Fréttablaðið - 03.06.2008, Blaðsíða 14

14 3. júní 2008 ÞRIÐJUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Fyrir tveimur árum birtust niðurstöður sagnfræðirann-
sókna sem sýndu fram á að fjöldi
Íslendinga sætti símahlerunum
af hálfu stjórnvalda á árunum
1949-1968. Núna hefur frekari
rannsókn leitt í ljós að þeir sem
urðu fyrir hlerunum voru
forystumenn á vinstra væng
stjórnmálanna og að rökstuðn-
ingurinn sem færður var fyrir
þeim var mjög léttvægur.
Símahleranir eiga að öllu jöfnu
að vera liður í lögreglurannsókn
og leiða því iðulega til ákæru.
Enginn þeirra 32 einstaklinga
sem varð fyrir hlerunum af
þessu tagi var hins vegar
ákærður í kjölfarið og vekur það
upp grunsemdir um að ekki hafi
verið eðlilegar forsendur að
baki. Þá er það eftirtektarvert að
stjórnmálamenn sem fóru með
embætti dómsmálaráðherra fóru
ítrekað fram á hleranir á símum
einstaklinga sem voru virkir í
pólitískri andstöðu við þá.
Grunur hlýtur óhjákvæmilega að
vakna um að stjórnkerfinu hafi
verið misbeitt í pólitískum
tilgangi.
Hleranir stjórnvalda á
pólitískum andstæðingum eru
alvörumál – enda þótt langt sé
um liðið. Ísland hefur stært sig
af því að vera lýðræðisríki sem
stjórnað er í þágu borgaranna en
ekki valdhafa. Í lýðræðisríkjum
á að vera hægt að treysta því að
réttarkerfið starfi eðlilega og að
stjórnvöld geti ekki misbeitt því
í þágu pólitískra hagsmuna.
Hleranir á símum stjórnarand-
stæðinga brjóta gegn grund-
vallar reglum lýðræðisins og það
vekur einnig upp spurningar um
réttaröryggi á Íslandi þegar í
ljós kemur að dómarar hafa veitt
heimildir til hlerana á grundvelli
rökstuðnings sem engan veginn
getur talist boðlegur.
Hneykslismál af þessu tagi eru
ekki einsdæmi á Íslandi og
nokkur slík mál hafa komið upp
erlendis. Dæmi eru um að
stjórnvöld hafi brugðist við með
því að skipa óháðar rannsóknar-
nefndir eða með því að biðja
hlutaðeigendur afsökunar. Þetta
er til marks um vandaða stjórn-
sýslu og virðingu fyrir réttarrík-
inu. Því miður virðast íslensk
stjórnvöld ekki ætla að taka mið
af þessum erlendu fordæmum.
Sérstakar áhyggjur vekur sá
málflutningur sem komið hefur
úr herbúðum Sjálfstæðisflokks-
ins – þar sem gerðar hafa verið
tilraunir til að réttlæta pólitískar
hleranir með því að lýðræðinu
hafi stafað ógn af stjórnmála-
mönnum úr öðrum flokkum. Sá
málflutningur bendir ekki aðeins
til andlýðræðislegra grundvallar-
hugsjóna. Hann er einnig til
marks um fákunnáttu á söguleg-
um staðreyndum eða fullkomið
skeytingarleysi um þær.
Af verkunum skal meta þá
Í hópi þeirra 32 einstaklinga sem
voru hleraðir voru ekki einungis
hrekklausir leikarar eða veður-
fræðingar heldur nokkrir
fyrrverandi ráðherrar. Það vekur
óneitanlega upp spurningar
þegar fullyrt er að lýðræðisríki
stafi ógn af mönnum sem gegnt
hafa æðstu embættum sama
ríkis. Meðal þeirra sem dóms-
málaráðherrar Sjálfstæðisflokks-
ins vildu láta hlera voru t.d.
fyrrverandi samstarfsaðilar í
ríkisstjórn, sósíalistarnir Áki
Jakobsson og Brynjólfur
Bjarnason. Á sjöunda áratugnum
sættu svo stjórnarandstöðuleið-
togarnir Hannibal Valdimarsson
og Lúðvík Jósepsson hlerunum af
hálfu stjórnvalda en þeir sátu
saman í ríkisstjórn árin 1956-
1958 og svo aftur 1971-1973.
Engar heimildir eru um að
pólitískar hleranir af hálfu
stjórnvalda hafi verið stundaðar
þegar nokkur þessara manna sat
í ríkisstjórn og bendir raunar til
að þeim hafi verið öllu betur
treystandi fyrir fjöreggi
lýðræðisins en sumum öðrum
ráðamönnum. Raunar virðist
aðild Sósíalistaflokks, og síðar
Alþýðubandalags, að ríkisstjórn
hafa verið besta tryggingin gegn
pólitískum símahlerunum og er
það umhugsunarefni. Af verkun-
um á að meta menn og þeir sem
telja sig þurfa að beita pólitísku
ofbeldi til að verja lýðræðið eru
síst af öllum færir til þess að
sinna því hlutverki.
Það er ekkert nýmæli að
pólitískar deilur séu um sögu-
túlkun og að þær snúist iðulega
um að verja „sína menn“ – hvað
sem tautar og raular. Það er
raunar líka varhugavert að
persónugera pólítískar hleranir
og ofmeta þátt einstakra manna,
t.d. Bjarna Benediktssonar,
þegar greinilegt er að allt
dómskerfið brást þeirri grund-
vallarskyldu að láta mannrétt-
indi einstaklinga vega þyngra en
hagsmuni pólitískra ráðamanna.
Það er hins vegar áhyggjuefni
þegar í ljós kemur að ríkisstjórn
Íslands er ekki tilbúin til að
fordæma pólitískar hleranir og
þá misnotkun á dómstólum sem
finna má í skjölum frá árunum
1949-1968. Hér er nefnilega um
grundvallarmál að ræða og
fordæmisgildið augljóst.
Ráðherrar sem sjá ekkert
athugavert við grófa misnotkun
á íslensku dómskerfi í fortíðinni
eru ekki líklegir til að standa
vörð um mannréttindi íslenskra
borgara í framtíðinni.
Hleranir
SVERRIR JAKOBSSON
Í DAG | Mannréttindi
UMRÆÐAN
Hvalveiðar
Stór áfangi náðist í hvalveiðimálinu nú þegar íslensk og norsk fyrirtæki hófu
útflutning hvalaafurða til Japans. Því sem
andstæðingar hvalveiða hafa helst fundið
þeim til foráttu hefur verið rutt úr vegi.
Þetta hefur vissulega tekið eitthvað lengri
tíma en vonast var til, en vanda skal það
sem lengi á að standa. Önnur rök andstæðinga
hvalveiða, eins og að afurðirnar séu óhæfar til
manneldis og eyðileggingaráhrif á aðrar atvinnu-
greinar, hafa reynst vera orðin tóm.
Í ljósi þess árangurs sem náðst hefur er
íslenskum stjórnvöldum einboðið að gefa út kvóta
á langreyðum og hrefnu. Vel rökstudd ráðgjöf
Hafrannsóknastofnunar segir óhætt að veiða hér
150-200 langreyðar af áætluðum 25.000 dýra stofni
við landið og 400 hrefnur af rúmlega 40.000 dýra
stofni. Norðmenn hafa gefið út kvóta fyrir 1.052
hrefnum í ár. Í kjölfarið á þeim áfanga sem nú
náðist munu norskir hvalfangarar auka áherslu á
útflutning hvalaafurða til Japans.
Það eru ríkir hagsmunir þjóðarinnar að hér
verði stundaðar ábyrgar hvalveiðar með sama
hætti og gert var hér áratugum saman.
Vísindamenn okkar á sviði sjávarútvegs
eru með þeim virtustu á þeim vettvangi.
Niðurstaða þeirra er að vöxtur hvala-
stofna hafi veruleg áhrif á okkar helstu
nytjastofna. Bráðabirgðaniðurstöður úr
vísindaveiðum undanfarinna ára sýna að
þorskur er mun hærra hlutfall af fæðu
hrefnu og hún er að éta mun stærri fisk
en áður var talið. Tjónið nemur milljörð-
um króna árlega. Verðmæti hvalaafurða
mun einnig nema milljörðum þegar veiðar og
vinnsla verða komin í eðlilegt horf.
Við þurfum að auka rannsóknir okkar á öðrum
hvalategundum og þá sérstaklega hnúfubak sem
fjölgað hefur gríðarlega á undanförnum árum.
Loðnusjómenn þekkja þær breytingar manna best
en fyrir liggur að loðna er stór þáttur í fæðuvali
hnúfubaks.
Alþingi ályktaði 1999 um hvalveiðar með mjög
afgerandi hætti. Það eru þau skilaboð sem
stjórnvöldum ber að virða. Afgerandi meirihluti
þjóðarinnar er fylgjandi hvalveiðum og rík
samstaða er meðal hagsmunaaðila í sjávarútvegi.
Þarf eitthvað að vera að velta þessu fyrir sér
lengur?
Höfundur er alþingismaður.
Hvalveiðar
JÓN GUNNARSSON
Pirraður pólitíkus
Gísli Marteinn Baldursson var að
vonum lítt ánægður með nýja
könnun um fylgi flokka í borginni
sem sýndi Samfylkingu með hreinan
meiri- hluta. Sjálfstæðisflokkur-
inn er samkvæmt
henni í sögulegu
lágmarki.
En sá pólitíkus
sem ekki getur
útskýrt slæma
könnun ætti að
finna sér aðra
vinnu. Gísli
Marteinn brást heldur ekki. Í ljós
kemur að borgarfulltrúar Sjálfstæðis-
flokksins hafa verið fastir í „litlum
pirrandi málum“, eins og Gísla varð
að orði, og engan tíma haft í stóru
málin.
Já það getur verið pirrandi að
þurfa að svara fyrir gjörðir sínar í
borgarstjórn. Litlu málin; flugvöllur í
Vatnsmýrinni og skipulag miðborg-
ar, svo einhver séu nefnd, mega
ekki skyggja á hin góðu verk í stóru
málunum. Hvernig var þetta
aftur … kjósendum kennir
pirraður pólitíkus?
Styrmir kveður
Styrmir Gunnarsson lauk
ritstjóraferli sínum á Morgunblaðinu
með staksteinum þar sem hann
gagnrýndi Samfylkinguna og borgar-
stjórnarflokk sjálfstæðismanna. Það
má segja að það hafi verið viðeigandi
kveðja, enda fátt sem hefur legið
þyngra á sinni þessa langlífa
ritstjóra undanfarin misseri
en einmitt þetta tvennt;
vandræðagangur samherj-
anna í Sjálfstæðisflokknum
og uppgangur erkifjend-
anna í Samfylking-
unni.
kolbeinn@frettabladid.is,
stigur@frettabladid.isL
eið Sjálfstæðisflokksins hefur legið niður á við í Reykja-
vík allt frá því Davíð Oddsson var hér vinsæll borgar-
stjóri. Aldrei hefur þó verið jafnilla fyrir flokknum
komið í borginni eins og nú.
Í skoðanakönnun Fréttablaðsins sem birt var fyrir
rúmri viku sögðust 33,8 prósent Reykvíkinga myndu kjósa
Sjálfstæðisflokkinn ef gengið yrði til kosninga nú en 43,4 pró-
sent Samfylkinguna. Enn verri var útreið Sjálfstæðisflokksins
í Þjóðarpúlsi Gallup sem birt var nú um helgina en þar sögðust
26,9 prósent myndu kjósa Sjálfstæðisflokkinn og hefur flokkur-
inn aldrei mælst lægri þar.
Vandamálin sem að steðja eru nokkur. Óvissan um borgarstjóra-
efnið að ári veldur nokkru. Fyrrnefndar skoðanakannanir sýna að
borgarbúar vilja, af þeim kostum sem í boði eru, helst sjá Hönnu
Birnu í stólnum og Vilhjálmur Þ., sem enn hefur einn verið nefndur
til sögu, nýtur lítils trausts í stól borgarstjóra.
Vilhjálmur og Kjartan Magnússon sýndu mikinn skort á pólit-
ísku nefi þegar þeir mynduðu meirihlutann með Ólafi F.
Myndin af fundinum á Kjarvalsstöðum 21. janúar síðastliðinn
þegar Vilhjálmur, Kjartan og Ólafur F. tilkynntu nýtt meirihluta-
samstarf, meðan aðrir borgarfulltrúar Sjálfstæðisflokksins stóðu
hnípnir hjá, er sterk. Ekki síst sé hún borin saman við annan atburð
sem átti sér stað fyrir framan Iðnó liðlega þremur mánuðum fyrr
þegar hnarreistur Tjarnarkvartettinn tilkynnti myndun meirihlut-
ans sem síðar var kallaður hundrað daga stjórnin.
Það var nefnilega stemning í borginni fyrir Tjarnarkvartettinum,
alveg eins og hægt er að segja að stemning hafið verið fyrir því
rúmlega ári fyrr að Sjálfstæðisflokkurinn væri aftur í meirihluta
í Reykjavík. Þetta skynjuðu Vilhjálmur og Kjartan ekki en létu
stjórnast af löngun sinni til valda, stungu höfðinu í sandinn og hófu
biðina eftir að öldurnar lægði.
Yfirlýsingar um að nýrri borgarstjórn myndi vaxa fiskur um
hrygg þegar hún léti verkin tala reyndust óskhyggjan ein og nú
liðlega fjórum mánuðum síðar er staða flokksins verri en nokkru
sinni.
Svo virðist sem skortur þeirra Kjartans og Vilhjálms á pólitísku
nefi, sem leiddi til hins banvæna faðmlags Sjálfstæðisflokks við
Ólaf F. Magnússon, muni draga meiri dilk á eftir sér en nokkurn
óraði fyrir.
Skoðanakannanir eru vissulega aðeins mælikvarði á stöðuna á
þeim tíma sem þær eru lagðar fyrir og enn eru nærri tvö ár þar til
gengið verður til sveitarstjórnarkosninga næst.
Skilaboðin til sjálfstæðismanna í Reykjavík eru hins vegar skýr.
Þeir verða þeir að bretta upp ermar, velja sér leiðtoga og marka
sér skýra stefnu ef þeir ætla að ekki að glata trúverðugleika endan-
lega. Strúturinn verður að draga höfuðið upp úr sandinum.
Þungur róður Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík:
Banvænt faðmlag
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR
Yfirlýsingar um að nýrri borgarstjórn myndi vaxa
fiskur um hrygg þegar hún léti verkin tala reyndust
óskhyggjan ein.