Fréttablaðið - 15.06.2008, Blaðsíða 10

10 15. júní 2008 SUNNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
Hvar er þjóðarsáttin?
Íslenskt hagkerfi hefur breyst mjög á liðnum árum
og er opnara en nokkru sinni fyrr, ekki síst fyrir
tilstilli EES-samningsins sem kveður á um fjór-
frelsið svokallaða, þ.e. frjálsa vöruflutninga,
fólksflutninga, þjónustustarfsemi og fjármagns-
flutninga. Sameiginleg stefna Evrópusambandsins
tekur þó að sjálfsögðu til nokkurra stórra atriða sem
eru utan við samninginn og ná þar með ekki til
okkar Íslendinga. Þar á meðal er Efnahags- og
myntbandalag Evrópu.
Vandi íslensku krónunnar
Þegar áætlun Evrópusambandsins um innri markað-
inn var samþykkt var það sjónarmið uppi að innri
markaðurinn myndi ekki virka með eðlilegum hætti
fyrr en komið yrði á sameiginlegum evrópskum
gjaldmiðli vegna þess að síbreytileg skráning á
gengi einstakra gjaldmiðla skapaði óvissu og áhættu
fyrir viðskiptalífið, auk þess sem umtalsverður
kostnaður væri því samfara að skipta úr einum
gjaldmiðli í annan. Þetta eru gallar sem blasa við
íslensku viðskiptaumhverfi á degi hverjum.
Staðreyndin er sú að í opnu hagkerfi er ekki víst
að íslenska krónan dugi sem gjaldmiðill til lengri
tíma. Við höfum séð hana sveiflast í hinum alþjóð-
lega ólgusjó og vegna velgengni útrásarfyrirtækj-
anna hefur reynst erfitt að tryggja henni nægjan-
lega sterkan bakhjarl. Þrátt fyrir sterka stöðu
ríkissjóðs er krónan rekin af minnsta seðlabanka
veraldar auk þess sem gjaldeyrisforðinn hefur ekki
verið efldur nægjanlega. Raunar telja margir líkur
til að umsvif íslensku bankanna erlendis séu orðin
meiri en svo að nokkur innlendur gjaldeyrisforði
geti veitt þeim þann bakhjarl sem þyrfti.
Hverjir eru kostirnir?
Flestir eru nú sammála því að raunhæfir kostir
Íslands í peningamálum séu aðeins tveir, annars vegar
núverandi fyrirkomulag og hins vegar upptaka evru
samhliða aðild að ESB og Efnahags- og myntbandalagi
Evrópu.
Markmið þeirra sem vilja tryggja sjálfstæða
innlenda peningamálastjórn og hinna sem vilja skoða
aðild að bandalaginu ættu að flestra mati að geta farið
saman þar sem ákvæði Maastricht-samkomulagsins,
sem jafnframt eru skilyrði fyrir upptöku evrunnar,
lúta að því að tryggja þurfi stöðugt verðlag, lága
verðbólgu, lága stýrivexti til langs tíma, lítinn eða
engan halla á rekstri ríkissjóðs og að heildarskuldir
hins opinbera fari ekki yfir ákveðið hlutfall af vergri
landsframleiðslu. Að mínu mati hefði það áhrif ef
stjórnvöld gæfu út þá yfirlýsingu að þau myndu vinna
að því að uppfylla þessi markmið. Að auki má benda á
líkur þess að með ákvörðun um aðild að ESB og þar
með evru gætum við náð þessum markmiðum, og þar
með auknum efnahagslegum stöðugleika, fyrr en ella.
Ekki virðast þó allir á sama máli um að efnahags-
legur stöðugleiki skipti máli. Samfylkingin boðaði
vissulega fyrir kosningar þjóðarsátt um nýtt jafnvægi
í efnahagsmálum og ný vinnubrögð til að tryggja
samstillingu efnahagsaðgerða. Ekkert bólar hins
vegar á efndunum en þess í stað tala himinháir vextir,
hrun á gengi krónunnar, lánsfjárkreppa, kaupmáttar-
skerðing og algjört samráðs- og athafnaleysi sínu
máli.
Samfylkingin lætur svo sannarlega ekki verkin tala
ef vilji hennar stendur til þess að uppfylla ákvæði
Maastricht-samkomulagsins.
Já – endurheimtum
stöðugleikann
Ástand efnahagsmála nú er alvarlegt. Allt frá því í
upphafi árs 2007 hefur legið fyrir spá um halla í
ríkisrekstri árin 2009 og 2010 og samdrátt í þjóðar-
tekjum. Þá hefur lengi legið fyrir að gengi krónunn-
ar væri of hátt og umfram það sem innlend fram-
leiðni og verðmætasköpun gæfi tilefni til.
En ástandið er enn verra en búast mátti við.
Hækkanir erlendis á eldsneyti og ýmis konar
hrávöru valda verðhækkunum hér á landi. Gengis-
breytingar skila sér hraðar út í verðlag nú en
nokkru sinni fyrr. Það bendir til að fyrirtækin hafi
litla trú á því að okkur takist að hemja verðbólgu.
Afleiðingar alþjóðlegu lánakreppunnar bitna harðar
á okkur en öðrum þjóðum. Langvarandi óstöðugleiki
og skortur á efnahagslegu jafnvægi hefur valdið því
að Ísland hefur misst trúverðugleika á alþjóðlegum
fjármálamörkuðum og fengið að launum hækkandi
vaxtaálag, gengisfall og verðbólgu. Þetta hefur svo
aftur valdið algerri þurrð í framboði á lánsfé hér
innanlands.
Stjórnvöld marki skýra stefnu
Við þessar aðstæður er mikilvægt að stjórnvöld
marki skýra stefnu. Af þeim sökum höfum við mörg
bent á skynsemi þess að við gefum út yfirlýsingu
um aðildarumsókn að Evrópusambandinu. Þótt slík
aðgerð myndi ekki breyta neinum efnislegum
forsendum á einni nóttu fælist í henni mikilvæg
stefnuyfirlýsing sem væri til þess fallin að efla
tiltrú á íslensku efnahagslífi.
Slík yfirlýsing myndi til skemmri tíma án efa
draga úr áhættuálagi á íslenskt efnahagslíf á
alþjóðlegum mörkuðum og styðja við gengi krón-
unnar, en til lengri tíma verðum við að horfast í
augu við það að án aðildar að ESB verða alþjóða-
væddum fyrirtækjum ekki tryggð vaxtarskilyrði
hér á landi.
Margir eru þó enn ekki sannfærðir um skynsemi
aðildar. Það er skiljanlegt og sú umræða þarf þá að
fá að þróast áfram. En það má ekki verða til þess að
við frestum að hefja nauðsynlegt úrbótaferli. Ef við
viljum endurheimta stöðugleika er nauðsynlegt að
stjórnvöld skuldbindi sig til að ná alþjóðlega
viðurkenndum stöðugleikamarkmiðum. Eitt það
þekktasta eru stöðugleikaviðmið Maastricht-
samningsins sem felur í sér lága verðbólgu, hóflega
skuldastöðu ríkissjóðs, lága langtímavexti og
gengisstöðugleika. Þessi viðmið eru nauðsynleg
forsenda upptöku evru en þau eru líka nauðsynleg
forsenda þess að hér verði náð efnahagslegum
stöðugleika, óháð aðildarumsókn að ESB.
Ný þjóðarsátt
Ný þjóðarsátt á að felast í því að stjórnvöld setjist
að borði með aðilum vinnumarkaðarins, fulltrúum
sveitarfélaganna og Seðlabankanum og geri
formlegt samkomulag um að Maastricht-viðmiðun-
um verði náð innan tiltekins tíma. Jafnframt ættu
fulltrúar stjórnarandstöðuflokka að koma að slíkri
þjóðarsátt. Þá er von til að við sköpum víðtæka
samfélagssátt um þær aðgerðir sem nauðsynlegar
eru til að endurheimta stöðugleikann.
VALGERÐUR
SVERRISDÓTTIR
ÁRNI PÁLL
ÁRNASON
BITBEIN Árni Páll Árnason spyr:
Eigum við að uppfylla ákvæði
Maastricht-samkomulagsins?
Ánægð með álið
Alþingismaðurinn Valgerður Sverris-
dóttir minnir á það á heimasíðu sinni
að í júnímánuði renni út viljayfirlýs-
ingar Alcoa, íslenskra stjórnvalda,
Húsvíkinga og Landsvirkjunar um
uppbyggingu álvers á Bakka við
Húsavík. Það gerir hún í tengslum
við þankaþing í Fjarðabyggð
sem hún tók þátt í fyrr í
vikunni og vísar Valgerður til
uppbyggingar á Austurlandi
í kjölfar byggingar álvers
við Reyðar fjörð. „Eigum við
ekki að vera dálítið ánægð
með áliðnaðinn?“ spyr
Valgerður, sem gefur
sér að vel gangi
að framlengja
yfirlýsingarnar.
Vopn Magnúsar
Magnús Þór Hafsteinsson, varafor-
maður Frjálslynda flokksins, fagnar á
heimasíðu sinni niðurstöðum þjóðar-
atkvæðagreiðslu Íra vegna Lissabon-
sáttmála Evrópusambandsins. Eins
og kunnugt er felldu Írar sáttmálann
en Magnús líkir baráttu Íra gegn ESB
við átök í bæjarmálum á
Akranesi. Teflir Magnús
fram, málstaðnum
til framdráttar,
gamalreyndum
vopnum, áróð-
ursplaggötum,
innblásnum ræðum
látinna sjálfstæðishetja
og sjálfum þjóðsöngn-
um.
Geir á stallinum
Andrés Jónsson, fyrrverandi formað-
ur Ungra jafnaðarmanna, hrósar
Geir H. Haarde forsætisráðherra
á heimasíðu sinni á föstudaginn.
Þar segir Andrés að Geir virki alltaf
frekar traustvekjandi í umræðum um
efnahagsmál og að sér virðist sem
svo að Geir viti meira um hvað hann
er að tala en nokkur annar íslenskur
stjórnmálamaður sem hann, Andr-
és, viti um. Þingmenn Samfylkingar-
innar hljóta að taka þessi skilaboð
frá fyrrverandi formanni ungliða-
hreyfingar Samfylkingarinnar til
sín.
olav@frettabladid.is
Blaðberinn
bíður þín
Þú færð Blaðberann þinn í Skaftahlíð 24
alla virka daga frá kl. 8-17.
óðar fréttir fyrir umhverfiðBlaðberinn...
S
tundum er haft á orði að sókn sé besta vörnin. Spurning
er hvort Geir H. Haarde forsætisráðherra hefur haft þá
speki í huga þegar hann sakaði fréttamann Markaðarins,
sem vatt sér að honum með spurningu á tröppum Stjórnar-
ráðsins á föstudag, um dónalega hegðan og lét eins og ráða-
menn þjóðarinnar þyrftu ekki að svara spurningum nema að undan-
genginni tímapöntun.
Þeir sem á horfðu sáu að tilraun fréttamannsins til að ná tali af
ráðherranum gat tæpast talist dónaleg, þótt kumpánleg væri. „Jæja,
hvar eru peningarnir sem eiga að komast inn í landið?” spurði hann
um leið og ráðherra kom hlaupandi upp tröppur Stjórnarráðsins.
Tilsvör ráðherrans voru hins vegar heldur klaufaleg og erfitt að
átta sig á hvort hann talaði í gamni eða alvöru. Nú getur verið að
innandyra hafi beðið svo brýn verkefni að forsætisráðherra hafi
ekki átt aflögu tvær mínútur til að svara spurningum, en hann hefði
þá mátt segja það. Skilaboðin voru óljós.
Á tímum sem þessum, þegar fjárfestar halda að sér höndum, verð
hlutabréfa lækkar og krónan veikist, eru óljós skilaboð allra síst
það sem koma á frá stjórnvöldum. Í viðtali við Útvarpið í hádeginu
á föstudag áréttaði Geir að efnahagsmálin væri ótrygg. „Og ríkis-
stjórnin er auðvitað upp á dag hvern að vinna í því hvernig hægt sé
að bregðast við ástandinu,“ sagði hann, en til þess að efla hér traust
á efnahagslífinu þyrfti aðgerðaáætlunin að koma fram með skýrari
hætti.
Svokallað skuldatryggingarálag á skuldabréfaútgáfu bæði
banka og ríkis náði sögulegum hæðum í mars og var rakið til árása
vogunar sjóða á íslenska hagkerfið. Heldur rofaði svo til eftir að hér
var boðuð sérstök skoðun á aðkomu þessara sjóða og í byrjun maí
kom svo að því að Seðlabankinn kynnti samninga um lánalínur við
norræna seðlabanka. Slíkir samningar jafngilda styrkingu gjald-
eyrisforða landsins, en án þess að lántökukostnaður fylgi. Undir lok
síðasta mánaðar samþykkti Alþingi svo heimild til frekari lántöku
ríkisins til styrktar gjaldeyrisforðanum. Örlítillar bjartsýni varð
vart á mörkuðum í kjölfarið og krónan styrktist lítillega, um leið og
álag á skuldatryggingar lækkaði.
Nú hefur syrt í álinn á ný og sú spurning vaknar hvort ríkið hafi
misst af lestinni í að festa sér lán til styrktar gjaldeyrisforðanum,
þegar aðeins rofaði til á mörkuðum eftir fyrri yfirlýsingar.
Lánakjör þau sem bæði ríkinu og bönkunum bjóðast á alþjóð-
legum lánsfjármörkuðum hafa versnað á ný og krónan er nú ámóta
veik og þegar verst hefur látið á þessu ári. Nokkra daga í mars og
aftur í maí fór vísitala í 157 og 158 stig, en núna er gengi hennar rétt
undir 157 stigunum. Það þýðir að Bandaríkjadalur kostar rétt tæpar
80 krónur og evran rúmar 122.
Íslenskir bankar búa við vantraust á erlendum fjármálamörkuð-
um vegna efasemda um burði ríkisins til að standa að baki þeim.
Efling gjaldeyrisforðans er nauðsynleg til að hrekja þær efasemda-
raddir, auk þess sem Seðlabankinn hefði þá tiltækan gjaldeyri til
að lána áfram og koma í gang á ný hálflömuðum gjaldeyrisskipta-
markaði, sem síðustu vikur hefur lítið stutt við gengi krónunnar. Því
ætti ekki að koma ráðamönnum á óvart að vera inntir eftir því „hvar
peningarnir séu“ og eðlilegra að þeir hefðu svör á reiðum höndum.
Enn er beðið styrkingar gjaldeyrisforða landsins.
Hvar eru
peningarnir?
ÓLI KRISTJÁN ÁRMANNSSON SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871