Fréttablaðið - 12.07.2008, Blaðsíða 20

20 12. júlí 2008 LAUGARDAGUR
V
irkjanir í neðri hluta Þjórs-
ár hafa verið bitbein virkj-
unarsinna og virkjunar-
andstæðinga, bæði innan
þeirra sveitarfélaga sem þær munu
rísa í, og á landsvísu.
Landsvirkjun áformar að reisa
þrjár virkjanir í neðri hluta Þjórs-
ár: Hvammsvirkjun, Holtavirkjun
og Urriðafossvirkjun. Andstaða við
virkjanirnar kemur eflaust fáum á
óvart eftir átökin sem urðu um
Kárahnjúkavirkjun.
„Ég vissi allan tímann að það
gæti verið erfitt að koma til fólks,
sem veit að vatnsréttindin eru í
eigu ríkisins, þótt þau hafi ekki
verið nýtt í 80 eða 90 ár, og segja
því að allt í einu eigi að fara að nýta
þessi réttindi. Allir menn geta
ímyndað sér hvernig þeim yrði
við,“ segir Friðrik Sophusson, for-
stjóri Landsvirkjunar.
Hann bendir á að á fundi með
sveitarstjórnarmönnum árið 2006
hafi ekki komið fram neinar athuga-
semdir við áformin.
Þegar rætt er við fólk sem býr
nærri Þjórsá koma fram ólíkar
skoðanir. Sumir benda á að sam-
búðin með virkjunum í efri hluta
Þjórsár hafi gengið vel og eru
hlynntir virkjununum.
Aðrir eru lítið hrifnir af áform-
unum og nefna ýmis rök fyrir þeirri
skoðun sinni. Flestir nefna fyrst af
öllu neikvæð áhrif fyrirhugaðra
virkjana á náttúruna og breytt
umhverfi við Þjórsá verði af
virkjunum.
Áhyggjur af sandfoki
Í skýrslum um mat á umhverfis-
áhrifum kemur fram að mögulega
þurfi að moka allt að 175 þúsund
rúmmetrum af framburði árinnar
upp úr lónunum á hverju ári.
Framburðurinn verður því að
hámarki nægur til að fylla 12 þús-
und vörubílspalla, eða 250 keppnis-
sundlaugar í fullri stærð.
Af þessu hafa nágrannar árinnar
nokkrar áhyggjur, sér í lagi að fínt
setið muni fjúka yfir sveitina. Guð-
laugur Þórarinsson, yfirverkefnis-
stjóri virkjananna hjá Landsvirkj-
un, segir það óþarfa áhyggjur.
Framburðurinn verði græddur upp.
Þá sé rennslið svo mikið í lónunum
að fínasta setið setjist ekki til botns,
heldur renni áfram.
Guðlaugur segir að jafnvel muni
draga úr foki úr árfarveginum þar
sem malareyrar sem nú séu berar
fari undir lón.
Flestir sem andsnúnir eru virkj-
ununum benda á að jarðvegurinn
sé óheppilegur fyrir virkjanir.
Miklar sprungur séu á svæðinu,
sem hafi gengið til í jarðskjálftun-
um árið 2000. Því sé hætta á stíflu-
rofi í jarðskjálftum. Þá sé bergið
afar óþétt og erfitt verði að tryggja
að lónin leki ekki.
Þorsteinn Hilmarsson, upplýs-
ingafulltrúi Landsvirkjunar, segir
þetta vandamál sem verkfræðing-
ar geti leyst. Framburður árinnar
muni þétta botn lónanna. Ekki sé
útilokað að sprungurnar stækki við
skjálfta og lón tæmist. Það sé þó
ekki óyfirstíganlegur vandi, þar
sem hver virkjun sé fremur lítil og
Landsvirkjun megi við því að ein
þeirra framleiði ekki rafmagn í
nokkurn tíma meðan unnið verði að
þéttingu.
Varðandi stíflurofið segir Þor-
steinn líkurnar á því afar litlar og
hættuna takmarkaða þó svo fari.
Verkfræðingar hanni stíflur og
mannvirki miðað við aðstæður.
Íbúar nefna einnig áhrif virkjan-
anna á laxastofninn í ánni. Þor-
steinn segir að í dag sé stofninn
talinn vera um 6.000 laxar og af
Miklu magni framburðar verð-
ur mokað upp á Þjórsárbakka
Miklar deilur hafa staðið um virkjanir í neðri hluta Þjórsár. Andstæðingar virkjananna tína til fjölmörg rök gegn virkjununum,
allt frá sandfoki og framburði að áhrifum á þorskstofninn. Þeir sem fylgjandi eru virkjununum segja að þar tali hávær minni-
hluti, sambýlið við virkjanir hafi gengið vel hingað til. Sveitarstjórnir allra sveitarfélaga á svæðinu styðja áform um virkjanir.
ÞJÓRSÁRBAKKAR Búist er við talsverðu magni framburðar í lón virkjana í neðri hluta Þjórsár. Landsvirkjun reiknar með að moka
reglulega upp úr lónunum og græða upp á fyrirfram skilgreindum svæðum á bökkum árinnar. Árlega gæti þurft að moka upp
magni sem dygði til að fylla 250 sundlaugar af sandi og möl. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Fréttaskýring: Virkjanir í Þjórsá
„Það eru engin rök að það sé búið
að fjárfesta svo mikið í undirbúningi
virkjananna, það er víst hægt að
hætta við,“ segir Atie Bakker. Hún
rekur sambýli fyrir þroskahefta í
Skaftholti ásamt Guðfinni Jakobssyni
eiginmanni sínum. Þau segja útivist
á Þjórsárbökkum afar mikilvæga fyrir
heimilisfólk.
Bæði Guðfinnur og Atie hafa
verið virk í starfi samtakanna Sól
á Suðurlandi, sem barist hafa gegn
virkjunum í Þjórsá. Þau vilja bæði að
staldrað verði við og lagt í mun meiri
rannsóknir áður en tekin verði ákvörð-
un um hvort virkja eigi í neðri hluta
Þjórsár. Meðal þess sem þau vilja að
verði rannsakað er hvort hægt verði
að græða upp gríðarlegt magn framburðar sem dæla á upp á bakka lónanna.
Þá þurfi að rannsaka áhrifin á laxastofninn í Þjórsá betur.
Guðfinnur segir enn fremur að vísindamenn hafi bent á samhengi milli
virkjana og ástands þorskstofnsins. Þegar jökulfljót séu virkjuð minnki fram-
burður sem nái til sjávar. Framburðurinn sé næring fyrir smádýr, sem aftur
séu næring fyrir þorsk. Rannsaka verði þetta samspil miklu betur áður en
teknar verði ákvarðanir um að virkja.
„Landsvirkjun skynjar að það liggur á að koma þessum virkjunum í gegn,
tíminn vinnur á móti þeim. Þeir vita að þetta gætu orðið síðustu vatnsafls-
virkjanirnar sem þeir reisa,“ segir Atie.
ÞARF MUN MEIRI RANNSÓKNIR
„Við komumst ekki af án þess að nýta okkur það
sem náttúran hefur upp á að bjóða,“ segir Þrándur
Ingvarsson, bóndi í Þrándarholti. Bærinn stendur
vestan Þjórsár, skammt frá fyrirhuguðu lónsstæði
við Holtavirkjun.
„Ég er ekki á því að það eigi að virkja alla skap-
aða hluti, en ég held að þetta sé ekki þannig að
það megi ekki virkja,“ segir Þrándur. „Ég held að
það sé frekar lítill hópur hér innan sveitar sem er
á móti þessu, það eru aðrir sem hafa hæst. Þögli
meirihlutinn er fylgjandi virkjununum.“
Þrándur segist raunar þeirrar skoðunar að fara
hefði átt fyrst í Norðlingaölduveitu og Búðarháls-
virkjun, áður en farið væri í virkjanir í neðri hluta
Þjórsár. Áhyggjur af Þjórsárverum vegna Norð-
lingaölduveitu væru óþarfar.
„Við erum búin að vera í sambýli við virkjanir
hér í áratugi og ég held að reynslan af því sé góð,“
segir Þrándur. Ferðamenn sæki að virkjununum
og umgengni um þær sé góð.
Þrándur segir það versta við virkjanir sjónmeng-
un af raflínum og í þessu tilviki þurfi ekki að bæta við línum. Þó megi búast
við raski á meðan á framkvæmdatíma stendur.
Fjölmiðlar hafa að mati Þrándar dregið heldur taum þeirra sem andsnúnir
eru virkjununum. Það helgist þó ef til vill af því að andstæðingarnir hafi hærra
og séu duglegri að koma sér á framfæri.
REYNSLAN AF VIRKJUNUM VERIÐ GÓÐ
þeim sé um helmingur veiddur í net
við Urriðafoss á ári hverju. Lands-
virkjun muni kaupa upp netveiðina
og setja upp laxastiga.
Þá verði seiðum fleytt framhjá
hverflum virkjananna. Það sé
mögulegt þar sem seiðin syndi í
efsta lagi vatnsins. Þegar þau fari
af stað verði efsta lagi árinnar
fleytt framhjá virkjununum.
Barnið löngu dottið í brunninn
Sérfræðingar deila um meint nei-
kvæð áhrif virkjana á þorskstofn-
inn. Sumir telja þær teppa fram-
burð ánna, sem beri næringarefni
sem þorskurinn nærist á.
Forsvarsmenn Landsvirkjunar
segja það ósannað, unnið sé að
rannsóknum á þessum áhrifum.
„Hvað varðar Þjórsá er barnið
löngu dottið í brunninn og búið að
vera þar áratugum saman,“ segir
Þorsteinn. Virkjanir ofar í ánni
hefðu þegar haft áhrif á þorskinn,
séu kenningarnar réttar.
Helgi Bjarnason, verkfræðingur
hjá Landsvirkjun Power, bendir á
að virkjanirnar séu heppilegar
vegna þess að ekki þurfi að leggja
raflínur frá þeim. Þær munu tengj-
ast beint inn á línur sem liggja um
svæðið, og þar sem þarf að leggja
línur verði þær lagðar í jörð.
„Með þessum virkjunum á að
raska landinu að illa ígrunduðu
máli, mikið vill meira,“ segir Katr-
ín Briem. Hún býr á Stóra-Núpi,
skammt neðan við fyrirhugað
stíflusvæði við Hvammsvirkjun.
Afi hennar og langafi seldu Titan
vatnsréttindi jarðarinnar.
„Það verður mjög lítið rennsli í
ánni hérna,“ segir Katrín, en land
hennar liggur meðfram Þjórsá á
um tveggja kílómetra kafla. Hún
segir mörgum spurningum ósvar-
að, ekki síst hvers vegna svo
mikil áhersla sé lögð á að virkja
Þjórsá til þess að selja stóriðju.
Rannsaka þarf betur ýmsa
þætti, svo sem jarðfræði svæð-
isins, vatnsbúskap og lífríkið við
ána. „Það þarf meiri tíma og meiri umræðu,“ segir Katrín.
„Samfélagið hér hefur alltaf byggt á landbúnaði og því skyldi það ekki
ganga áfram?“ spyr Katrín.
Hún segir Landsvirkjun hafa sent fólk til sín til að kynna fyrirhugaðar
framkvæmdir, en ekki til að reyna að semja um eitt né neitt. Enda sé ekki
tímabært að semja, þar sem hún trúi því að ekkert verði af virkjununum.
„Afi minn og langafi voru vægast sagt tregir til að selja vatnsréttindin. Ég
held þeir hafi verið þeir síðustu sem seldu,“ segir Katrín.
„Ég tel, þó ég hafi ekki verið á staðnum þegar það gerðist, að þeir hafi verið
neyddir til að selja. Beittir þrýstingi, eins og verið er að gera við fólkið í dag.“
Katrín bendir á að einn landeigandi sem eins sé ástatt um hafi höfðað mál
gegn Landsvirkjun og ríkinu til að fá á hreint hvort þessir gömlu samningar
gildi. Það mál muni hafa skýrt fordæmisgildi fyrir sig og aðra í sömu stöðu.
AFI OG LANGAFI TREGIR TIL AÐ SELJA
Ef þeir
ætluðu
sér að semja
væru þeir löngu
búnir að því.
DANÍEL
MAGNÚSSON
Þeir vita að þetta gætu
orðið síðustu vatnsafls-
virkjanirnar sem þeir reisa.
ATIE BAKKER
Samfélagið hér hefur alltaf
byggt á landbúnaði og því
skyldi það ekki ganga áfram?
KATRÍN BRIEM
Ég held að það
sé frekar lítill
hópur hér innan sveit-
ar sem er á móti þessu,
það eru aðrir sem hafa
hæst.
ÞRÁNDUR INGVARSSON
„Lónið kemur aldrei til með að standa,“ segir Daníel
Magnússon, bóndi í Akbraut. Bærinn stendur austan
Þjórsár, og mun stöðvarhús Holtavirkjunar rísa þar sem
bær Daníels stendur í dag.
Daníel segir að gamlar sprungur hafi gliðnað í jarð-
skjálftunum árið 2000. Hraunið eigi aldrei eftir að halda
vatni, hvað þá ef fleiri skjálftar ríði yfir.
Persónulega segist hann ekki hrifinn af virkjanaáform-
um. Réttara væri að virkja annars staðar en í byggð, þurfi
að virkja á annað borð.
Bærinn Akbraut er eina húsið sem þarf að víkja vegna
virkjunarinnar og reiknar Daníel með að byggja upp að
nýju um einum kílómetra frá núverandi bæjarstæði.
Hann segir Landsvirkjun hafa rætt við sig nokkrum sinn-
um um bætur vegna rasksins, en hann vill að fyrirtækið
taki þátt í því að byggja upp að nýju á nýjum stað. Hann
sakar Landsvirkjun um að draga lappirnar í samningum.
Daníel á mannvirkin, en leigir landið.
„Ef þeir ætluðu sér að semja væru þeir löngu búnir
að því,“ segir Daníel. „Það er augljóst að Landsvirkjun
stefnir á eignarnám.“ Hann segir þreytandi að þjarka við
Landsvirkjun.
SEGIR STEFNT Á EIGNARNÁM Í AKBRAUT