Fréttablaðið - 14.08.2008, Side 22

22 14. ágúst 2008 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Sighvatur Björgvinsson skrifar
um fjármál.
Næstliðin fjögur til fimm ár hafa verið einhver mesti uppgangs-
tími í þjóðarsögunni. Atvinnuleysi
var nánast ekkert heldur gátu lands-
menn valið sér atvinnu við hæfi
hvers og eins. Tekjur uxu hröðum
skrefum. Verðmæti íbúðarhúsnæð-
is heimilanna fór ört hækkandi.
Skattar voru lækkaðir a.m.k. á meðaltekj-
um og hærri. Næstum ótakmarkað framboð
var á lánsfé.
Lifað á sparnaði annarra
Hvernig notuðu landsmenn þessi gullnu
tækifæri? Til þess að safna í sjóði og auka
eignir sínar? Verða efnaðri þjóð? Nei.
Hækkun á verðmati íbúðarhúsnæðis var
notað sem andlag aukinnar lántöku
heimila. Hækkandi tekjur voru nýttar til
réttlætingar fyrir vaxandi greiðslubyrði
heimila. Lækkun skatta sem ástæða
aukinna neysluútgjalda heimila. Nærfellt
ótakmarkað framboð á lánsfé til þess að
geta „eignast“ hluti, já heilu heimilin með
öllu tilheyrandi og nýjum bíl í innkeyrsl-
unni, en allt í skuld. Niðurstaðan eftir þessi
uppgangsár: Íslensk heimili urðu á þessum
blómatíma skuldsettustu heimili í víðri
veröld. Athugið að sú skuldsetning er
reiknað meðaltal skulda heimila. Mörg
íslensk heimili hafa ekki tekið þátt í
þessari háskaferð. Hvílíkan skuldabagga
hafa þá ekki bundið sér þau heimili, sem
hlut eiga að máli fyrst meðaltalið segir
þessa sögu? Þau heimili, sem vildu eignast
allt strax en eiga ekkert nema í skuld? Þau
heimili, sem hafa fleytt sér áfram með því
að taka ný lán til þess að greiða þau gömlu
þegar að gjalddögum kemur og hafa þá
gjarna haft nýju lánin eilítið hærri en þau
gömlu til þess að geta keypt sér 42ja
tommu flatskjá í stofuna? Þau heimili sem
enn eru að kaupa sér nýja bíla hjá bílaum-
boðunum með 100% lánsfjármögnun þrátt
fyrir allt krepputalið? Þau heimili, sem
ekki aðeins eiga allt í skuld heldur skulda
líka hæstu yfirdráttarlán í sögunni og visa-
raðgreiðslulán í ofanálag? Þessi
heimili hafa framfleytt sér árum
saman á sparnaði annarra þjóða,
sem þau hafa tekið að láni. Og þau
virðast hafa hug á að halda því
áfram.
Hver er ábyrgur?
Hvernig gat þetta gerst? Hvernig
var þetta hægt? Jú með því, að
lánveitendurnir – bankarnir – tóku
skefjalaust erlend skammtímalán
á lágum vöxtum og framlánuðu
þau til íslenskra íbúðakaupenda og heimila
á miklu hærri vöxtum og yfirleitt til mun
lengri tíma. Sú er hins vegar ekki ástæðan
fyrir hrikalegri skuldsetningu íslenskra
heimila. Enginn banki neyðir neinn til
lántöku. Þá ákvörðun taka menn sjálfir.
Bankarnir gerðu mönnum einfaldlega
mögulegt að lifa langt um efni fram.
Ákvörðunin um að það skuli gert er hins
vegar auðvitað fólksins sjálfs. Þeirra, sem
völdu sér þann kost að eignast allt í skuld.
Lán til að lána eigendum.
En þessar lánveitingar til íslenskra
íbúðakaupenda og neyslulán til íslenskra
heimila eru samt aðeins lítill hluti af
auknum umsvifum bankakerfisins. Mestöll
erlendu skammtímalánin, sem íslensku
bankarnir tóku, voru nýtt til annarra þarfa.
Annars vegar til þess að kosta áhættufjár-
festingar og eignakaup bankanna sjálfra,
einkum í útlöndum, og hins vegar til þess
að lána íslenskum útrásarfyrirtækjum til
áhættufjárfestinga erlendis. Og svo vill til,
að mjög margir þessir áhættufjárfestar
eru jafnframt eigendur bankanna. Bank-
arnir voru sem sé að taka lán til þess að
framlána eigendum sínum. Og a.m.k.
sumar þessar áhættufjárfestingar hafa því
miður ekki reynst vera áhættunnar virði.
Allri þjóðinni sökkt í fenið?
Hin alþjóðlega lánsfjárkreppa hefur
stöðvað þennan hrunadans. Bankarnir fá
ekki lengur lán í útlöndum til þess að geta
haldið áfram að bjóða skuldsettum
íslenskum heimilum að skuldbreyta
neyslulánum sínum með nýjum og hærri
lántökum. Nú er komið að því að skuldend-
urnir þurfa að fara að borga. Og bankarnir
fá ekki heldur erlend lán til þess að geta
sjálfir skuldbreytt erlendum skammtíma-
lánum sínum með nýjum lántökum á
meðan beðið er eftir því að lán bankanna
til áhættufjárfestinga útrásarfyrirtækj-
anna fari að skila tilætluðum arði – ef það
þá gerist. Og hvert á þá að vera svarið? Að
Seðlabanki Íslands taki lán í erlendum
gjaldeyri á ábyrgð þjóðarinnar að fjárhæð
500 milljarðar króna til þess að lána
bönkunum svo þeir geti staðið í skilum og
haldið áfram að lána skuldsettum íslensk-
um heimilum og útrásarfyrirtækjum, þ.á
m. eigendum sínum!?! Þetta er sagt að sé
krafa þjóðarinnar. M.ö.o. sú þjóð, sem fest
hefur sig í forað skuldsetningar og erlendr-
ar lántöku sjái enga aðra betri leið út en að
taka nýtt risalán á ábyrgð sjálfrar sín til
þess að fleyta sér áfram eftir sama
farvegi?
Ekki áhugasamur um uppáskrift
Má ég, sem verandi einn einstaklingur
meðal þessarar þjóðar, frábiðja mér að
verið sé að tala um slíkt úrræði sem „lausn
á efnahagsvandanum“. Þetta er ekki lausn
heldur algert neyðarúrræði reynist svo að
hinir stóru íslensku bankar og hinir ríku
eigendur þeirra, útrásaraðilarnir, ráði ekki
við vanda, sem þeir hafa að verulegu leyti
orsakað sjálfir. Ég vil fá að horfast í augu
við að slíkt neyðarástand muni skapast
áður en ég tek í mál að gerast meðábyrgur
fyrir 500 milljarða króna lántöku þjóðar-
innar til þess að „leysa“ vanda ofurskuld-
settra heimila og bankanna. Stutt er síðan
bankarnir voru einkavæddir og nýir
eigendur hófu hraða sókn til aukinna
umsvifa. Er það ekki nokkur áfellisdómur
um þá einkavæðingu þegar svo er komið að
opinber sjóður, Íbúðalánasjóður, þarf að
taka lán á ábyrgð íslenska ríkisins til þess
að lána bönkunum svo þeir geti veitt
íslenskum íbúðakaupendum lánsfjárfyrir-
greiðslu? Væri það ekki að bíta höfuðið af
skömminni ef þjóðin þarf nú að bakábyrgj-
ast 500 þúsund milljóna króna erlenda
lántöku Seðlabanka Íslands til þess að þess-
ir sömu bankar geti staðið skil á skuldbind-
ingum sínum erlendis? A.m.k. vil ég fá að
horfast í augu við hvaða úrræði bankarnir
sjálfir og eigendur þeirra kunna að eiga í
fórum sínum áður en ég fellst á að styðja
slíkt neyðarúrræði.
Nei, þetta er ekki lausn á efnahagsvand-
anum. Kröfur eru gerðar á ríkisstjórnina.
En hvað getur hún gert? Hennar úrræði
við þessar aðstæður eru takmörkuð. Það
verða menn að gera sér ljóst.
Samtímaúrræði og framtíðarlausnir
Engin töfralausn er til á þeim vanda, sem
nú steðjar að þjóðinni; að sumu leyti fyrir
hennar eigin tilverknað en að öðru leyti
vegna þess að hún getur ekki lengur kostað
neyslu sína með sparnaði annarra þjóða. A.
m.k. ekki í náinni framtíð. Hættan er hins
vegar fyrst og fremst sú eins og nú standa
sakir að ofan á erfiðleikana bætist atvinnu-
leysi. Skuldsettir landsmenn geta ekki
tekið á vandamálum sínum ef við bætist
missir atvinnutekna. Meginviðfangsefni og
raunar eina samtímaúrræðið, sem ríkis-
valdið getur beitt við þessar aðstæður, er
að berjast með öllum ráðum gegn umtals-
verðri aukningu atvinnuleysis. Þar verður
að nýta öll tækifæri til atvinnusköpunar
sem bjóðast. Enginn atvinnuleysingi lifir á
loftinu – ekki heldur þó það sé bæði tært
og ómengað. Og hver hefur kjark til þess
að segja við þá, sem nú eru að missa
atvinnuna í fjöldauppsögnum, að þeir eigi
að lifa á hugvitinu? Ísland er ekki slíkt
draumaland að þannig lausnir dugi.
Frambúðarlausn er svo vitaskuld fólgin í
því að leita leiða til þess að búa íslenskum
heimilum og atvinnulífi meira öryggi með
traustari gjaldmiðli. Það er öllum í hag – en
það er lausn sem tekur óhjákvæmilega
nokkurn tíma þannig að því fyrr sem lagt
er af stað í þá vegferð þeim mun betra.
Allra þýðingarmest er þó að segja á
þjóðinni sannleikann svo hún geti horfst í
augu við veruleikann eins og hann er en
ekki eins og menn vilja að hann sé. Þar
hafa margir fjölmiðlar ekki rækt sína
skyldu heldur hlaupið krókaleiðir á
krókaleiðir ofan eftir villuljósum, heimsku-
legum hugdettum og innistæðulausum
upphrópunum.
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður og ráðherra.
Vill skuldsett þjóð sökkva sér dýpra?
SIGHVATUR
BJÖRGVINSSON
UMRÆÐAN
Fanný Gunnarsdóttir
skrifar um Listahá-
skóla.
Í hádegisfréttum RÚV 30. júlí sl. tjáði Magn-
ús Skúlason, væntanleg-
ur varaformaður og full-
trúi borgarstjóra í
skipulagsráði, sig um
fyrirhugaða byggingu Listahá-
skóla Íslands. Fram kom að
Magnús áttar sig ekki alveg á því
hvað nemendur Listaháskólans
hafa að gera við að „ráfa um“ á
Laugaveginum. Þetta eru óvar-
leg ummæli sem segja meira en
mörg orð um hugmyndir og skoð-
anir þess manns sem á komandi
misserum gegnir mikilvægu
hlutverki við meðferð málsins.
Reyndar sendi Magnús inn
athugasemd síðar í fréttatíman-
um og reyndi með því að draga í
land. En hugsunin var mótuð og
orðin komin í loftið. Sú sýn sem
fyrrgreind orð fela í sér vekja
ugg um að ekki verði hægt að
vinna áfram á faglegan og hlut-
lausan hátt að endanlegri stað-
setningu og skipulagi Listahá-
skólans.
Ég hef áður heyrt og lesið að
Magnúsi finnst reyndar jafnvel
koma til greina að horfa til nýrr-
ar staðsetningar fyrir skólann
nema að til komi verulegar
breytingar á verðlaunahugmynd-
inni. Sú spurning vaknar hvort
hugmyndir og fyrrgreind orð
endurspegli skoðanir borgar-
stjóra. Mér hugnast mun betur
vinnubrögð Ólafar G. Valdimars-
dóttur fv. varaformanns í skipu-
lagsráði. Eins og alþjóð veit neit-
aði hún að tjá sig opinberlega um
málið fyrr en eftir fund skipu-
lagsráðs en í kjölfarið vék borg-
arstjóri henni úr ráðinu. Nú ligg-
ur fyrir að borgaryfirvöld
og skipulagsráð verða í
fullum trúnaði og af hei-
lindum að leggjast yfir
vinningstillöguna í sam-
starfi við stjórnendur
skólans og með öðrum
þeim er málið varðar.
Veikja ekki orð væntan-
legs varaformanns þá
trú að hægt verði að
vinna áfram á faglegan
og hlutlausan hátt?
Ég sé að Hanna Birna, formað-
ur skipulagsráðs, er að reyna að
lenda málinu í sátt, en tekst
henni að sætta ólík sjónarmið?
Verða sjálfstæðismenn að sam-
þykkja gagnrýnislaust sjónar-
mið borgarstjóra? Björn Bjarna-
son, ráðherra og þingmaður
Reykjavíkur, hefur opinberlega
lýst yfir ánægju sinni með tillög-
una en hver er skoðun borgar-
fulltrúa Sjálfstæðisflokksins?
Ég geri ráð fyrir að menntamála-
ráðherra sé samþykk tillögunni
þar sem ráðuneytið átti fulltrúa í
valnefndinni. Ef af byggingunni
verður þarf að passa að hún taki
mið af nærliggjandi húsum og
falli eins vel að heildarmynd göt-
unnar og unnt er. Mér skilst að
hugmyndin sé sú að nærvera
skólans gefi vegfarendum mögu-
leika á að fylgjast með nemend-
um að störfum, ganga á út frá
samvinnu nemenda og þeirra
sem leið eiga um bæinn og nýir
sýningarsalir og torg fylgja til-
lögunni. Að lokum hvet ég les-
endur til að kynna sér allar til-
lögurnar sem bárust, kosti þeirra
og galla, og horfa til ábendinga
sérfræðinga eins og Sigmundar
Gunnlaugssonar. Aðeins eftir
hlutlausa kynningu er hægt að
taka upplýsta afstöðu.
Höfundur er varaformaður
Kjördæmasambands framsókn-
arfélaganna í Reykjavík.
Hverjir eiga að „ráfa
um“ á Laugavegi?
FANNÝ
GUNNARSDÓTTIRDAGAR
Kántrý
SKAGASTRÖND 14.-17. ÁGÚST
Brúðubíllinn
Spákonutjald
Gospelmessa
Dorgveiðikeppni
Sigga Beinteins og félagar
Buskarar spila á götuhornum
Barna- og fjöskylduskemmtun
Hljómsveitin Janus í Kántrýbæ
Kafhlaðborð í Café Bjarmanesi
KK, Leo Gillespie og buskararnir
Ingó og veðurguðirnir í Kántrýbæ
Þórdísarganga með leiðsögn á Spákonufell
Uppistand Sigríðar Klingenberg
í Café Bjarmanesi
Listsýningar í Nes-listamiðstöð
og gamla frystihúsinu
Við skjótum
úr fallbyssu
Ókeypis
tjaldsvæði
Listin
að lifa
er að
njóta
Sjá DAGSKRÁ: www.skagastrond.is