Fréttablaðið - 04.10.2008, Blaðsíða 54

30 4. október 2008 LAUGARDAGUR
M
yrkur er skollið á þegar
blaðamaður kemur að
æfingasvæði sérsveit-
arinnar í Hvalfirði. Eftir
að göngin voru tekin í
notkun eru líkur á því að vegfarendur
mæti ekki nokkrum bíl á leið sinni um
endilangan fjörðinn. Við húsnæði sem
eitt sinn hýsti matstofu svangra ferða-
langa grillir þó í kyrrstæða bíla í kvöld-
húminu. Við gamla veitingaskálann
tekur Guðmundur Ómar Þráinsson á
móti blaðamanni íklæddur samfestingi
sérsveitarinnar. Hann er eini meðlimur
sérsveitarinnar sem almennt er vitað
hver er. Mikil leynd hefur alla tíð ríkt
um sérsveitarliða.
Gripið til vopna
„Lögreglan á að vera sterk heild,“ segir
Guðmundur Ómar. Honum finnst mik-
ilvægt að menn séu stoltir af starfi sínu
og geri ekki greinarmun á því hvar
þeir starfi innan lögreglunnar. Deilur,
eins og þær sem borið hefur á að und-
anförnu innan lögreglunnar, skili engu
en nýlega sendu sérsveitarmenn frá
sér yfirlýsingu þar sem þeir sögðu að
alið væri á öfund gagnvart þeim. „Við
erum allir lögreglumenn hvort sem við
störfum innan sérsveitarinnar eða
ekki,“ segir hann.
Þegar ekið er upp bratta hlíð á
æfingasvæði sérsveitarinnar í Hval-
firði blasir við óvenjuleg sýn. Sjö vopn-
aðir menn skjóta á skotskífur, sem lýst-
ar eru upp með kösturum. Á svip
nærstaddra manna, sem standa með
hríðskotabyssur til hliðar, má greina að
æfingunum er hvergi nærri lokið.
Guðmundur Ómar er eini „opinberi“
sérsveitarmaðurinn. Hann hefur starf-
að innan sérsveitarinnar frá árinu
1983.
Það var árið 1982 sem fjórir fyrstu
meðlimir Víkingarsveitarinnar luku
æfingum með norsku sérsveitinni sem
kölluð er Delta. Tilurð sérsveitarinnar
má einkum rekja til þess þegar flu-
græningjar lentu þotu á Keflavíkur-
flugvelli árið 1976. Ræningjarnir not-
uðu skotvopn gegn óvopnuðum
íslenskum lögreglumönnum. Eftir
þennan atburð þótti ljóst að lögreglan
þyrfti að geta gripið til vopna.
Gráir fyrir járnum í Hvalfirði
Hvað sem áratugareynslu af glæpa og
lögguþáttum líður, þar sem byssur og
skotárásir eru álíka hversdagsleg og
kaffidrykkja, er líklegt að flestum
bregði í brún við að sjá fjölda karl-
manna í samfestingum og gráa fyrir
járnum í hlíðum Hvalfjarðar. Blaða-
maður spyr hvort hann óttist ekkert að
inn í sveitina veljist aðeins ævintýra-
menn sem hafa gaman af óeirðum, ein-
kennisbúningum og því að meðhöndla
byssur. Byssurnar einar og sér, það er
að segja byssur af þeirri gerð sem
fæstir Íslendingar hafa augum litið
utan hvíta tjaldsins, ættu að vera næg
ástæða einar og sér til að tæla hóp
slíkra manna til að sækja um hjá sér-
sveitinni. Guðmundur Ómar brosir við
þessa spurningu og svarar því að slík-
ir menn vinsist fljótlega úr í löngu og
ströngu umsóknarferlinu. Hann
útskýrir því næst hvaða kröfur fólk
þarf að gangast undir til að fá þar
starf: Til að geta sótt um í sérsveitinni
þarf fólk að hafa lokið námi í lögreglu-
skólanum og vera með skipun í lög-
reglustarf. Engin önnur takmörk eru
þó á umsóknum fyrir utan það að
hámarksaldur umsækjenda er 35 ára.
Hjá þeim sem sækjast eftir stöðu
tekur svo við eins árs undirbúnings-
tímabil en meðan á því stendur fer
fram vandleg athugun á líkamlegu og
andlegu þreki. Líkamlegar kröfur sem
umsækjendur verða svo að standast til
að komast á nýliðaðnámskeiðið, þar
sem hin eiginlega þjálfun hefst, er að
geta hlaupið þrjá kílómetra á undir
tólf mínútum, í beinu framhaldið af
hlaupinu gert 30 armbeygjur, 60 kvið-
lyftur, 30 hnébeygjur og því næst híft
sig upp tíu sinnum á slá þannig að
hakan fari upp yfir slána.
Innilokunarkennd, myrkur og loft-
hræðsla
Þær aðferðir sem eru notaðar til að
mæla andlegan styrk umsækjenda eru
trúnaðarmál. Það eina sem næst upp
Gráir fyrir járnum í Hvalfirði
Frá því að sérsveit ríkislögreglustjóra – víkingasveitin – var stofnuð árið 1982 hafa nýliðar verið teknir ellefu sinnum inn. Nú
um helgina lauk inntökuprófi nýliða, sannkallaðri þriggja vikna eldskírn. Karen D. Kjartansdóttir, blaðamaður Fréttablaðsins,
fékk að kíkja á æfingu hjá nýjum sérsveitarliðum. Þetta er í fyrsta sinn sem fjölmiðli er leyft að fylgjast með þessari eldskírn.
NÝLIÐAR FÁ ENGA HVÍLD Það er trúnaðarmál hvenær æfingar hefjast og hvenær þeim lýkur á kvöldin. Ljóst er þó að nýliðanámskeiðin eru mikil eldraun.
úr Guðmundi Ómari um þann þátt er
að þær reyni til dæmis á innilokunar-
kennd, lofthræðslu og aðra slíka þætti.
Ummerki um slíkar æfingar má sá á
þrautabraut annars staðar í hlíðinni
þar sem skotæfingarnar fara fram.
Löng göng úr vírneti liggja strengd við
jörðina, í gegn um það þurfa nýliðar að
komast og má ætla að það reyni mjög á
innilokunarkennd fólks, þá er löng og
dimm laug hluti brautarinnar en yfir
hana eru strengd bönd sem nýliðar
verða að komast yfir. Í myrkrinu og
gjólunni virðist laugin enn dimmari og
djúpari en hún er væntanlega í björtu
og hrekkur sú spurning upp úr blaða-
manni hvort hún sé ekki upphituð. Í
andliti Guðmundar Ómars má sjá að
honum bregður ögn við slíka spurn-
ingu en hann hristir því næst vingjarn-
lega kollinn og svarar: „Nei, í hana er
dælt sjó.“ Þá er fjölmörg önnur tól að
finna á brautinni sem blaðamaður
getur ekki einu sinni ímyndað sér
hvernig eru notuð.
Forðast byssuóða ævintýramenn
„Þetta undirbúningsferli á að tryggja
að við fáum aðeins þá lögreglumenn
sem við sækjumst eftir, það eru hóf-
stilltir og duglegir menn. Menn sem
sækja um af ævintýramennsku
einni saman myndu kannski
komast í gegnum líkamlegu
prófin en þeir síast úr þegar
fer að reyna á andlegan styrk
þeirra,“ útskýrir hann.
Þá bendir Guðmundur
Ómar á að sú staðreynd
að í þann rúma aldar-
fjórðung sem sveitin
hefur starfað hafi
aldrei verið hleypt af
skoti segi ýmsilegt um
þann aga sem krafist
er af mönnum. Hann
útskýrir einnig að þjálfun
íslenskra sérsveitarmanna
sé sambærileg þeirri sem
meðlimir sérsveita stærri
þjóða hljóta og má velta
þeirri staðreynd fyrir sér
næst þegar hlustað er á
sögur af þeim svaðilförum
og þolraunum sem lagðar
eru á meðlimi þeirra.
Gíslataka í strætisvagni
Við förum stundarkorn
inn í húsakynni veitinga-
hússins þar sem ferða-
langar gátu eitt sinn pant-
að sér hamborgara og
steikur og aðra rétti sem
freista svangra vegfarenda og látið
fara vel um sig. Þar inni er boðið upp á
kaffi og kremkex frá Fróni og þótt
félagsskapurinn virðist fremur eins-
leitur við fyrstu sýn er hann svo
óvenjulegur að það kemur hvergi að
sök. Það er jú ekki á hverjum degi sem
hægt er að narta í kex og sötra kaffi í
gulu skini rafmagsljósa frá níunda ára-
tugnum umkringdur fjölda stæðilegra
manna í einkennisbúningum. Guð-
mundur bendir á einhverja af mönnun-
um og segir hve lengi þeir hafi starfað
sem sérsveitarmenn. Í nágrannalönd-
um okkar er sá tími sem menn starfa
innan sérsveita um fimm ár. Hér á
landi virðast menn haldast mun
lengur í starfi sínu. Sá langi tími
sem þeir hafa gegnt þar störfum
vekur upp þá spurningu hvað það
sé sem haldi þeim við efnið. Við því
á einn reynsluboltanna einfalt
svar: „Þetta er svo skemmtilegt.“
Fyrir utan matstofuna er gam-
all strætisvagn. Vagninn á að
nota sem hluta af æfingum nýlið-
anna sem taka við um hálfellefu
leytið en vitanlega eru þeir
ekki meðal þeirra manna sem
sitja og hvíla sig í hlýju mat-
stofunnar. Guðmundur Ómar
útskýrir að á þeirri æfingu sé
farið yfir þær aðferðir sem
þykja æskilegar ef kæmi til
gíslatöku.
Counter terrorist unit
Eins og áður hefur komið fram
er ekki gefið upp hverjir með-
limir sérsveitarinnar eru. Þá á einnig
að ríkja leynd yfir nákvæmum fjölda
sérsveitarmanna svo ekki sé með
fullu vitað hver styrkur þeirra er.
Vitað er þó að fjöldi meðlima er um
50. Sérsveitin er alþjóðlega skilgreind
sem counter terrorist unit og innan
hennar starfa sprengjusérfræðingar
og sérþjálfaðir samningamenn. Öllum
frekari spurningum getur Guðmund-
ur þó ekki svarað vegna þess trúnaðar
sem hann er bundinn af.
Spurningu um hvort hann verði
aldrei hálf eirðarlaus með alla þessa
velþjálfuðu menn á þessu friðsæla
landi svarar hann brosandi að slíkt
hvarfli ekki að sér. Nóg sé af verkefn-
um fyrir sérsveitarmenn að sinna.
Þótt gíslatökur og skotárásir séu ekki
daglegir viðburðir verði fólk líka að
velta þeirri spurningu fyrir sér hvað
ef til þess kæmi? Í framhaldi af þeim
ummælum hans má rifja upp orð Ein-
ars Benediktssonar skálds um að hver
hundadagakóngur, sem vildi, gæti
enn þann dag í dag lagt þessa þjóð
undir sig, með fáeinum ryðguðum
tinnubyssum. En með þeim orðum
vitnaði hann til þeirrar staðreyndar
að það tókst ævintýramanninum,
Jörgen Jörgensen, sem hér á landi
hefur ávallt verið kallaður Jörundur
hundadagakonungur, svo sannarlega
árið 1809. Reyndar var Ísland nýlenda
Dana á þeim tíma og hefðu þeir átt að
verja hluta konungsdæmis síns en á
þessum tíma geysuðu Napóleónsstríð-
in og Danir áttu nóg með að verja sig
fyrir hernaði Englendinga.
Þó að enginn hafi skaðinn orðið á
Íslandi við valdarán Jörundar má þó
hafa í huga að mikilvægt getur verið
að koma vörnum við en treysta ekki
ávallt á aðra, sem og að fullur skiln-
ingur hlýtur að vera fyrir því að vopn-
lausir lögreglumenn þurfi ekki að
hætta lífi sínu við skyldustörf.
Menn sem
sækja um af
ævintýra-
mennsku
einni sam-
an myndu
kannski
komast í
gegnum
líkamlegu
prófin en
þeir síast úr
þegar fer að
reyna á and-
legan styrk
þeirra
Heckler & Koch MP5-hríðskotabyssa
Glock 17-skammbyssa
Blazer 308 -riffill
Benelli-haglabyssa
Skotvop sérsveitarinnar
Í bókinni Lögreglan á Íslandi, stéttartal
og saga sem út kom árið 1997 er vitnað
til orða Guðmundar Guðjónssonar,
yfirlögregluþjóns hjá Ríkislögreglustjóra,
í tengslum við stofnun sérstveitarinn-
ar sem benti á að lögreglumenn hafi
iðulega lagt sig í lífhættu hvort sem um
var að ræða við björgunarstörf, afskipti
af vopnuðu fólki eða í öðrum erfiðum
aðstæðum. Smám saman hafi verið
farið að líta slík tilvik alvarlegri augum
auk þess sem menn hefðu gert sér grein
fyrir að veröldin væri orðin hættulegri.
Einangrun Íslands væri rofin og veitti
ekki lengur skjól. Við þessari stöðu var
brugðist árið 1982 með stofnun fjögurra
manna sérsveitar lögreglumanna.
ÁrIÐ 1999 fluttist rekstur sérsveitarinnar,
til Ríkislögreglustjóra og árið 2003 lét
Björn Bjarnason dómsmálaráðherra efla
sveitina og er hún nú staðsett á Keflavík-
urflugvelli og á Akureyri auk Reykjavíkur.
Af tilurð sérsveitarinnar