Fréttablaðið - 21.11.2008, Blaðsíða 44

24 21. nóvember 2008 FÖSTUDAGUR
UMRÆÐAN
Þórlindur Kjartansson
Rithöfundurinn, og handhafi frelsis-
verðlauna SUS, Andri
Snær Magnason, lýsti
því yfir í þættinum Silfri
Egils fyrir rúmri viku
að efnahagsvandinn á
Íslandi væri gjaldþrot
Heimdallar, SUS, Versl-
unarskóla Íslands og
viðskiptaháskólanna. Líklega
hefur hann þar fyrst og fremst
verið að vísa til einhvers konar
staðalmyndar af fólki sem tilheyr-
ir þessum félagsskap. Nú þegar
hefur forseti Nemendafélags
Verslunarskólans lýst óánægju
sinni með þennan málflutning rit-
höfundarins, enda hljóta það að
teljast kaldar kveðjur frá Andra
Snæ til ungs fólks á aldrinum 16
til 20 ára í tilteknum skóla að við
því blasi einhvers konar gjald-
þrot. Og hvorki getur það talist
uppbyggilegt né málefnalegt
framlag af hans hálfu, þótt vafa-
laust hafi hvorki búið illgirni né
Þórðargleði í orðunum. En það er
mikill sannleikur í því að þel geti
snúist við atorð eitt – og nú þegar
óöryggi og óvissa ríkir meðal
fólks er líklegt að meinleysislegar
yfirlýsingar á borð við þetta geti
hreyft óþægilega við fólki sem
tekur orðin til sín en hefur ekkert
til þeirra unnið.
Heimdallur og SUS eru reyndar
allt annar handleggur í þessum
efnum. Það er ekkert við það að
athuga þótt hugmyndafræði þess-
ara ágætu félaga skuli tekin til
skoðunar og gagnrýnd. Einkum er
þó við þá staðalmynd að etja sem
hugmyndafræðilegir andstæðing-
ar þessara félaga ungra Sjálf-
stæðismanna vilja ólmir halda á
lofti. Þau stefnumál og grundvall-
arafstaða sem í raun og sann ein-
kenna starf ungra sjálfstæðis-
manna hafa ekki átt birtingarmynd
í alþjóðlega fjármálakerfinu á síð-
ustu misserum. Í raun er öðru
nær.
Hugmyndafræði ungra
Sjálfstæðismanna bygg-
ist á frjálslyndi og ein-
staklingshyggju. Sú
frjálshyggja felur í sér að
fólk eigi að hafa gott svig-
rúm til að skapa og fram-
leiða og geti notið ávaxt-
anna af því þegar vel
gengur. Hún felur einnig í
sér þá trú að eðlilegt sé að
tryggja að fjármagn geti
leitað í þann farveg sem
mestu skilar fyrir hag
fólksins þannig að fjárhagslegur
ábati sé mestur fyrir þá sem geta
sinnt þörfum meðborgara sinna á
sem snjallastan hátt. Það er þó
einnig nauðsynleg forsenda að
markaðurinn skeri úr um það
hvort hugmyndir séu góðar eða
slæmar og því er nauðsynlegt að
áhættufé tapist ef það er lagt í
fyrirtæki eða verkefni sem ekki
ganga upp. Á þessum grundvelli
er markaðskerfið bæði réttlátt og
hagkvæmt.
Vandinn í efnahagslífi heims-
ins, sem nú bitnar hvað harðast á
Íslandi, er einmitt einna helst
fólginn í því að stórfyrirtæki hafa
haft tækifæri til að ganga fram í
fölsku skjóli og taka áhættu á
kostnað almennings. Eigendur og
starfsmenn fyrirtækjanna hafa
hins vegar notið ávaxtanna þegar
vel gekk. Ótrúlegur gróði hefur
hlaðist upp í fjármálafyrirtækj-
um um heim allan og mikill fjöldi
hæfileikafólks hefur sogast inn í
fjármálageirann þar sem gáfur
þeirra hafa verið nýttar til að gera
einfalda hluti flókna. Þessi gróði
og þetta starfsfólk hefði eflaust
nýst betur ef markaðurinn hefði
stýrt þeim í átt að fjölbreyttari
rekstri og iðju. En þegar ein teg-
und atvinnurekstrar – í þessu til-
viki fjármálageirinn – telur sig
starfa í þægilegu skjóli ríkisins
frá því að tapa á slæmum ákvörð-
unum, verður til skekkja. Ruðn-
ingsáhrif fjármálageirans eru því
sambærileg við aðra ríkistryggða
stóriðju og beina kröftum samfé-
lagsins í ranga átt.
Það er auðvelt að vinna knatt-
spyrnuleik ef allir í hinu liðinu
þurfa að leika með blý í skónum.
En það er vitleysisgangur að
hlaupa um fagnandi eftir slíkan
sigur, það er dramb að sannfæra
sjálfan sig um að sigurinn sýni
fram á snilli og heimskulegur
hroki að reyna að sannfæra aðra
um það. En verst af öllu er þó
þegar allt samfélagið fer að trúa á
náðargáfu leikmanna sigurliðs-
ins. En nákvæmlega þannig hefur
fjármálageiri Vesturlanda getað
starfað á síðustu árum en allur
annar iðnaður þurft að heyja við
hann ósanngjarna keppni um
starfsfólk og fjármagn.
Andstæðingar ungra sjálfstæð-
ismanna vilja á stundum láta eins
og hugmyndafræði okkar snúist
um að verja hagsmuni stórfyrir-
tækja eða valdhafa. Þetta er
alrangt. Réttlæti markaðshag-
kerfisins felst einmitt í því að þar
geta sviptingar orðið miklar. Sá
sem er ríkur einn daginn getur
tapað öllu og sá sem er fátækur
getur snúið gæfunni sér í vil. Hið
mikilvægasta er að allir keppi á
jafnréttisgrunni og enginn þurfi
að hafa blý í skónum þegar hann
hleypur út á völlinn.
Að okkar dómi er ekki grund-
vallarágreiningur um það milli
ungra sjálfstæðismanna og Andra
Snæs Magnasonar, nema hann
hafi skipt mjög um skoðun frá því
hann gaf út bók sína Drauma-
landið. Sú bók féll í góðan farveg
meðal frjálslynds ungs fólks því
forsenda hennar var að einstakl-
ingarnir sjálfir væru betur til
þess fallnir að nýta sköpunarkraft
sinn og dugnað til góðra verka
heldur en miðstýring ríkisvalds-
ins. Það kom því mörgum ungum
sjálfstæðismönnum á óvart að
heyra Andra Snæ afflytja málstað
okkar með þeim hætti sem hann
gerði í Silfri Egils. Vonandi getum
við flest látið okkur nægja að ríf-
ast um það sem við erum ósam-
mála um, en látum ekki flokka-
drætti reka okkur í deilur þegar
við erum sammála.
Höfundur er formaður SUS.
Versló, SUS og Andri Snær
ÞÓRLINDUR KJART-
ANSSON
Stjarnfræðilegt vanhæfi
UMRÆÐAN
Helgi Hjörvar skrifar um
stjórn Seðlabanka Íslands
Dramadrottningin Davíð Oddsson þráir augljóslega
að allt snúist um hann sjálfan.
En hvað sem þeirri barnslegu
þrá líður snýst umræða um
stöðu Seðlabankans um annað og
meira en eina persónu en það er
traust og trúverðugleiki þessar-
ar mikilvægu stofnunar. Pólitískum
deilum við Davíð Oddsson er mikilvægt
að halda utan við það mat en sjálfur hef
ég gert grein fyrir afstöðu minni í þeim
efnum m.a. í greininni „Klassískur
kommúnistaleiðtogi“ í Morgunblaðinu
vorið 2001.
Á næstu dögum þurfum við að taka
málefnalega afstöðu til þess hverjum við
ætlum að treysta fyrir þeim 700 millj-
örðum sem við, með harmkvælum og
píslargöngu, höfum grátið sem neyðar-
aðstoð út úr alþjóðastofnunum og frá
viðskiptalöndum okkar. Spyrja verður á
faglegum forsendum hvort yfirstjórn
Seðlabankans sé treystandi fyrir þessu
fjöreggi okkar. Óháð einstökum persón-
um þarf að hafa eftirfarandi í huga:
1. Seðlabankinn er gjaldþrota. Stjórn-
endur hans töpuðu 150 milljörðum í
óvarlegri lánastarfsemi til svokallaðra
„óreiðumanna“ í því sem kallað var
ástarbréfaviðskipti. Þetta jafngildir
hálfri milljón króna á hvert mannsbarn í
landinu.
2. Seðlabankinn nýtti ekki góðu dagana
til að byggja upp gjaldeyrisvaraforða í
samræmi við vöxt fjármálakerfisins,
þrátt fyrir ábendingar um nauðsyn þess,
m.a. frá Þorvaldi Gylfasyni. Viðbúnaður
bankans við fjármálakreppu var því í
skötulíki.
3. Jafnvel í vor synjaði bankinn láni
frá J.P. Morgan sem bauðst á góðum
kjörum og nam hærri fjárhæð en aðstoð
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins nú.
Lýsir það ótrúlegu vanmati á
viðbúnaðarþörf.
4. Bankinn áttar sig ekki á
hlutverki sínu í fjármálastöðug-
leika og beitti ekki stjórntækj-
um sínum til að hemja vöxt
bankanna, heldur lækkaði þvert
á móti bindiskyldu sem var
mjög misráðið.
5. Seðlabankinn hefur nær
aldrei náð verðbólgumarkmiði
sínu frá því honum var sett það
í upphafi aldarinnar.
6. Bankinn vanmat augljóslega áhrif of
sterks gengis á neyslu og fjárfestinga-
gleði og þar með þenslu.
7. Að geyma gjaldeyrisforða þjóðar-
innar á Englandi eftir að Icesave-
vandinn var ljós og hætta á frystingu
hans, er líkt því að vera í sjóorrustu hjá
skipstjóra sem gleymdi púðrinu í landi.
Yfirsjónin ætti að varða við þjóðarör-
yggi.
8. Óviðunandi er að stjórnendur
Seðlabankans hafi frétt það í London í
febrúar sl. að íslensku bankarnir væru í
alvarlegum vanda. Ætlast verður til þess
vegna stöðu og hlutverks bankans að
hann hefði átt að uppgötva það sjálfur og
fyrr.
9. Óskiljanlegar eru ívilnanir hinn 15.
apríl í tengslum við bindiskyldu vegna
útibúa erlendis eftir þær upplýsingar
sem Seðlabankinn hafði fengið í London.
10. Hafi Seðlabankinn fengið svo
greinargóðar upplýsingar um stöðu
bankanna í London er skýrsla bankans
um fjármálalegan stöðugleika frá maí sl.
beinlínis villandi upplýsingagjöf.
11. Ófaglegt er að engin viðbragðsá-
ætlun hafi verið til í bankanum vegna
fjármálakreppu.
12. Lækkun og hækkun vaxta á víxl
jók ekki trúverðugleika.
13. Óheppilegt var og trúlega viðvan-
ingsháttur að Seðlabankinn keppti við
viðskiptabankana um fjármagn, m.a.
með skuldabréfaútgáfu og í lánalínum.
14. Viðvaningsháttur var að bankinn
þagði þegar fréttir bárust af því að hann
væri ekki með í samningum norrænu
seðlabankana við þann bandaríska. Að
bankinn skyldi ekki ná samningum við
þann bandaríska var nógu slæmt en
þögnin jók á ótta og óvissu og gróf enn
frekar undan trúverðugleika á ögur-
stundu.
15. Ákvörðun um ríkisvæðingu Glitnis
var stórslys. Svo röng var hún að
stjórnvöld vonuðust fljótlega eftir þroti
bankans svo ekki þyrfti að efna samn-
inga! Hve illa er þá komið fyrir trúverð-
ugleika Seðlabankans?
16. Fum og fát í gengismálum dró enn
frekar úr trúverðugleika og fagmennsku
í Seðlabanka Íslands. Ákvörðun um að
festa gengið við 175 stig verður lengi
kennd sem hrapaleg mistök, enda lifði
„staðfesta“ bankans í gengismálum
aðeins í tvo daga, því oftrúin á krónuna
var svo víðs fjarri veruleikanum á
gjaldeyrismarkaði. Hún hefur síðan
fallið um tugi prósenta.
17. Kastljósviðtal við formann
bankastjórnar hjálpaði ekki til við að
verja stærsta fyrirtæki landsins,
Kaupþing, falli.
18. Þyngra er en tárum taki ótímabær
yfirlýsing Seðlabankans um svokallað
Rússalán. Bæði spillti það mjög þeim
lánasamningum sem Geir Haarde hafði
átt frumkvæði að og einnig orðspori
okkar á alþjóðavettvangi.
19. Fyrrnefnt Kastljósviðtal, sem m.a.
var birt í Wall Street Journal, dró
nokkuð úr trúverðugleika íslensks
fjármálakerfis á viðkvæmu augnabliki.
Einkum þau ummæli sem voru þýdd
svo:…Iceland is „not going to pay the
banks’ foreign debts“.
20. Óheppilegt var að seðlabankastjóri
skyldi hóta stjórnarformanni stærsta
fyrirtækis landsins knésetningu.
21. Óheppilegt er að seðlabankastjóri
dylgi um viðskipti einstaklinga við
bankakerfið og ástæður beitingar
hryðjuverkalaga.
22. Óheppilegt er að seðlabankastjóri
aflétti einhliða trúnaði af fundum sínum
með forystumönnum ríkisstjórnarinnar
og samningum við IMF.
23. Óheppilegt er að seðlabankastjóri
veiti seðlabankastjórum annarra ríkja
tilsögn í mannasiðum.
Öll gerum við mistök og sætum
stundum ósanngirni. En þegar heildar-
myndin er metin, ásamt öllu því smálega
sem ég hirti ekki um að tína til, er
eðlilegt að efasemdir vakni. Þær
styrkjast við lestur nýjasta heftis
Peningamála og óraunsærra væntinga
um traust og trúverðugleika. Sá lestur
vekur áhyggjur um að Seðlabankastjórn-
in gæti eytt IMF-láninu í enn einn
óraunsæjan leiðangur sem bankinn hefði
ekki styrk til að ljúka. Það hefur hent
margar þjóðir í okkar stöðu og þær setið
eftir enn skuldugri en fyrr. Það er þess
vegna ekki verið að persónugera
vandann þegar kallað er eftir breyting-
um í Seðlabankanum. Það er einfaldlega
verið að segja hið sjálfljósa að þegar við
nú stöndum á hyldýpisins brún er
mikilvægt að hafa faglega yfirstjórn
Seðlabankans.
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar.
HELGI HJÖRVAR
Á næstu dögum þurfum við að taka
málefnalega afstöðu til þess hverjum
við ætlum að treysta fyrir þeim 700
milljörðum sem við, með harmkvæl-
um og píslargöngu, höfum grátið sem
neyðaraðstoð út úr alþjóðastofnunum
og frá viðskiptalöndum okkar.