Tíminn - 28.03.1982, Side 2

2 WÍWTíW Sunnudagur 28. mars 1982
grafiskt viðtal
„PARTV
SEM ÉG
VIL EKKI
DANSA
L”
— rætt við verðlaunahöfundinn
Einar Má Guðmundsson
■ Hann hefur gefið út þrjár
Ijóðabækur: Sendisveinninn er
einmana, Er nokkur I Kórónaföt-
um hér inni? og Róbinson Krúsó
snýr aftur. Og svo hefur hann
skrifað eina skáldsögu: Riddarar
hringborðsins, sú er enn óbirt en
vann eins og flestir vita til stærstu
verðlauna I samkeppni Almenna
bókafélagsins um frumsamin
skáldverk á dögunum. Það er
ekki svo Iftil viðurkenning og
verðlaunaféð ekki ólagleg upp-
hæð. Enda var Einar Már Guö-
mundsson allur eitt sólskinsbros
á götum og torgum borgarinnar
fyrr I vikunni. Þaö var eitthvað
annaðen þegar hann var að selja
fyrstu Ijóðabækurnar sinar af
eigin rammleik hérna eitt haust-
iö. Ekki þar fyrir að með þvi móti
náðu þær meiri útbreiðslu en titt
er um Ijóöabækur hér á landi.
Einar Már býr f Kaupmannahöfn,
nei.hann er enginn Fjölnismaður
segir hann, og var á hraðferð
þangað aftur. Skömmu áður náði
Ilelgar-Timinn tali af honum og
ræddi við hann um verðlaunabók-
ina, skáldskap, pólitik, bók-
menntafræöi, rokk og sitthvað
flcira. Lá ekki beinast við aö
spyrja fyrst hvers vegna Ijóö-
skáldiö hefði sest niður og skrifað
skáldsögu?
„Ég vil nú ekki gera mikinn
greinarmun á ljóðskáldinu og
söguhöfundinum, fyrir mér er
þetta eðlilegt framhald og ég held
ég láti vera að koma með þessa
gömlu lummu um að ljóðformið
hafi verið farið að takmarka mig.
Hvað mig snertir er þetta allt
undir einum hatti, sú veröld sem
ég er að lýsa i þessari bók kemur
fyrir i einhverri mynd strax i siö-
asta kaflanum af Róbinson
Krúsó. Þetta er efni sem er hægt
að finna stað i ljóðum og sögum.”
— Nú kemur bókin ekki út fyrr
en i haust, geturðu sagt lauslega
frá efni hennar?
„Viöskulum segja að viðfangs-
efnið sé borg sem er að vaxa úr
grasi. Það sem liggur að baki er
veruleiki sem er tiltölulega nýr á
tslandi, heimur sem var að koma
upp á sjötta áratugnum þegar ný
hverfi voru i byggingu alls staðar
iReykjavik, til dæmis hverfi eins
og Vogahverfið. Þarna sköpuðust
aðstæður sem aldrei höfðu sést
áöur i tslandssögunni — mörg
hundruð börn samankomin á ein-
um staö og þá varð náttúrlega
ekki hjá þvi komist að þarna
myndaöist einhvers konar
magisk barnaveröld, ekki sist
þegar haft er i huga að þá voru
pedagógar ekki farnir að láta
mikið að sér kveða. Sagan fjallar
einmitt um strákalif i svona
hverfi, einu af nýju hverfunum i
Reykjavik þar sem gamalt og
nýtt er að renna saman, annars
vegar þessi nýja veröld sem er i
uppsiglingu og margir hafa kennt
við amerikaniseringu og hins
vegar heimur þeirra kynslóðar
sem þarna er að koma sér þægi-
lega fyrir, við getum kallað hana
kreppukynslóðina. Og afkvæmi
hennar eru eiginlega fyrsta raun-
verulega borgarfólkið á tslandi.
Það er i raun margt i veruleika
eftirstriðsáranna hér á tslandi
sem minnir á þá þróun sem
margar suður-ameriskar skáld-
sögur snúast um, örar breyting-
ar, snögg umskipti, hefð og nýj-
ungar sem rekast á, timi þar sem
mikið af skáldlegum viðfangsefn-
um liggja á lausu.”
Strákabækur
— Nú ertu að skrifa um stráka
fyrst og fremst er þetta þá
þroskasaga, bókmenntagrein
sem ekki hefur verið svo litið
stunduð hér á landi?
„Nei, nei, sagan gerist á fjórum
dögum og strákurinn sem segir
hana tekur engum þroskastökk-
breytingum i lokin þar sem hann
sér allt i einu i gegnum sjálfan sig
og allan heiminn, nei, það er ekk-
ert slikt. Umhverfiö er upplifað i
gegnum vitund stráksins og það
eruengirplúsar og minusar i sög-
unni, fólkið er ekki áberandi gott
eöa slæmt, hann sér hlutina bara
svona. Og um leið og bókin verður
til i kollinum á söguhetjunni er
hann þátttakandi i atburðarás-
inni, hann er á sama tima sögu-
maður og persóna i sögunni sem
hann segir með oröalagi og
reynslu fullorðins manns, það er i
raun fullorðinn maður sem talar i
gegnum hann. Hann ræður alveg
ferðinni og ég leyfi ýmsum minni
sögum að blómstra, i einum kafla
þar sem aðalsagan heldur áfram
segir hann jafnvel svona þrjár
fjórar minni sögur i framhjá-
hlaupi, episódur sem kannski
koma meginmálinu ekki svo mik-
iö við. Annars er aðferðin ekki
ósvipuð þvi sem Gunter Grass
notari Blikktrommunni, þar lýsir
dvergurinn óskar þvi til dæmis
að þegar hann fæddist hafi hann
verið að horfa á sextiu vatta
ljósakertaperu og síðan tyggur
hann upp gömlu slagorðin úr
Bibliunni: Verði ljós, og það varö
ljós! Þetta er sumsé tilraun til að
draga veröldina inn i barnshug-
ann, en samt er engin ákveðin
teória i þessu um börn, aö krakk-
ar séu svona eða hinsegin, ég
byggi ekki á nokkurn hátt á rann-
sóknum skólasálfræöinga.”
— Nú hefur Pétur Gunnarsson
lika gert strákum ágæt skil...
„Ég vil nú ekki segja nema gott
um bækurnar hans Péturs, en þú
verður að athuga að þær gerast á
allt öðrum stað i bænum, i vestur-
bænum, þar sem barnaveröldm
er meira svona kakósamkvæmi.
Annars eru svona strákasögur
heil bókmenntagrein út af fyrir
sig — Brekkukotsannáll er til
dæmis strákasaga á sinn hátt,
Kanar eiga lika mikið af sliku,
eins og til dæmis bækur eftir
Mark Twain og Saul Bellow og
Catcher in the Rye eftir Salinger.
Nú, Rússar eiga meira að segja
sinn Bjargvætt i grasinu, og svo
má ekki gleyma stóru strákabók-
inni hans Gunters, Blikktromm-
unni. Þaö má segja aö ég sé
meira ölvaður af þessum alþjóð-
legu strákabókmenntum en þessu
innlenda.”
Dúfa skeit á
hausinn á mér
— Hvað varstu langan tima að
skrifa þessa fyrstu skáldsögu
þina?
„Það er erfitt að segja, ég vann
hana ekki með skeiöklukku. Ég
hef alltaf margt i takinu i einu og
sagan er lika hluti af stærra
prójekti, stærra efni sem hefur
verið að mótast i langan tima.
Hugmyndin er gömul og þessi
veröld þarna er söguefni sem hef-
ur heillað mig lengi, við getum
sagt að þeim mun lengra sem ég
hef komist frá henni i tima og
rúmi þeim mun nær hafi ég kom-
ist henni i raun. En ég lit ekki á
þetta eins og aö ég sé að lýsa ein-
hverri fortið sem er dauð, heldur
lifandi hlutum, hlutum sem mað-
ur er að hugsa i dag. Það er stór
hópur sem nú er fullorðinn sem á
þennan sama bakgrunn svo ég
held að margir eigi að geta þekkt
sig i þessu.”
— Hvernig stóð á þvi að þú
sendir handritið i verðlaunasam-
keppni Almenna bókafélagsins?
„Ég var nú kominn á góðan
rekspöl með söguna þegar ég
frétti af henni og svo passaði það
upp á hár að ég var búinn að vél-
rita hana i desember. Það voru
lika ýmis teikn á lofti um að ég
myndi vinna þessi verðlaun — i
október skeit til dæmis dúfa á
hausinn á mér i fyrsta og eina
sinn úti i Kaupmannahöfn. Ég
ákvað að taka sénsinn og svo
skiptist á bjartsýni og svartsýni i
huga mér um þetta. Og auðvitað
varð ég mjög glaður þegar mér
voru tilkynnt úrslitin, ég lagði frá
mér pennann, var staddur i miðri
dapurlegri setningu þegar sim-
talið kom og hef ekki klárað þá
setningu enn.”
— Er ekki upplifgandi að vera
allt i einu farinn að þéna peninga
á ritstörfum?
„Ég ætla að vona að verðlaunin
verði mikil sprauta, þetta skapar
manni náttúrlega visst vinnu-
öryggi, nú get ég skrifað með til-
tölulega góðri samvisku og þarf
ekki að hafa gólftuskuna hang-
andi yfir hausnum. Ég veit ekki
hvort við eigum að láta það fljóta
með, en konan min hefur unnið
fyrir mér mestanpart i þessi ár og
ég vona að nú verði einhver
breyting á þvi.”
— Ætli það sé ekki allt i lagi að
það komi fram núna, eftir að
v
verðlaunaféð er komið i vasann á
þér...
„Að visu hef ég alltaf haft ein-
hverjar tekjur af ljóðabókunum,
en þetta er óneitanlega mikil
lyftistöng og mér semur mjög vel
viö forlagið.”
Reyni ekki að yrkja
eins og Tómas
— Nú starfaðir þú eitthvað i
vinstri pólitik hér á árum áður og
I ljóðum þinum hafa menn taliö
sig finna einhvers konar anark-
isma. En nú ertu kominn inn á
gafl hjá þvi borgaraforlagi sem
sagt er að AB sé...
„Þeir sem halda þvi fram að
Almenna bókafélagið sé vigi
borgarastéttarinnar og Mál og
menning þá væntanlega vigi
verkalýösstéttarinnar lifa i mjög
einfaldaðri mynd af heiminum.
Ég held nú að þessi gamli rigur
milli forlaganna heyri mest
kaldastriösheiminum til, en fyrst
og fremst kemur hann rithöfund-
um ekki nokkurn skapaðan hlut
við. Hlutverk rithöfunda er
náttúrlega að skrifa, skrifa bæk-
ur, og það skiptir fólkið sem les
bækurnar engu máli hvaða for-
lagsstimpill er á þeim. Það er
bara að lesa bækur og pælir ekki i
þeim á annan hátt sem betur fer.
Svona illdeilur eru oftastnær hálf
sóðalegar og ég vil ekki flækja
mig i neitt slikt. Ég get ekki held-
ur séð að það séu neinir pólitiskir
þröskuldar milli min og forlags-
ins. Svo fæ ég ekki betur séð en að
AB hafi verið menningarlegt for-
lag i gegnum tiðina og gefið út
góðar bækur. Ég er i sjálfu sér
mjög stoltur að koma út hjá for-
lagi sem hefur gefið úr Borges,
Grass, Hamsun og Cervantes, þó
það skipti mig engu megin máli ef
út i það er íarið. Er ekki alltaf
mest um vert að forlögin borgi
rithöfundum mannsæmandi
laun?”
— Þú ert ekki breyttur maður
þó þú hafir komið i leiðara Mogg-
ans um daginn...?
„Nei, ég held ég fari ekki að
reyna aö yrkja eins og Tómas
Guðmundsson...”
— Enhvaöum heimsbyltinguna
og anarkismann i ljóðunum?
„Sko, ég hef ekki verið virkur i
pólitik i mörg ár, ekki i fimm ár.
En þaö má segja að ljóð gefi
ákveöna pólitiska möguleika, það
er færi á að segja hug sinn beint
og milliliðalaust, og i ljóðunum og
kannski öllu sem ég skrifa, birt-
ast min viðhorf og ég ætla ekkert
að reyna að túlka þau á annan
hátt. En þegar maður fer að setja
saman sögu hverfa allir þessir
pólitisku mælikvarðar á persónur
og hluti, það má eiginlega segja
að frásagnarlistin sé afpólitiser-
andi. Auðvitað skina manns við-
horf i gegnum sögur, þær eru allt-
af táknrænar og lýsandi á einn
veg eða annan, en maður segir
þær ekki gagngert til að setja
fram einhver slagorð gegn Hjálp-
ræðishernum eða Nató eða eitt-
hvað i þeim dúr. Slikar bók-
menntir standast alltaf mjög
illa.”
Jaggerpólitík
— Ég þykist sjá vissa pólitik i
ljóðunum, það er kannski hægt að
kalla það rokkpólitik, Jaggerpóli-
tik, þar sem frelsið er tignað og
allt kapp lagt á stanslausan upp-
steyt og kjafthátt...
„Ég gerði þessa smátilraun til
að starfa i pólitik, en komst fljótt
að þvi'aö það á ekki við mig að tjá
mig póliti'skt, það er á þessu póli-
tiska tungumáli sem nú er rikj-
andi. Það rúmar alls ekki hug
manns og tilfinningar. Ég finn
miklu frekar til samstöðu með
reiöi Micks Jagger heldur en ein-
hverjum langlokum i blööum. í
ljóöabókunum, sérstaklega i
Sendisveininum, er mikið fjallað
um þessa pólitisku veröld á gagn-
rýninn hátt. Ég vil alltsvo meina
aðþaðsé gjörólikt að horfa skáld-
lega á heiminn og horfa pólitískt á
heiminn. En hér á Islandi er þetta
nú eins og hálfgerð sýki að setja
alltaf jafnaðarmerki milli skáld-
skapar ogstjórnmála. Það a- eins
og rithöfundar eigi að hafa
skoðanir á öllu og þeim er
miskunnarlaust stillt upp við
j veggi til að fá þá til að úttala sig
um hin og þessi mál. Þetta hlut-
verk rithöfundarins á rót sina að
rekja til gamallar skáldaimynd-
ar, dáldið goðsögukenndrar
imyndar um að skáldin sjái dýpra
en aðrir og séu þarafleiðandi
kjörnir leiðtogar. Ég verð að
segja að það er partý sem mig
langar ekki að dansa i. Ég álit að
mitt hlutverk sem höfundar sé að
segja sögu og ég reyni að gera
það sem best. Inn i það blandast
svo auðvitað alls kyns viðhorf,
bæði félagsleg og pólitisk. Þetta
eru svosem engar krossgátur.
Svo er annað að þetta sama við-
horf hefur lika verið að ryðja sér
til rúms gagnvart poppstjörnum,
manstu til dæmis þegar
Bjöggi var kosinn poppstjarna
um árið? Þá var hann sextán ára
gamall og átti að geta úttalað sig
um alls kyns sálfræöikenningar,
indverska mystik og ég veit ekki
hvað. Þetta er eilifur þrýstingur
utanaðfrá á þá sem fást við ein-
hverja sköpun og ég held aö þeir
geri feil sem stökkva um borð i
þessa hringekju.”
Lauflétt yfirsýn
— Vilcjum að öðru, áður en þú
fórst að gefa út bækur sastu i bók-
menntanámi hér i háskólanum i
nokkur ár...
,,Jú i' bókmenntum og eitthvað i
sagnfræði. Bókmenntanámið var
ágætt i sjálfu sér, kennslan
byggöist aðallega á þvi aö veita
mönnum yfirsýn, lauflétta yfir-
sýn, yfir bókmenntirnar siðan var
manni i sjálfsvald sett að sökkva