Tíminn - 07.11.1992, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 7. september 1992
ANGÓLA
Árekstrar þjóða
og menningar-
heilda í Angólu
ógna nýfengn-
um friði og
einingu landsins:
„Kosningamar voru svindll“ Sá var dómur Svarta hanans, út-
varpsstöðvar angólska stjómarandstöðuflokksins UNITA, eftir
að tilkynntur hafði verið sigur stjómarflokksins MPLA (sem
fékk tæplega 54 af hundraði atkvæða) í fyrstu almennu og
frjálsu kosningum Angólusögu, er fram fóm í lok september.
Enda hafði Jonas Savimbi, leiðtogi UNITA (er fékk rúmlega
34%), lýst yfir á þessa leið fyrir kosningar: Ef við vinnum ekki,
sannar það að MPLA hefur svindlað.
„Við höfum ekkert á móti því að skjóta okkur braut til Lu-
anda,“ sagði eftir kosningamar Arlindo Chena Pena (kallaður
Ben Ben hershöfðingi), frændi Savimbis og einn hans hand-
gengnustu manna. Hershöfðingjanum virðist hafa verið nokk-
ur alvara með þetta, því að um síðustu helgi stóðu harðir bar-
dagar með miklu mannfalli í höfuðborg iandsins milli MPLA,
sem til skamms tíma bar fýrir sér rauðan fána marxismans, og
UNITA sem hefur svartan hana fýrir skjaldarmerki. Meðal
þeirra, sem sagðir em fallnir
eftir slaginn, em nýnefndur
Ben Ben og Jeremias Chit-
unda, sem lengi hefur veríð
næstráðandi Savimbis í UN-
ITA
Vonir um að um 30 ára sam-
felldum hemaði þaríendis
værí lokið em þar með á
hverfanda hveli.

Dos Santos og frú: sovésk skólun, amerlsk kosningabarátta.
Úrelt“ stríö
n
Nærri jafnskjótt og næstum hálfs
annars áratugs stríði sjálfstæðishreyf-
inga þar gegn Portúgal var lokið og
Angóla (stærð: tæplega 1.250.000 fer-
kílómetrar, íbúar um 12 milljónir)
orðin sjálfstætt ríki (1975), hófst í
staðinn stríð á milli sjálfstæðishreyf-
inganna, þriggja að tölu. MPLA bar
fljótlega sigurorð af annarri hinna,
FNLA, en UNITA hélt velli með
drjúgri hjálp frá Bandaríkjunum og
Suður-Afríku, sem m.a. fólst í her-
hlaupum síðarnefnda ríkisins inn í
Angólu. MPLA hjálpuðu á móti Sovét-
ríkin, Austur-Þýskaland og Kúba, síð-
asttalda ríkið með um 50.000 manna
her.
Borgarastríð þetta varð sem sé auk
annars þáttur í kalda stríðinu, en er
síðamefnda stríðinu var lokið urðu
helstu aðilar þess sammála um að An-
gólustríð væri orðið „úrelt" og stilltu
til friðar með aðstoð Portúgala, sem
haft höfðu minni eða meiri fótfestu
og yfirráð á landflæmi þessu frá síð-
ustu áratugum 15. aldar til ósigurs
síns fyrir áðurnefndum sjálfstæðis-
hreyfingum. Eftir þá löngu tíð er
landið í mörgu nátengt Portúgal og
portúgölsk tunga og menning nánast
það eina sem tengir saman lands-
menn, sem eins og í öðrum Afríku-
ríkjum em af fjölmörgum þjóðum,
þjóðflokkum og ættbálkum, er erfitt
eiga með að láta sér lynda saman.
Um 300.000 manneskjur vom
drepnar í stríði MPLA og UNITA, laus-
lega áætlað, og ótalinn fjöldi særður.
Þár af em um 80.000 manns illa
lemstraðir eftir jarðsprengjur. Hafa
þeir flestir misst annan fótinn eða
báða.
Hamskipti flokka
Það var í maí s.l. ár, sem tókst eftir
mikinn baming að koma saman friðar-
Dagur
Þorleifsson
skrifar
Heyrist gal Sfössrv'f-
. yJ . t>:* . -■ • hanans svarta ^ UNITA-liðar á vígaslóö: blettir hlébarðans ótaldir enn.
samningi er bæði MPLA og UNITA
fengust til að skrifa undir. En ótryggur
hefur sá fríður reynst og oft orðið
vopnaðar skæmr með fyrrverandi (?)
stríðsaðilum. Um mánaðamótin ág-
úst-september réðust þannig ævareið-
ir UNITA-menn á MPLA- liða í borg að
nafríi Kuito, eftir að þeir síðamefndu
höfðu slátrað hanakjúklingi og látið
talsvert á því bera. Túlkuðu UNITA-
menn það sem vísvitandi móðgun við
skjaldarmerki sitt
Alþýðuhreyfingin til frelsunar Angólu
(heiti MPLA á íslensku) stjómaði þar
til fríður tókst eftir fyrirmyndum frá
sovétblökkinni og Kúbu, með eins-
flokkskerfi, miðstýringu atvinnulífs
o.s.frv. En með hmni sovétkommún-
ismans féllu fyrirmyndir þaðan mjög í
áliti í Afríku sem annars staðar. í sam-
ræmi við það segist MPLA nú vilja
markaðskerfi, lýðræði og annað eftir
vestrænum fyrirmyndum, enda slíkt
vænlegast til öflunar vina og stuðn-
ingsmanna á Vesturlöndum. í stað
þess að boða uppbyggingu sósíalisma
með fræðilegum tilþrifum lofaði Jose
Eduardo dos Santos, leiðtogi stjómar-
flokksins og Angóluforseti, í kosninga-
baráttunni að gera landið að „aldin-
garði ástar", svo fremi hann ynni.
UNITA (Þjóðarsamtök til algers sjálf-
stæðis Angólu) hefur verið enn
ótrauðari við að skipta um pólitískar
stefnuskrár. Upphaflega sögðust menn
flokks þessa vera maóistar og í róttæk-
ara lagi sem slíkir, síðan (eftir að þeir
fóm að gera sér vonir um hjálp frá
Vesturlöndum) jafríaðarmenn og loks
borgaralegir.
Vera kynni að þessi pólitísku ham-
skipti angólsku flokkanna, sérstaklega
UNITA, séu nokkur vísbending um hve
djúpt hugmyndafræðilegar fyrirmynd-
ir frá framandi heimshlutum rista í
hugarfari þeirra og Afríkumanna yfir-
leitt Hvað Angólu varðar er ljóst að
álitshnekkir sá, er marxisminn hefúr
orðið fyrir þar, hefúr leitt til þess að
stjómmálaflokkamir og landsmenn
skeyta enn minna um hugmyndafræði
yfirhöfúð en áður var.
Stríðsþreyttir Luandabúar fara fram á friö: stórauöugt land þeirra er í kaldakoli.
Ovimbundu,
Mbundu
í angólska borgarastríðinu skipuðu
menn sér í fylkingar einkum eftir
þjóðum/þjóðflokkum, eins og verða
vill þar í álfu, og með þverrandi hug-
myndafræði ber enn meira á því en
fyrr. Þorrinn af liði UNITA er af Ov-
imbunduþjóðinni, sem býr í miðju
landi vestanvert. Ovimbundu eru
fjölmennastir allra þjóða, þjóðflokka
og ættbálka landsins, að sögn um
þriðjungur íbúa þess. MPLA hefur
drýgsta hluta liðstyrks síns frá
Mbundu, þjóð sem um fjórðungur
landsmanna tilheyrir. (Tungur bæði
Ovimbundu og Mbundu em af
bantústofni, sem og flestra annarra
Angólumanna.) Sá flokkur er þó
vart eins þjóðtengdur og UNITA,
hefur meira fylgi en hann meðal
borgabúa, sem sumir em farnir að
losna úr ættbálkatengslum, og í for-
ustu hans kváðu ráða mestu
menntamenn höfuðborgarinnar Lu-
anda, portúgalskir að máli og menn-
ingu og sumir að nokkm af portú-
gölskum ættum.
Því má með nokkmm rökum halda
fram að UNITA sé „afrískari“ eða
meira „innfæddur" en keppinautur-
inn. Fylgi hans er mest inni í landi,
þar sem portúgölsku áhrifin rista
grunnt, miðað við það sem er í
strandhémðunum, þ.á m. í Luanda
og nágrenni, þar sem portúgölsk
menning hefur verið ríkjandi í um
fimm aldir. f strandhémðunum líta
menn á sig sem hluta „portúgölsku
menningarheildarinnar" báðum
megin Atlantshafs. í því óformlega
samfélagi er nú Brasilía áhrifamesti
aðilinn, hvað marka má m.a. af
sápuópemm þaðan (gerðum eftir
Dallasfyrirmyndum, að sögn kunn-
ugra), sem kváðu orðnar ein helsta
skemmtun alþýðunnar í Portúgal og
Angólu. Brasilískt almannatengsla-
fyrirtæki stjórnaði kosningabarátt-