Tíminn - 14.11.1992, Blaðsíða 7

Laugardagur 14. nóvember 1992
Tíminn 7
Sjálfstæðisflokkurinn að fylgja
skattiagningunni fram, en nú fæ
ég ekki annað merkt af viðtölum
mínum við menn en að Alþýðu-
flokkurinn hafi heldur linast í af-
stöðu sinni. Það þykir mér raunar
ekki nema eðlilegt vegna þeirra
raka, sem fram hafa komið af okk-
ar hálfu og annarra.
Vel má benda á að nú er bækur
eru að koma á jólamarkaðinn, vek-
ur það athygli að verð þeirra er
nánast óbreytt frá því sem var á
síðasta ári. Það skiptir ekki litlu
máli þegar til þess er horft að hér
eru bækur gefnar út fyrir tiltölu-
lega lítinn markað. Þótt þessi þjóð
sé svo bókhneigð að það telst eins-
dæmi, verður fyrsta eintak hverrar
bókar, sem gefin er út, eftir sem
áður mjög dýrt. Er þá ekki augljóst
hve staða bókarinnar versnar, ef
verð hennar hækkar og möguleg-
um kaupendum fækkar? Bókaút-
gáfan hefur löngum tengst jólum
hér og bækur verið keyptar til jóla-
gjafa, þótt þær séu Iesnar allt árið.
Þess vegna er bókin í samkeppni
við annað það, sem í boði er á þess-
ari kauphátíð í desember, og hætta
á að hátt verð bóka yrði til þess að
menn færu að huga að öðrum
kostum.“
En hvað ef daufheyrst verður við
þessum rökum? Hver yrðu við-
brögðin?
„Fari svo að endurálagningu
skattsins verði fylgt fram — þrátt
fyrir að ég hafi of mikið álit á leið-
togum landsins til þess að trúa því
— þá ber að líta á að hjá Alþingi
liggur lokaákvörðunarvaldið. Við
þingkosningar eru verk stjórn-
málamannanna vegin og metin og
þetta yrði þá geymt en ekki
gleymt. Því get ég heitið að málið
verður aldrei látið liggja í þagnar-
gildi. Meðan bókmenning þjóðar-
innar er skattlögð, mun ekki verða
um neinn frið að ræða. Svo einfalt
er það. Enginn skyldi halda að ís-
lenskir rithöfundar og bókaunn-
endur séu einhver hópur, sem læt-
ur sér lynda að vera með eitthvert
múður fyrst í stað en sætta sig svo
við orðinn hlut. Það er mikill mis-
skilningur. Gegn þessum skatti
verður barist. Það tók tuttugu ár
að fá hann afnuminn og engum
verður það til blessunar né gleði,
ef þá baráttu verður að taka upp að
nýju. Um einhver sérstök viðbrögð
eða aðgerðir Rithöfundasam-
bandsins, ef til kemur, er sem bet-
ur fer ekki tímabært að ræða
núna. Við vinnum að þessu máli
daglega og teljum það í góðum far-
vegi og ekki síst vegna þess hve
andófið er sterkt. Þúsundum bréfa
hefur rignt yfir þingmenn. Skóla-
nemar í öllum kjördæmum hafa
látið frá sér heyra, að öllum þeim
öðrum ógleymdum sem tekið hafa
upp baráttu gegn þessari ófreskju.
Við bíðum aðeins eftir merki um
að hún sé að velli lögð, að þessu
stríði sé farsællega lokið og að við
þurfum ekki að standa í þessu
lengur.
Ég vil að endingu koma að því að
rithöfundar eru engan veginn að
skorast undan því að bera sinn
skerf af byrðinni á samdráttartím-
um, þegar niðurskurðar er þörf.
Við borgum virðisaukaskatt af öll-
um sköpuðum hlutum, rétt eins
og aðrir. Því er ekki verið að tala
um að hlífa persónum, heldur bók-
menntunum sjálfum við álögum
sem geta skaðað þær, svo að sá
skaði verði ekki bættur. Ég vík að
þessu vegna radda, sem spyrja hví
bókum skuli hlíft en ekki greinum
eins og húsgagnaiðnaði, búskap og
fleiru. En menningin er sameign
okkar allra, sjálft fjöreggið. Þegar
hugað er að uppbyggingu framtíð-
arþjóðfélagsins á Islandi, liggur í
augum uppi að fjöreggi sínu ber
mönnum ekki að velja stað neðst í
grunninum þar sem mest mæðir á.
Því hljóta menn að halda á með
fingurgómunum." AM
íöarinnar er skattlögð, veröur ekki um neinn friö aö ræöa. Svo einfalt er þaö."
Tfmamynd: Ami Bjama
Bandalag íslenskra sérskólanema
og eru þá langt frá því allir taldir.
Það er, eins og þú nefnir, vegna
þess að hér er ekki um hagsmuna-
mál rithöfunda einna að ræða,
heldur er þetta hagsmunamál okk-
ar allra. Þetta er menningarlegt
hagsmunamál og peningalegt
hagsmunamál einnig. Hér eru í
húfi hagsmunir þeirra, sem kaupa
bækur, og þó sérstakt hagsmuna-
mál þeirra, sem þurfa að kaupa
bækur, en þar á meðal eru skóla-
nemar. Þetta er hagsmunamál fyr-
ir prentiðnaðinn í landinu og þá,
sem vinna við bóksölu og dreif-
ingu, svo enn er hér um atvinnu-
spursmál að ræða. Sennilega má
þó segja að Rithöfundasambandið
ásamt Bandalagi íslenskra lista-
manna hafi verið miðstöðin fyrir
þetta andóf. Hlutur Bandalags ís-
lenskra listamanna hefur verið
mjög þróttmikill og myndarlegur,
enda varðar þetta öll svið menn-
ingarinnar."
Þú ert því þeirrar skoðunar að
pólitíkusarnir muni digna.
„Ég leyfi mér að vera bjartsýnn,
eins og fram hefur komið í þessu
spjalli. Enn hefur ekkert verið
ákveðið og viðræður við bæði
menntamálaráðherra og forsætis-
ráðherra hafa farið fram, en við
Hjálmar Ragnarsson gengum á
fund þeirra. Þær viðræður held ég
að gefi ástæðu til nokkurrar bjart-
sýni, en báðir tóku okkur mjög vel
og hlustuðu með skilningi á þau
rök sem við höfðum fram að færa.
Satt að segja efast ég ekki um góð-
an vilja þeirra beggja og vænti að
þetta hljóti farsælar málalyktir
innan ríkisstjórnarinnar. í fýrst-
unni var svo að skilja sem Alþýðu-
flokkurinn væri harðari á því en
hluta að undanförnu. Við höfum
rætt það frá öllum hliðum í náinni
samvinnu við Bandalag íslenskra
listamanna og formann þess,
Hjálmar Ragnarsson. Haldið hefur
verið uppi öflugu andófi gegn
skattinum og leitast við að sýna
fram á þá annars augljósu stað-
reynd að hann skiptir ríkisbúskap-
inn svo afar litlu máli. Ég held að
hann nemi 0.1%. En við erum ekki
í vafa um að hvað menninguna í
landinu snertir, skiptir hann höf-
uðmáli. Sé ég enda ekki betur en
að stjórnmálamennirnir séu smátt
og smátt að sjá það og skilja eins
og við. Stjórnmálamennina virðist
hafa verið að dreyma einhverja
drauma um undantekningarlaus
lög um skatta og skattlagningu og
þess háttar. En hvorki hér né ann-v
ars staðar er hægt að setja slík
undantekningarlaus iög og sér í
lagi ekki hér, þar sem ísland er
nokkuð sérstök rekstrareining í
samfélagi þjóðanna."
Kannske viltu skilgreina þessa
sérstöðu nánar.
„Það er auðvelt. Hana orsakar
fyrst og fremst fámennið, sem
veldur því að þær stoðir, sem
standa undir íslenskri menningu,
eru með allmjög öðrum hætti og
viðkvæmari en hjá stórþjóðunum.
Ég held að þetta skilji hver maður
sem hlýtt hefur á ungling bölva,
þótt ekki væri annað. Hann segir
ekki „rækallinn", „hver skollinn"
eða þá „hver andsk...“. Hann segir
„shit“ og „fuck“! í heimi nútíma-
fjölmiðlunar er það þannig aug-
ljóst hve ísland dregst miklu nær
miðri hringiðunni — lega landsins
getur ekki verndað menninguna á
sama hátt og var.
En það, sem mér finnst annars
vega hvað þyngst í þessu mikla
máli og ég treysti á að muni fá
stjórnmálamenn til að sjá að sér,
er að við stefnum nú hraðbyri inn í
Evrópska efnahagssvæðið og
kannske inn í EB að því búnu.
Enginn veit á þessari stundu hvað
framtíðin ber í skauti sér. Menn
eru enn í vafa um hvort íslending-
ar eigi að taka þátt í þessu evr-
ópska samfélagi eða á hvaða hátt.
Allt fólk, sem metur menningu og
tungu þjóðarinnar einhvers, hefur
áhyggjur af því að þátttaka í svona
risavöxnu samfélagi kunni að auka
enn á erlendu áhrifin. Sum eru
þessi áhrif vissulega ágæt. En önn-
ur eru verri...
í Ijósi þessara kringumstæðna
væri það hreint furðulegt að fara
að veikja menninguna með fjár-
hagslegum byrðum, sem skipta
ríkissjóð engu máli.“
Einhverjir segja sjálfsagt að bóka-
þjóð eins og íslendingar muni
þrykkja og kaupa bækur eftir sem
áður.
„Ég held því síður en svo fram að
skatturinn yrði til þess að öll bóka-
útgáfa í landinu legðist af. Áfram
mundu koma út einhverjar bækur.
En staða bókarinnar kæmi til með
að versna og ef bókmenning ís-
lendinga á einhvern þátt í að við-
halda tungunni, þá liggur í augum
uppi að staða tungunnar versnar
um leið og bókarinnar og þar með
menningarinnar.
í raun og veru finnst mér allt
þetta mál ákaflega skrýtið. Það er
skrýtið að nokkur stjórnmálamað-
ur skuli hafa verið svo skammsýnn
að fara á flot með þetta mál og það
þegar örskammt er um liðið frá því
að haldnar voru hjartnæmar — og
sannar — ræður um mikilvægi
þess að vígstaða bókarinnar yrði
styrkt. En við höldum í þá trú að
þótt stjórnmálamenn kunni að
vera þrjóskir og stundum skamm-
sýnir, þá séu þeir eigi að síður vel
meinandi. Þess vegna ber að óska
að það skýrist fyrir æ fleirum
þeirra hve fáránleg heimska það
væri að halda þessu máli til
streitu. Þeir, sem vilja inn í Evr-
ópskt efnhagssvæði og ef til vill
lengra, hljóta að gera sér ljóst að
það andóf, sem er uppi gegn þátt-
töku í svæðinu, byggist að veru-
legu leyti á því að fólk hefur
áhyggjur af menningunni. Sýni
menn aftur á móti með athöfnum
sínum að þeir vilji búa vel að
menningu landsins, hlúa að henni
og styrkja hana, þá mun tvímæla-
laust skapast allt annað andrúms-
loft þegar þátttaka landsins í sam-
félagi þjóðanna er rædd. Það er af
þessum sökum að ég leyfi mér að
vera bjartsýnn á að þetta hafi nú
bara verið svona hugdetta, sem
farið hefur óþarflega langt."
í andófinu gegn innskattinum
hafa menn lagt áherslu á að hann
snertir hagsmuni fleiri aðila en
rithöfunda.
„Við í Rithöfundasambandinu
höfum vissulega gert margt til
þess að vekja athygli á þessum
málum, bæði sambandið sjálft og
einstakir meðlimir. En margir aðr-
ir góðir áhugamenn um íslenska
menningu hafa einnig Iátið þetta
mál til sín taka og haft uppi skoð-
anir sínar og rökstuðning í blöð-
um og öðrum fjölmiðlum, sem
varla hefur farið fram hjá neinum.
Þessu efni tengist slíkur fjöldi að-
ila — nemendafélög í framhalds-
skólum, Stúdentaráð Háskólans,
samtök foreldra og kennara og