Tíminn - 20.05.1995, Blaðsíða 18

18
(BhHDXII&ÍEE&K
Laugardagur 20. maí 1995
Auöunn Bragi Sveinsson:
Samband bindindisfélaga í skólum og
ritib Hvöt — í minningarskyni 1995
Eitt sinn var fjárhagskreppa hér
á landi. Ekki muna þó ahrir
þann tíma en þeir, sem or&nir
eru rosknir og aldrabir, ein-
hvers stabar á aldrinum frá
hálfáttræbu til hálfníræbs. Þá
var margt sparab, sem nú er
hvergi minnst á at> spara.
Áfengi og tóbak var mebal þess
varnings, sem fólk taldi sér fyrst
skylt ab draga vib sig. Naub-
synjar, föt og fæbi, urbu ab sitja
í fyrirrúmi. Þetta var ofur ebli-
legt. Þá var líka flestu skipt í
tvennt: þarft og óþarft.
Áfengisbannib var sett á hér á
landi í ársbyrjun 1915, eftir
þriggja ára umþóttunartíma.
Bannabur var innflutningur
áfengis til landsins, hverju nafni
sem nefndist. Áfengisbirgbir, sem
til voru í ársbyrjun 1912, er bann-
ib var sett á samkvæmt lögum,
mátti selja næstu þrjú árin. Þótti
víst mörgum þeim, er áfengi hafbi
haft um hönd, illt ab allt í einu
skyldi innflutningur þess bannab-
ur. Reyndu þeir ab fara í kringum
lögin sem þeir gátu. Hér er nær
eingöngu átt vib karlmenn, því ab
konur neyttu tæpast áfengis á
þessum árum.
En algjört áfengisbann stób
ekki nema fáein ár, því ab 1921
tilkynnti spánska ríkisstjórnin ab
saltfiskssamningi yrbi sagt upp,
og settur innflutningstollur á salt-
fisk, ef íslendingar leyfbu ekki
innflutning spánskra vína. Vegna
þess ab landib var illa f járhagslega
statt, var ekki annaö fært en aö
ganga aö þessum afarkostum. Ár-
iö 1922 var samþykkt á Alþingi
undanþága frá bannlögunum,
meö því aö leyfður var innflutn-
ingur léttra vína, Spánarvína,
meö 21% áfengismagni. Þá var
stofnsett Áfengisverslun ríkisins.
Þannig gekk þetta um nokkurt
árabil. Hægt var sem sagt ab afla
sér léttra vína, en ekki sterkra eöa
brenndra drykkja. Bruggun áfeng-
is var nokkur og eitthvaö var um
svonefnt „læknabrennivín".
29. maí 1933 samþykkti Alþingi
aö láta fara fram þjóöaratkvæöa-
greiöslu um afnám á banni vib
innflutningi sterks áfengis. Fór
hún fram 21. 10. sama ár. Nokkur
meirihluti samþykkti, eöa 15.884
gegn 11.624.1 samræmi viö úrslit
þessarar atkvæöagreiöslu flutti
ríkisstjórnin frumvarp um afnám
banns viö innflutningi sterkra
drykkja árið 1934. Hlaut þaö sam-
þykki. Hinn 1. febrúar 1935 hófst
sala á sterku áfengi, samhliöa
hinu veika, og hefur þannig síöan
verið málum háttað.
Með því að innflutningur á öll-
um tegundum og geröum áfengis
var nú leyföur, jókst áfengis-
neysla stórum. Bindindismenn
voru þá enn allmargir og leist
þeim allt annað en vel á ástandið,
og árið 1932 urðu til þau samtök
meðal skólafólks í framhaldsskól-
um, er nefndust Samband bind-
indisfélaga í skólum, skammstaf-
aö S.B.S. Fyrsta bindindisfélag af
þessum toga var stofnað í
Menntaskólanum í Reykjavík 16.
mars 1932. Aðalhvatamaöurinn
var sjálfur rektor skólans, Pálmi
Hannesson. En sá sem var mestur
baráttumaöur meðal nemenda
skólans í þessu máli var Helgi
Scheving, frá Vestmannaeyjum.
Hann var fæddur 8. mars 1914 og
varö stúdent frá M.R. 1933. En
hann varð ekki gamall, því aö
hann drukknaði í höfninni i Vest-
mannaeyjum 8. september 1934,
og var mörgum harmdauði. Hann
var við laganám í Háskóla íslands,
er hann var burt kallaður á svo
sviplegan hátt. Helgi Scheving var
fyrsti forseti Sambands bindindis-
félaga í skólum.
Alls urðu félögin innan Sam-
bands bindindisfélaga í skólum
nokkuð á þriðja tug, er flest var,
og starfið í mestum blóma, en það
var á árunum fram að stríbi. Tók
þá að slakna á bindindinu. Allir
höfðu nóga vinnu, og peningar
voru ab sama skapi í vösum fólks.
Þá hallaðist á ógæfuhliðina í
bindindismálum landsmanna,
einnig skólafólks.
fyrsta stjórn Sambands bind-
indisfélaga í skólum var þannig
skipuð: Formaður: Helgi Sche-
ving, Menntaskólanum í Reykja-
vík; ritari: Þórarinn Þórarinsson,
Samvinnuskólanum; gjaldkeri:
Klemens Tryggvason, Mennta-
skólanum í Reykjavík. Meðstjóm-
endur voru: Friðrik Á. Brekkan,
kennari, Gagnfræðaskóla Reykja-
víkur, Sigurður Ólafsson, Gagn-
fræðaskóla Reykvíkinga, Haukur
Þorsteinsson, Gagnfræðaskóla
Reykjavíkur, og Hermann Guð-
mundsson, gagnfræðaskólanum
Flensborg í Hafnarfirði. — Þetta
var mikið einvalalið. Og stað-
reynd er, að allt til þess tíma ab
Sambandið leystist upp, árið
1963, voru margir ágætir menn
þar í fararbroddi. Flestir hafa for-
ystumenn S.B.S. orðið áberandi í
þjóblífinu og notið trúnaðar víða.
Nöfnin eru mörg, og fer ég ekki að
telja þau upp hér. Geta þeir, sem
fræðast vilja meira um starf Sam-
bands bindindisfélaga í skólum,
lesið sér til um það í ritinu Hvöt,
er út var gefið á árunum 1932 til
1963. Kem ég aö riti þessu hér á
eftir.
Samband bindindisfélaga í
skólum valdi sér baráttudag. Varb
þá einmitt sá dagurinn fyrir val-
inu, þegar áfenginu var hleypt
inn í landið, sterku vínin flæddu
um allt. Það var fyrsti febrúar.
Er þessi baráttudagur var val-
inn, kom ritið Hvöt jafnan út
þennan dag. Skyldi þennan dag
varið að minnsta kosti einni
kennslustund til fræðslu um
hættur af áfengisnautn, í skólum
þeim er reknir voru af ríkinu. Eru
ekki mjög mörg ár síðan þessu var
hætt. En hvers vegna? Ég get
ómögulega skilið það. Jafnan
lögðu hinir mætustu menn leiö
sína í skólana og töluðu til nem-
enda. Kennaraskólinn sendi jafn-
an marga nemendur sína til er-
indaflutnings í skóla á Reykjavík-
ursvæðinu. Minnist ég þess m.a.
frá mínum skólaárum þar, rétt eft-
ir síðasta stríð.
Margar greinar birtust að sjálf-
sögðu í Hvöt, svo og sögur og
ljóö. Efnið er það yfirgripsmikið,
að ekki er gerlegt að gera því mik-
il skil í stuttu máli. En mér datt í
hug að grípa nokkur kvæði, er
birtust í ritinu og hafa hrifið mig
öðrum fremur. Hér kemur þá
fyrsta ljóðið, Hvöt, eftir Egil
Bjarnason:
Hverjwn ber að vera á verði,
vökulum jafht nótt sem dag?
Hverjum ber að beita sverði,
berjast fyrir þjóðarliag?
Höggva sundur fjötra foma,
frelsa gœfu sérhvers manns?
Það er œskan aðalboma,
ceska þessa kalda lands.
Hennar starfer böl að bœta,
benda þjóð í rétt átt,
styðja þá, er „syndin sœta"
sigrað hefiir oft og þrátt.
Bjarga þeim, sem berst að sandi
á brotnu fleyi úr sorgarleik,
reka Bakkus burt frá landi,
breyta 'ans hofi í ösku og reyk.
Því skal fylkja fríðu liði,
fremst í dölum, yst við strönd,
tefla djarft á sóknarsviði,
sigra Bakkus vítt um lönd.
Þá mun birta afbetri degi,
blómgast hagur sérhvers manns.
Þá er böli basgt afvegi,
en blessun gefin niðjum lands.
Vel skal nú að verki standa,
vökumenn, því enn í dag
þarfað reka út illan anda,
efla og treysta brœðralag.
Sýna þjóð, að œskan unga,
enn á kjarkinn, vilja og þor
til að sigra svefhinn þunga,
sœkja eldinn, skapa vor.
Benim merkið hœrra, hœrra,
hrœðumst eigi neina þraut,
takmark setjum stœrra, stœrra,
stefhum fram á sigurbraut.
Þá við megum sýna og sanna
sannleiksgildi í orðum þeim,
að bindindið er blessun manna,
blessun fyrir allan heim.
Árið 1939 var Hvöt gefin út
mjög myndarlega. Lögðu því þá
til efni margir þjóðkunnir menn
og ritfærir. Má nefna Halldór
Kristjánsson frá Kirkjubóli, sem
ritar þar langa grein, er ber heitið
Vitnisburður skáldanna, Tilfærir
hann þar ummæli þeirra um
áfengið. Þar er ljób eftir Grétar
Fells rithöfund, er nefnist Til hitts
vínhneigða. Talar hann þar tæpi-
tungulaust til drykkjumannsins:
Þú ert einn afþeim sem illa
þola lífsins sviþuhögg.
Vonimar á tá sér tylla,
til þess eins að glepja og villa.
Verður mörgum vín að gylla,
vanti aðra gróðrardögg.
Þegar eitthvert böl þig beygir
Bakkus fœr þig endurhresst.
Þá eru vœngir þínir fieygir,
þá em fœrir allir vegir.
Þá eni allir elskulegir,
sem áður skorti gœðin fest.
En á betri veg mér virtu,
veik þó sýnist mér þín rök.
Vitsins megingjörð þiggirtu,
grýlur þœr, sem heill þig firrtu,
skelfast aðeins skilningsbirtu
og skynseminnar fastatök.
Þó að virðist burtu banda
Bakkus þeim og reka á dyr,
þœr mutni aftur hefjast handa,
halda áfratn þér að granda,
og til svartra sorgarlanda
sigla tneð þig nýjum byr.
Hver sem i'it úr hugans rantti
hopaði — aldrei sigur vann.
Bakkus, hann er gálaus glanni,
setn getur engan leyst úr batmi.
Hollast verður hverjum manni
að horfa framan í sannleikann.
Minnisstætt er mér, er ég las
hefti af Hvöt, sem út kom 1.
febrúar 1937, þá drengur í barna-
skóla. Þar er kvæði eftir Guð-
mund Inga Kristjánsson skáld á
Kirkjubóli, sem ber einmitt heitiö
1. febrúar:
Þú ert, fyrsti febrúar,
fyrirboði nýrra tíma,
hvatning fólksitts hér og þar,
heilli þjóð til farsœldar.
Allt setn fagurt er og var
á að vaxa, hitt að rýma.
Hvettu, fyrsti febrúar,
fram gegn víni og drykkjusiðum.
Áfeng nautn og ölvun var
engri þjóð til farsceldar.
Stœrstu tnein lilaut þjóðin þar;
þeitn skal aldrei heitið griðuin.
Þú ert, fyrsti febrúar,
fóstri landsins ungu manna.
Æskan heil og vonglöð var
vöm hins góða málstaðar,
skildi og sá að berjast bar,
bjarga við því fagra og sanna.
Vertu, fyrsti febrítar,
framtíð vorri merkisberi.
Gefþeim kjark, sem kjarklaus var,
krefðu fólk um skýlaust svar.
Orð og framtíð œskunnar
anda þínum helguð veri.
Þú ert, fyrsti febrúar,
fólkið þitt til beggja handa.
Frjálsra manna foringjar
fylkja liði hér og þar.
Sjá, þú úrval œskunnar
itndir þínum merkjum standa.
Þó að Samband bindindisfélaga
í skólum sé langt að baki, mun
það hafa skilið margt gott og heil-
brigt eftir hjá þeim, sem helguöu
því starf sitt, bæði í ræöu og riti.
Hvöt kom út í þrjá áratugi.
Tímarnir eru breyttir frá því,
þegar Samband bindindisfélaga í
skólum var upp á sitt besta. Nú
virðist ekki vera jarðvegur fyrir
slíka starfsemi í skólum landsins
og bindindisstarfsemi yfirleitt.
Enda ég þá þennan þátt með
stuttu ljóði: I minningu fyrsta
febrúar
Þú varst, fyrsti febríar,
forðutn einn af heilladögum.
Aðall skólaœskunnar
uttdir þínum merkjum var.
Nú er fátt til fagnaðar,
fái ei Bakkus ráðið högum.
Tcela öflin tískunnar,
— tíðum bundin engum lögum.
ÚTBOÐ
F.h. Gatnamálastjórans í Reykjavík er óskað eftir tilboöum í gerð „mal-
bikaöra gangstíga ásamt ræktun víös vegar um borgina."
Verkiö nefnist „Gangstígar 1995."
Heildarmagn gangstíga er u.þ.b. 6.900 m2
Heildarmagn ræktunar er u.þ.b. 3.800 m2
Skiladagur verksins er 1. október 1995.
Útboösgögn veröa afhent á skrifstofu vorri, aö Fríkirkjuvegi 3, Reykjavík,
frá og meö þriðjudeginum 23. maí 1995 gegn kr. 10.000 skilatrygg-
ingu.
Tilboðin veröa opnuö á sama staö miövikudaginn 31. maí 1995, kl. 15.00.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR
(REYKJAVÍK PURCHASING CENTER) Fríkirkjuvegi 3 - Sími 25800
ÚTBOÐ
F.h. Gatnamálastjórans í Reykjavík er óskab eftir tilboðum í „gerb gang-
stíga".
Verkið nefnist „Stígar í Rimahverfi, stígagerö, yfirborösfrágangur og snjó-
bræösla".
Helstu magntölur eru:
jarövegsskipti 3.700 m2
Malbik 1.800 m;
Hellulögn 700 mJ
Þökulögn 2.000 m2
Skiladagur verksins er 15. september 1995.
Útboösgögn veröa afhent á skrifstofu vorri, ab Fríkirkjuvegi 3, Reykjavík, frá
og meö þriöjudeginum 23. maí 1995 gegn kr. 10.000 skilatryggingu.
Tilbobin veröa opnuö á sama stað þribjudaginn 30. maí 1995, kl. 14.00.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR
(REYKJAVÍK PURCHASING CENTER) Frikirkjuvegi 3 - Sími 25800
ÚTBOÐ
F.h. Gatnamálastjórans í Reykjavík er óskaö eftir tilbobum í „gatnagerö,
lagningu holræsis og gerö undirganga".
Verkið nefnist „Strandvegur noröan Borgarvegar" gatnagerö og lagnir.
Helstu magntölur eru:
Gröftur u.þ.b. 35.000 m’
Sprengingar u.þ.b. 8.000 m’
Fyllingar u.þ.b. 45.000 m!
800 mm ræsi u.þ.b. 950 m
Mót u.þ.b. 600 m2
Steypa u.þ.b. 140m!
Verkinu skal lokiö fyrir 1. júlí 1995.
Útboösgögn veröa afhent á skrifstofu vorri, aö Fríkirkjuvegi 3, Reykjavík,
frá og meö þriöjudeginum 23. maí 1995 gegn kr. 10.000 skilatrygg-
ingu.
Tilboðin verba opnuö á sama stað fimmtudaginn 1. júní 1995, kl. 15.00.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR
(REYKJAVÍK PURCHASING CENTER) Frikirkjuvegi 3 - Sími 25800