Réttur - 01.10.1970, Blaðsíða 6

HUGARFARSBREYTING
Þessum atriðum öllum væri unnt að breyta
með endurskoðun á þingsköpum og öðrum
reglum um starfshætti alþingis og tryggja
þannig þinginu mun meira formlegt sjálf-
stæði en það hefur nú. En slíkar breytingar
einar myndu ekki nægja; hér þarf einnig
að koma til hugarfarsbreyting. Hugmyndin
um hina ókvikulu flokkslegu samstöðu er enn
afar rótgróin hjá fylgismönnum allra flokka;
það er talið hlýða að flokksbræður séu
sammála um flest vandamál; ef einhver skerst
úr leik er hann talinn vargur í véum. Einnig
þessi viðhorf setja mjög svip sinn á starfs-
hætti alþingis. Um langflest mál sem koma
til kasta þingsins er mótuð flokksstefna, og
síðan greiða þingflokkarnir atkvæði eins og
einn maður — úrslitin yrðu alveg eins þótt
formönnum þingflokkanna yrði í hagræðing-
arskyni gefið umboð til þess að fará með at-
kvæði liðsmanna sinna. Þá sjaldan fram koma
mál þar sem þingmenn eru ekki bundnir af
flokkaákvörðunum, svo sem bjór eða minkur
eða hið fræga kvennaskólamál, vekja þau
mjög almenna athygli og eftirvæntingu með-
al almennings — og gefur það nokkra hug-
mynd um hver gætu verið víxláhrif þings og
þjóðar. Flokksræðisstefnan leiðir hins vegar
oft til þess að mál eru samþykkt, þótt meiri-
hluti alþingis sé andvígur þeim eða einhverj-
um þáttum þeirra. Oft er ágreiningur um mál
innan meirihluta sem fer með stjórn. Slíkur
ágreiningur er að lokum útkljáður með at-
kvæðagreiðslu, og síðan er litið á það sem
skyldu minnihlutans að beygja sig fyrir
meirihlutanum. Þannig er flokksræðið oft
notað til þess að ganga í berhögg við skoð-
anir meirihluta þeirra einstaklinga sem á
þinginu sitja.
Með þessum athugasemdum er engan veg-
inn verið að leggja til að flokkar bregðist
þeirri skyldu að móta meginstefnu og ætlast
til þess að flokksmenn hlíti henni. Það er
hins vegar misbeiting á eðlilegri samstöðu
að ætlast til þess að menn hegði sér heb.t
ævinlega eins og persónulausar atkvæðavélar.
Mörg mál sem fyrir alþingi eru lögð — og
trúlega flest þeirra — eru þess eðlis, að
ástæðulaust er með öllu að gera flokkssam-
þykktir um afstöðu til þeirra, hvort sem um
er að ræða stjórnarfrumvörp eða tillögur ein-
stakra þingmanna. Dæmi um það hversu
öfgafullt flokksræðið er orðið á jæssu sviði
er sú staðreynd að síðustu árin hefur það
varla komið fyrir að samþykkt hafi verið
breytingartillaga þingmanns við fjárlögin;
þingmenn mega ekki einusinni hafa frelsi til
að ráðstafa nokkrum hundruðum þúsunda
króna að eigin geðþótta, þótt heildarupphæð
fjárlaga sé nú komin yfir tíu miljarða króna.
TIL ÍHUGUNAR
íslendingar eru eitt smæsta þjóðfélag í
víðri veröld. I slíku samfélagi ættu tengsl
þings og þjóðar að geta verið nánari og líf-
rænni en í stórum þjóðfélögum þar sem bil-
ið milli þegna og forustumanna getur orðið
afar langt. Einmitt á Islandi ættu að vera tök
á því að framkvæma hugmyndir þingræðis-
ins á eðlilegri og fullkomnari hátt en víðast
hvar annarstaðar. Þær breytingar á starfshátt-
um alþingis sem hér hefur verið rætt um
myndu stuðla áð því að þingið yrði sjálf-
stæðari stofnun en verið hefur um skeið, og
að sama skapi mundi aukast eðlilegur áhugi
almennings á starfsemi þingsins og afstöðu
einstakra þingmanna. En raunar væri ástæða
til þess að velta því fyrir sér hvort ekki væri
rétt að gera hlut Alþingis Islendinga enn
meiri. Fyrr í þessum hugleiðingum var vikið
að þeim starfsháttum, að flokkar sem hafa
meirihluta þingheims innan sinna vébanda
142