Réttur - 01.10.1970, Blaðsíða 38

lýðsfélögunum með svo harðri og langri baráttu, —
og er það því miður ekki eina tjónið, sem ofstæki
og yfirdrottnunartilhneiging hægri aflanna hefur
valdið verklýðshreyfingunni. Sú þröngsýni samfara
undirlægjuhætti gagnvart íhaldsöflum þjóðfélagsins
— stundum Framsókn, stundum ihaldi, stundum
báðum — sem veldur slíkri afstöðu er þvi miður
ekki útdauð enn.
Rétt er að gera sér Ijóst að hið sterka skipulag
Kommúnistaflokksins, aginn og festan, hafði viss á-
hrif eftirá á aðra flokka landsins, þótt þar kæmi
auðvitað einnig til hin almenna þróun til flokks-
ræðis á þessari öld. Flokkarnir voru flestir fyrst
og fremst flokkar þingmanna um 1930 og þegar
Jónas frá Hriflu hófst handa um uppbyggingu
Framsóknarflokksins sem fjöldaflokks, byggðum
upp neðan frá eftir 1930, var stundum vitnað til
þess hvern styrkleik hinn fámenni Kommúnista-
flokkur hefði í ströngu skipulagi sínu. — Þær
hættur, er flokksræðinu fylgja, voru hinsvegar þá
ekki farnar að koma í Ijós, sem siðar varð.
HUGSJÓN OG MANNVAL
En barátta kommúnistanna var ekki aðeins átök
um gott skipulag og samtvinning hagsmunabaráttu
verkalýðs og visindalegrar stjórnmálastarfsem:.
Hún var og eldheit boðun mikilla hugsjóna. Sósíal-
isminn var frelsið úr fátækt og skorti auðvalds-
skipulagsins. Boðun sósialismans til hins vinn-
andi fólks fékk það til að rísa upp, finna til mátt-
ar sins, öðlast meðvitund um háleitt hlutverk, er
um leið frelsaði það sjálft frá hungri og öryggis-
leysi auðvaldsþjóðfélagsins. Og flokkurinn eign-
aðist í „Verklýðsblaðinu" og svo „Þjóðviljanum",
sem hóf útkomu sem dagblað flokksins 31. okt.
1936, málgögn sem túlkuðu vonir og skipulögðu
baráttu alþýðunnar.
„I þrælsins nöldur og öreigans magnlausa mál
færist máttur og ægikyngi af nýjum toga"
kvað Sigurður Einarsson sumarið 1930 og birti í
því „Réttar“-hefti, er boðaði straumhvörfin.
Þessi hugsjón sósíalismans og baráttan fyrir
henni umbreytti eigi aðeins verkalýðnum og al-
þýðufólkinu, heldur heillaði og hina beztu meðal
skálda og menntamanna, svo sem Þorstein Erlings-
son hafði sagt forðum.
Auðvaldsskipulagið sýndi sig með hverju árinu
sem leið eftir 1930 í sinni hryllilegustu mynd: 12
miljónir atvinnuleysingja i ríkasta landi heims, milj-
ónir bænda fara þar á vonarvöl, flæking, — 6 milj-
ónir atvinnuleysingja i Þýzkalandi. Matvæli eyði-
lögð í tonna tali, meðan fólkið sveltur. Himinhróp-
andi skortur mitt I allsnægtum, — allt vegna sví-
virðilegs arðránsskipulags auðmannastéttarinnar.
Og ofan á allt þetta bættist fasisminn i Þýzka-
landi 1933: blóðug harðstjórn auðmannastéttar til
útrýmingar sósíalistískra hugsjóna og sósíalistískra
flokka.
Það var ekki að undra þó Kommúnistaflokkur is-
lands fengi til samstarfs við sig alla þá, sem „hæst-
um tónum" náðu í íslenzkum bókmenntum, þegar
flokkurinn í viðbót við hugsjónastefnu sósíalism-
ans hóf að boða samfylkingu fólksins gegn fas-
ismanum.
Sósíalisminn á Islandi átti sína „árgala", þar
sem Þorsteinn Erlingsson og Stefán G. Stephans-
son voru. Frá því „Bréf til Láru" komu út 1924 tók
hann I vaxandi mæli að setja mark sitt á íslenzkar
bókmenntir. Og þegar svo Halldór Kiljan Laxness,
Jóhannes úr Kötlum, Halldór Stefánsson og fleiri
gengu til liðs við hann um og eftir 1930, hófst það
tímabil hinna „rauðu penna", þegar íslenzkur
skáldskapur ris hæst á þessari öld. Og þegar þessi
stórskáld gefa þjóðinni slík snilldarverk, að þeim
er ekki lengur vært í borgaralegum útgáfufyrir-
tækjum, þá er það „Heimskringla" kommúnist-
anna,*) undir forustu Kristins E. Andréssonar,
sem 1934—5 tekur að gefa hina bannfærðu út
og „Rauðir pennar" og „Mál og menning" hefja
göngu sína. I samfylkingarbaráttu Kommúnista-
flokksins eftir 1934 og þeirri kosingabaráttu er úr-
slitum réðu 1937, eru stórskáldin þrjú Halldór
Laxness, Jóhannes og Þórbergur, sérstaklega virk
og hefja með þátttöku sinni hugsjónabaráttuna á
hærra stig og gera flokknum kleift að ná með boð-
skap s:nn til æ stærri hluta þjóðarinnar og magna
sjálfan verkalýðinn meir en nokkru sinni fyr.
Kommúnistaflokki Islands tókst að tengja stétta-
baráttu verkalýðsins og hugsjónabaráttu sósíalism-
*) „Samt mun cg vaka“ Jóhannesar úr Kötlum
kemur út hjá He'mskringlu 1935, „Hrímhvita rnóðir"
1937; „Straumhvörf" Halldórs Laxness kemur þar
út 1934 og „Ljós heimsins" 1937 svo nokkuð sé
nefnt.
174