Réttur - 01.10.1970, Síða 48

marka svo til eingöngu við til-
tölulega þrönga daglega hags-
munabaróttu, heldur verði hún að
taka til allra þátta þjóðfélagsins
með almenna pólitíska yfirsýn að
leiðarljósi — og þessa baráttu
þurfi að samræma um landið allt.
Flokkurinn verði að hafa með
höndum almennt og pólitiskt leið-
söguhlutverk, en treysta ekki svo
til eingöngu á sjálfsprottna póli-
tíska vitund alþýðunnar, það sé
einmitt verkefni hans að efla þá
vitund og glæða. (Um þetta atriði,
þ.e.a.s. sambúð og innbyrðis af-
stöðu forystu og sjálfsprottnar
hreyfingar átti Lenin síðar í nokkr-
um brýnum við Rósu Luxemburg).
Og síðast en ekki sízt leggur Len-
ín mikið upp úr þvi, að skipuleggja
þurfi flokkinn sem bezt við hinar
erfiðu aðstæður, koma upp traustu
og kunnáttusömu kjarnaliði, svo að
hægt verði að heyja sem árangurs-
ríkasta baráttu með sem minnstum
mannfórnum, svo að lögregluveldi
zarsins geti síður lamað flokkinn
eða einstakar deildir hans vegna
reynsluskorts og vankunnáttu
flokksmanna í leynilegu starfi.
Ýmsum kann að þykja, sem ein-
staka kaflar þessa rits séu nokkuð
smásmyglilegir og þrætukenndir,
en þess ber að gæta, að hér er
fjallað um starfsstíl flokks, sem
átti örlög sín og frelsi og jafnvel
líf liðsmanna undir því, að daglegt
starf hans færi vel úr hendi. Ekki
er því heldur svo farið, að hér sé
bráðlátur útlagi ókunnugur heima-
högum að reifa mái þeirra, því að
um fátt lét Lenín sér annara en
nóin tengsl við fólk og málefni
heimalandsins — og stóð m.a. í
bréfasambandi við hundruð manna
viðsvegar um Rússaveldi.
„Hvað ber að gera“ hefur jafnan
þótt einkar lærdómsrík bók í póli-
tískum efnum, og svo mun hún
184
reynast enn, a. m. k. öllum þeim,
sem eitthvað verulegt geta numið
af eigin reynslu og annarra og
skilið það stað- og tímabundna frá
hinu, er hefur almennara gildi. Auk
þess veitir bókin okkur nokkra inn-
sýn i þá veröld, þar sem rússneski
bolsjevikkaflokkurinn óx úr grasi
og þær geysierfiðu aðstæður, sem
hann átti við að búa. Ég sagði, að
„Hvað bera að gera" væri lær-
dómsrík bók, en hún er að sjálf-
sögðu ekki frekar en önnur rit um
svipuð efni neinn altækur leiðar-
vísir — eða hver málsgrein henn-
ar óbrugðull og ótímabundinn dóm-
ur, sem hægt sé að vitna til varð-
andi það, hvað gera skuli og hvað
ekki. Gildi hennar felst í áherzlu
og skilgreiningu undirstöðu-þátta
og því munstri, sem hún bregður
upp af viðbrögðum við tilteknum
verkefnum við sérstakar aðstæður,
en af því geta menn aðeins lært —
með hliðsjón, með því að beita
eigin rökvísi og ímyndunarafli við
breytt skilyrði.
Það var orðtak Leníns, að sann-
leikurinn væri hlutbundinn, (kon-
kret) og hann lét sér ekki detta í
hug, að hægt væri að gefa algilda
og nákvæma forskrift að pólitiskri
bardagaðferð, gerð og starfsstil
flokks o. s. frv., enda þótt hann
legði þar áherzlu á tiltekin undir-
stöðuatriði. Vmsir hafa þó t.d. tal-
ið, að í þessu riti sínu hafi Lenín
gert algild og bindandi grunndrög
að gerð og starfsháttum sósíal-
ískra flokka — og sumir tekið því
með fögnuði, aðrir með andúð og
ugg. En hér er raunar um mis-
skilning að ræða, svo sem sjá má
af síðari skrifum Leníns og af-
stöðu. Og í formála, að ritsafni
hans, sem út kom 1907, varar hann
meira að segja við þeirri villu, að
slíta efni umræddrar bókar úr
tengslum við þær tilteknu sögu-
legu aðstæður, sem hún átti við,
en séu nú löngu liðinn kafli í
þróunarsögu flokksins.
Hitt er svo aftur rétt, að ýmis
þau megin-vandamál — og deilu-
mál, sem hann fjallaði um í bók
sinni „Hvað ber að gera", leita
sífellt á i nýju gervi og við breytt
skilyrði; svo sem gildi fræðikenn-
ingar, tengsl forystuhlutverks og
sjálfsprottinna hreyfinga, tilviljana-
kennds smáhópa- og einstak-
lings-frumkvæðis og skipulags,
miðstjórnar og valddreifingar,
tíma- og staðbundinnar hagsmuna-
baráttu og langsærrar stjórnmála-
stefnu. Og þeim, sem nú eiga við
slik viðfangsefni að glíma, mætti
vera hollt að glugga í þetta rit
Leníns og hugleiða, hversu far-
sælast muni að bregðast við vand-
anum, svo sem málum er háttað.
Þýðing Ásgríms Albertssonar
virðist vel af hendi leyst, þó fannst
mér hún ofurlítið hnökrótt á stöku
stað einkum í fyrra hluta bókar-
innar. En vera má, að orsakanna
sé þar frekar að leita i frumritinu
en hjá þýðanda, með því að Lenín
samdi þetta rit sitt í flýti, við frá-
tafir og annir — og lét sér að
jafnaði meira annt um inntak en
stíl. Nokkrar skýringar fylgja bók-
inni, bæði að því er varðar ein-
staklinga, samtök, atburði og ann-
að, sem þar er drepið á. En vel
hefðu þær mátt vera rækilegri,
ekki sízt að því er til mannanna
tekur. T.d. hefði verið fróðlegt að
frétta ger af ferli og örlögum
manna eins og Martynovs og Parv-
usar, sem raunar var dulnefni A.
Helphands. Eins verður að teljast
vafasamt, hvort íslenzkir lesendur
séu almennt svo vel að sér í sögu
vísindanna, að óhætt sé að nota
nafn Lómönósovs sem samheiti al-
veg skýringarlaust. En þetta eru að
sjálfsögðu smáatriði, sem ekki
skerða gildi þessa gagnlega rits.
Á. B. M.
i