Morgunblaðið - 10.01.2006, Blaðsíða 20

20 ÞRIÐJUDAGUR 10. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
MÉR var einu sinni sögðsaga af vandræðagangigamallar konu þegar
sími hringdi í fyrsta sinn í húsi í
litlu sjávarþorpi vestur á fjörðum
fyrir hartnær öld. Síminn hringdi,
og yngra heimilisfólk vant við lát-
ið utan þessi gamla kona. Henni
var sagt að bera tækið upp að
andlitinu og segja „halló“ í sím-
ann. „Halló í símann,“ sagði kon-
an við þann sem hinum megin á
línunni var … og þannig endar
sagan.
Sjálfsagt hefur þessi gamla
kona ekki fengið mörg símtöl um
dagana, og sjálfsagt hefur hún
aldrei eignast „græjur“, en
kannski heyrt í útvarpi. Tölvur
voru auðvitað varla orðnar að
hugmynd.
Sú kynslóð sem nú er á fullorð-
insárum þekkir græjufarganið;
síma, farsíma, tölvur, sjónvarp,
myndbandsspilara, plötuspilara,
geislaspilara, dvd-spilara. Allar
gegna þær sínu hlutverki hver og
hafa gert frá upphafi.
En nú eru tímarnir að breytast
og þróun tækninnar er óðum að
má út mörkin á milli þeirra, og
hugtakið „tölva“ getur allt eins
átt við síma, sjónvarp eða úr, eins
og box, skjá, lyklaborð og mús á
skrifborði. Heimabíó er ekki bara
græja sem spilar dvd-myndir,
heldur gegnir hún líka því hlut-
verki að vera plötuspilari, klukka,
útvarp, og jafnvel fleira. Skrif-
arar í tölvum hafa leyst seg-
ulbandstæki og önnur afrit-
unartæki af hólmi, og sími getur
verið nánast hvað sem er. Staf-
ræn tækni hefur gjörbreytt því
hvernig tónlist, myndlist og kvik-
myndum er miðlað.
Í afar forvitnilegri grein hér í
blaðinu í síðustu viku, lýsti Árni
Matthíasson því hvernig tónlistar-
útgáfubransinn hefur brugðist við
þessum breytingum, – með því að
þráast við, aðhafast lítið sem ekk-
ert og reyna í lengstu lög að
halda í horfinu, meðan völd hans
þverra, á kostnað einstaklingsins
sem á í dag mun auðveldara en
áður með að finna sér óskatónlist-
ina með lítilli fyrirhöfn gegnum
netið fyrir mun lægri upphæðir
en þegar keyptir eru geisladiskar
úr búð, – jafnvel ókeypis. Í stað
þess að stökkva um borð og nýta
sér tæknibreytingarnar í eigin
þágu hafa útgefendur verið upp-
teknir af því að búa til afrit-
unarvarnir og torvelda fólki með
ýmsu móti að nýta sér nýju
tæknina. Það virðist þó duga
skammt. Tæknin og netið hafa
gert það mun auðveldara bæði að
framleiða tónlist og miðla henni.
  
Einn áhugaverðasti flöturinn átækniþróuninni hlýtur þó að
felast í þeim breytingum sem eru
að verða á því hvernig tónlistar
er notið. Fyrir eldri kynslóðir var
það athöfn að setja plötu á fóninn,
og setjast svo í sófa eða stól og
hlusta. Í dag er hægt að upplifa
hana nánast alls staðar, hverjar
sem kringumstæður manns eru,
og jafnvel með takmarkaðasta
safni af græjum.
Litlu músíkspilararnir, I-pod,
og MP3-spilarar hafa gerbreytt
hversdagslegri upplifun á tónlist.
Inn á þá hleður þú nákvæmlega
því sem þú vilt hlusta á – ekki
öðru. Þau smæstu þessara tækja
eru varla fyrirferðarmeiri en
fingur – eða greiðslukort, og eru
fislétt. Þótt flestir noti enn hefð-
bundin heyrnartól til að hlusta, er
líka hægt að hlusta snúrulaust.
Með einu millistykki er hægt að
tengja litlu spilarana við bíltæki,
og spila uppáhaldsmúsíkina sína í
bílnum, án þess að vera með bíl-
inn fullan af geisladiskum sem
tómt vesen og stórhættulegt er að
nota meðan ekið er. Þessar litlu
tónlistarveitur gera það þannig
að verkum að auðvelt er hlusta á
tónlist við nánast hvaða kring-
umstæður sem er. Eins og Árni
benti á í sinni grein, er „platan“
ekki lengur jafnþýðingarmikið
fyrirbæri og áður við að njóta
tónlistar. Fólk kaupir einfaldlega
ekki plötu lengur ef það er
kannski bara eitt lag sem til þess
höfðar. Þá er hagkvæmara að
finna það á netinu og vera laus
við það sem maður ekki vill.
Ókostirnir eru þó um leið aug-
ljósir, – því oft er það þannig að
tónlist sem ekki vekur áhuga við
fyrstu heyrn kann að vinna á og
verða í uppáhaldi við nánari
kynni. Á móti kemur að hver og
einn getur leyft sér að kynna sér
og eignast ýmsa tónlist sem alla
jafna myndi ekki rata á plötur
eða er ekki seld í plötubúðum.
Tölvan, heimabíóið og mús-
íkspilararnir hafa því bæst við
sem hverjar aðrar tónlistargræjur
og eru viðbót við hefðbundna
plötu- og geislaspilara.
  
Það kann þó eflaust að komaeinhverjum á óvart, þótt það
sé engan veginn ný frétt, að mest
seldu músíkspilararnir í dag séu
farsímar, sem á nokkrum árum
hafa orðið allra hversdagslegasta
þarfaþing.
Flestir farsímar í dag eru búnir
öllum kostum litla músíkspilarans,
i-podsins og mp3-spilarans. Flestir
nota símann sinn jafnvel án þess
að vita af þessum möguleika. Far-
sími með möguleika á USB teng-
ingu við tölvu, býður upp á þann
kost að inn á hann sé hlaðið
þeirri tónlist sem notandinn kýs
að hafa við höndina í daglegu
amstri. Best gæti ég trúað að
flestum þyki þetta ekki síðri kost-
ur við síma, en sá að geta tekið
ljósmyndir með honum. Í upphafi
var það auðvitað gagnrýnt að
hljómgæði á tónlist úr síma gætu
varla orðið góð, og sú gagnrýni
var réttmæt. En hugmyndaríkt
tæknifólk lætur ekki svoleiðis krí-
tík setja sig út af laginu, og varla
kom til greina að fara að tengja
lítið gemsakríli við venjulegt stórt
hátalarakerfi. Í dag er hægt að fá
hleðslutæki við síma, sem er
þannig úr garði gert, að við það
er tengd pínulítil græja sem í
senn hýsir hátalara, magnara og
loftnet. Þegar síminn er ekki í
notkun situr hann einfaldlega í
hleðslutækinu sínu, og getur spil-
að músík hvort sem er úr inn-
byggðum tónlistarspilaranum eða
jafnvel símaútvarpinu, – þar sem
auðvitað má hlusta á talmálsrásir
líka; – og hljómgæðin eru fín.
Þannig getur síminn nú yfirtekið
hlutverk hljómflutningstækis,
náttborðsvekjaraklukku og út-
varps, fyrir utan öll hin „fiffin“
sem í honum eru: myndavél,
tölvupóst, netið, símboða, dagbók
og hvað það nú allt er. Í farsíma
er svo hægt að kaupa minniskort
af ýmsum stærðum, allt eftir því
hve notandinn vill vera stórtækur
í tónlistarhlustun, eða öðrum
þeim aðgerðum sem tækið býður
uppá.
Tæknin breytir venjunum, og
nýjar venjur kalla á nýja tækni.
Þetta helst í hendur. Geisladiskar
með því notkunarmynstri sem við-
gekkst þegar þeir komu á mark-
aðinn, munu áður en langt um líð-
ur heyra sögunni til eins og
hljómplatan. Þrátt fyrir það mun
tónlistarunnandinn hafa fleiri
kosti á að velja sér fjölbreyttari
tónlist, og mun eiga auðveldara
með að njóta hennar hvar, hvern-
ig og hvenær sem hann vill.
Fyrst af öllu tólið tekur …
’Það kann að koma ein-hverjum á óvart, þótt
það sé engan veginn ný
frétt, að mest seldu
músíkspilararnir í dag
séu farsímar.‘
AF LISTUM
Bergþóra Jónsdóttir
Morgunblaðið/Ásdís
GSMS, gamall sími með snúru, var
gegn og góður á sinni tíð, en hefði
lítið að segja í síma nútímans.
begga@mbl.is
BOÐIÐ var til „öðruvísi“ Vín-
artónleika í Íslensku óperunni á
sunnudagskvöldið. Um var að ræða
þekkt verk á borð við Síðdegi skóg-
arpúkans eftir Debussy og Vín-
arvalsa eftir Strauss, en útsetning-
arnar á þeim voru hins vegar
sjaldheyrðar og voru þær eftir tvo
félaga Vínarskólans svokallaða, þá
Anton Webern og Arnold Schön-
berg, auk nemanda þess síðar-
nefnda, Benno Sachs.
Ég minnist þess ekki að hafa
heyrt kammerútgáfuna af tónsmíð
Debussys, sem var fyrir strengja-
hljóðfæri, tréblásara, píanó, slag-
verk og stofuorgel (harmóníum), en
hún kom ótrúlega vel út í flutningi
Kammersveitarinnar Ísafold undir
öruggri, markvissri stjórn Daníels
Bjarnasonar.
Litbrigðin sem maður þekkir úr
hljómsveitarútgáfunni voru öll til
staðar, og fleiri til; áferðin var í
mjúkum fókus, einmitt eins og tón-
list Debussys á að hljóma og var
heildarhljómurinn sérlega fallega
mótaður.
Túlkunin einkenndist af skáld-
legri dýpt sem var afar hrífandi og
var stígandin í tónlistinni auðheyri-
lega úthugsuð.
Sömu sögu er að segja um tvo
valsa eftir Johann Strauss II sem
voru spilaðir af fágaðri glæsi-
mennsku og einnig sjarmerandi út-
setningu eftir Schönberg á tveimur
jólasálmum, Það aldin út er sprungið
og Heims um ból, en hún var
skemmtilega draumkennd og fljót-
andi.
Vissulega má segja að heldur
seint hafi verið að flytja jólasálma 8.
janúar, en þar sem jólin voru fram-
lengd vegna veðurs má segja að það
hafi verið í lagi!
Hápunktur tónleikanna var síð-
asta atriði dagskrárinnar, Söngvar
farandsveins, eftir Mahler í túlkun
Ágústs Ólafssonar bariton, en út-
setningin var eftir Schönberg.
Ég verð að viðurkenna að mér
hugnast betur útgáfan fyrir söng-
rödd og píanó sem oftar heyrist, en
engu að síður var túlkun Ágústs og
kammersveitarinnar einstaklega
áhrifamikil.
Fyrir utan örlítið ómarkvissa tóna
á efsta sviðinu í fyrsta og síðasta lag-
inu var söngurinn ótrúlega fagur,
hann var þrunginn einlægni og
gæddur alls konar blæbrigðum.
Náttúrustemningin og eftirsjáin
sem gegnsýrir tónlistina var fylli-
lega til staðar í flutningnum og var
útkoman svo seiðandi að lengi verð-
ur í minnum haft.
Ágúst
Ólafsson
Daníel
Bjarnason
Skáldleg
dýpt og
hrífandi
túlkun
TÓNLIST
Íslenska óperan
Kammersveitin Ísafold og Ágúst Ólafs-
son fluttu öðruvísi Vínartónlist. Stjórn-
andi var Daníel Bjarnason. Sunnudagur
8. janúar.
Söng- og kammertónleikar
Jónas Sen
TVEGGJA ís-
lenskra lista-
manna er getið í
desemberhefti
listtímaritsins
Art Review. Í
báðum tilfellum
er um að ræða
lista yfir það sem
þykir spennandi
og marktækt í
listum og hönn-
un.
Guðrúnar Lilju
Gunnlaugsdóttur
hönnuðar er get-
ið í greininni The
Shape of Things
to Come eftir
blaðamanninn
Helen Kirwan-
Taylor, en Guð-
rún Lilja hannar
undir merkjum
Stodiobility. Þykir Kirwan-Taylor
hún einn af tíu mest spennandi
hönnuðunum um þessar mundir,
sem sýnt þyki að eigi eftir að verða
þekkt nöfn í hönnunarbransanum.
„Óforskammað falleg“ kallar hún
húsgögnin úr smiðju Guðrúnar
Lilju.
Hins vegar telur Art Review
myndlistarmanninn Ragnar Kjart-
ansson í hópi 20 af mest lofandi
myndlistarmönnum heimsins, í
greininni Bright Young Things.
„Ragnar Kjartansson (eða Rassi
Prump) hefur á skömmum tíma
getið sér orð sem einn af mest
skapandi og lofandi myndlist-
armönnum Íslands,“ segir blaðið í
umfjöllun sinni. „Verk hans dansa
á mörkum tónlistar, myndlistar og
leiklistar, og brjóta á spennandi
hátt á bak aftur mörk hins smekk-
lega.“
Listtímarit | Tveggja íslenskra lista-
manna getið í desemberhefti Art Review
Forsíða Art Review í desember.
Guðrún Lilja
Gunnlaugsdóttir
Ragnar
Kjartansson
Ragnar Kjartansson og
Guðrún Lilja spennandi