Morgunblaðið - 10.01.2006, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. JANÚAR 2006 25
UMRÆÐAN
TALSMENN stóriðju hérlendis
hafa hampað því óspart að með til-
liti til gróðurhúsa-
lofts mengi vatns-
aflsvirkjanir allt að
tífalt minna en
virkjanir sem ganga
fyrir jarðefnaelds-
neyti. Þessum að-
ilum sést yfir að
Kyótósáttmálinn
skammtar iðnríkj-
unum ákveðinn
kvóta og segir ekk-
ert fyrir um hvernig
hann er nýttur og
að ekki er greint al-
þjóðlega á milli ein-
stakra þátta sem
mengun valda. Ýmsir hafa líka
bent á að vatnsaflsvirkjanir eru
misjafnar innbyrðis með tilliti til
losunar gróðurhúsalofts, m.a. hef-
ur heimsnefndin um stíflur (World
Commission on Dams) bent á sér-
stöðu virkjana í jökulám.
Kalsíum bindur
gróðurhúsaloft
Nýbirtar rannsóknaniðurstöður
um áhrif aurburðar í jökulám á
kolefnishringrás og loftslagsbreyt-
ingar styðja þetta og benda til að
virkjun eins og við Kárahnjúka sé
engu betri í loftslagssamhengi en
virkjun byggð á jarðefnaeldsneyti.
Þessu veldur stöðvun á aurrennsli
til sjávar í miðlunarlónum, en það
er kalsíum í framburðinum sem
bindur koltvísýring í hafinu í rík-
um mæli og hafið tekur af þeim
sökum við meira af gróðurhúsa-
lofti úr andrúmslofti.
Rannsóknaniðurstöðurnar birt-
ust nú í ársbyrjun í Geology (I,
2006), tímariti bandaríska jarð-
fræðafélagsins (Geological Society
of America) www.gsajournals.org/
gsaonline/?request=get-archive ,
og hljóta þær að vekja mikla at-
hygli víða og ekki síst hérlendis.
Höfundar eru Sigurður R. Gísla-
son í Háskóla Íslands, Eric H.
Oelkers frá Toulouse-háskóla og
Árni Snorrason forstöðumaður
vatnamælinga Orkustofnunar.
Sjálfur Dettifoss skreytir af þessu
tilefni forsíðu tímaritsins. Rann-
sóknir þeirra félaga varða kalsí-
um-flæði, annars vegar í upplausn
og hins vegar í aurburði frá þrem-
ur jökulám á Norðausturlandi og
þýðingu þessa fyrir kolefnis-
búskap hafsins þar sem kalsíum
binst koltvísýringi og
dregur þannig úr gróð-
urhúsaáhrifum.
Hingað til hefur ver-
ið talið að uppleyst
kalsíum og kalsíum í
aurburði ánna væri sem
næst jafnt að magni til
en annað kemur á dag-
inn.
Aurburðurinn leggur
þar margfalt meira til
af efninu kalsíum.
Aurburðinn með í
losunarútreikninga
Rannsóknir þeirra fé-
laga byggjast á mælingum í jökul-
ánum á 30–40 ára tímabili, þar af
á tveimur stöðum í Jöklu (Jökulsá
á Dal).
Niðurstöðurnar endurspegla
áhrif veðurfars, hitastigs og úr-
komu á báða þessa kalsíumgjafa
en þau reynast mun meiri hvað
aurburðinn varðar.
Breytileika á daglegu kalsíum-
flæði aurburðar í Jöklu innan árs-
ins telja þeir vera af stærðargráð-
unni fjórir en aðeins af stærðinni
einn fyrir uppleyst kalsíumflæði.
Árlegt uppleyst kalsíumflæði í
Jöklu sveiflast sem nemur 2.6 en í
aurburði um 7.1. Þar eð kalsíum-
flæði tengt aurburði eykst meira
við hlýnun en flæði uppleysts
kalsíums hefur aurburðurinn vax-
andi áhrif á hlýviðrisskeiðum til
jöfnunar á hitastig jarðar með því
að draga úr gróðurhúsaáhrifum.
Benda höfundarnir á að við lík-
anútreikninga á koltvísýringi í
andrúmslofti á liðinni tíð og til
framtíðar litið þurfi að taka þessi
gagnvirku viðbótaráhrif (additio-
nal feedback) með í reikninginn til
að spá sem nákvæmast fyrir um
þróun loftslags á heimsvísu.
Óbeislaðar jökulár
mikilvæg auðlind
Athygli vekur hve aur-
framburður til sjávar frá ám á
eldfjallaeyjum er mikill að magni
til í samanburði við ár á jarð-
fræðilega gömlum meginlöndum.
Aurburðurinn reynist því meiri
sem bergið er yngra. Þannig skil-
ar rof (mechanical weathering) frá
Íslandi til hafs um 0,7% af öllu
aurburðarflæði á jörðinni en það
svarar til um fjórðungs alls aur-
burðar frá ám í Afríku að magni
til.
Því hefur aurburður frá íslensk-
um ám hlutfallslega mjög mikla
þýðingu við að jafna út hitasveifl-
ur og draga úr hlýnun af völdum
gróðurhúsaáhrifa á heimsvísu.
Séu árnar stíflaðar eins og nú
er unnið að við Kárahnjúka sest
aurinn til í miðlunarlóninu ofan
stíflu og skilar sér ekki til hafs.
Að þessu leyti blasir við að ís-
lensku jökulárnar með ótrufluðu
rennsli eru mikilvæg auðlind í
baráttunni við gróðurhúsaáhrif.
Séu þær virkjaðar er þessi eig-
inleiki þeirra ekki lengur til stað-
ar. Því ætti að reikna áhrifin af
virkjun þeirra inn í losunar-
uppgjörið hérlendis sem og annars
staðar með hliðstæðum hætti.
Falsrök fyrir
Kárahnjúkavirkjun
Grein nefndra höfunda fjallar
hvorki um einstakar virkjanir né
er þar að finna tölulega útreikn-
inga vegna stöðvunar á aurrennsli
sem sest til í miðlunarlónum.
Af niðurstöðu ofangreindra
rannsókna má hins vegar ráða að
röksemdir sem virkjunaraðilar
hafa mjög haldið á lofti um afar
jákvæð loftslagsáhrif virkjana eins
og Kárahnjúkavirkjunar í sam-
anburði við virkjanir sem knúðar
eru af jarðefnaeldsneyti fá ekki
staðist. Skaðsemi Kárahnjúka-
virkjunar og hliðstæðra fram-
kvæmda er því að líkindum langt-
um meiri en hingað til hefur verið
talið.
Fróðlegt verður að sjá viðbrögð
opinberra aðila hérlendis og for-
ráðamanna Landsvirkjunar við
niðurstöðum þessara rannsókna
og fylgjast með því hvernig þær
koma til með að hafa áhrif á út-
reikninga á losun einstakra ríkja á
gróðurhúsalofti í framtíðinni.
Virkjanir, aur-
burður og gróður-
húsaáhrif
Hjörleifur Guttormsson fjallar
um loftslagsáhrif virkjana
’Skaðsemi Kárahnjúkavirkjunar
og hliðstæðra
framkvæmda er því
að líkindum langtum
meiri en hingað
til hefur
verið talið.‘
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er fv. alþingismaður og
ráðherra.
ÍÞRÓTTA- og æskulýðsmál
hafa verið í góðum farvegi í borg-
inni, en betur má ef duga skal.
Þótt við eigum marga frábæra
íþróttamenn og lista-
menn eru of mörg
börn sem hætta
íþróttaiðkun, listnámi
eða annarri skipulegri
tómstundastarfsemi
of snemma. Þannig
fara hæfileikar for-
görðum og ein-
staklingarnir og sam-
félagið fá ekki notið
þeirra. Stuðningur við
íþróttastarfsemi og
listnám hefur verið
verulegur. Uppbygg-
ing mannvirkja fyrir
flestar greinar íþrótta
hefur verið allmikil. Laugardalur
er orðinn að íþrótta- og útivistar-
paradís og í öðrum hverfum borg-
arinnar hafa íþróttafélög yfirleitt
annaðhvort sína eigin íþrótta-
aðstöðu, leigja hana af borginni
eða fá stuðning til þess. Fleiri
íþróttahús eru í undirbúningi. Þá
hafa listaskólar, s.s. tónlistar-
skólar, fengið talsverð framlög á
hverju ári.
Bætum í og jöfnum
Samt er það svo að
þessu er ekki jafnt
skipt. Framlögin til
íþróttafélaganna og
tónlistarskólanna nýt-
ast best þeim sem
hafa tækifæri, getu og
efni á því að iðka við-
komandi list eða
íþrótt. Jafnvel hófleg
iðkendagjöld geta
verið hindrun. Þess
vegna er eðlilegt að
rætt sé um hvort
hægt sé að styðja bet-
ur við listir og íþrótt-
ir, þannig að börn
gætu t.d. valið eina list- eða
íþróttagrein sér og fjölskyldu
sinni að kostnaðarlausu upp að
vissum aldri. Auðvitað myndi
þetta kosta sitt til viðbótar því
framlagi sem t.d. íþróttafélög og
tónlistarskólar fá nú þegar til að
standa undir húsaleigu, æfingum
og kennslu.
Tilraunir í þessa veru hafa verið
gerðar í fáeinum sveitarfélögum
og það hefur verið ákveðið að
kanna þetta hér í Reykjavík. Ekki
er ástæða til að ætla annað en að
Reykjavíkurborg gæti komið
þessu í kring ef vilji er fyrir
hendi. Vissulega getum við þurft
að velja og hafna þegar við stönd-
um frammi fyrir ýmsum leiðum og
valkostum í tengslum við útgjöld
borgarinnar. En ef hægt væri að
finna ásættanlega lausn á þessu
yrði það ekki aðeins lyftistöng fyr-
ir íþróttaiðkun og listnám heldur
einnig stórt framfaraskref á jafn-
réttisbrautinni fyrir börnin í borg-
inni.
Íþróttir og listir
fyrir öll börn
Eftir Stefán Jóhann Stefánsson
’Öll börn ættuað geta valið eina
list- eða íþróttagrein
sér að
kostnaðarlausu.‘
Stefán Jóhann
Stefánsson
Höfundur er fulltrúi Samfylking-
arinnar í velferðarráði Reykjavíkur
og tekur þátt í prófkjöri Samfylking-
arinnar 11.–12. febrúar nk.
Prófkjör Reykjavík
Á UNDANFÖRNUM vikum hafa
heyrst mótmælaraddir frá ýmsum
þeim sem láta sig listdans á Íslandi
varða vegna áforma mennta-
málaráðherra um lokun Listdans-
skóla Íslands. Þótt við séum í hópi
þeirra sem stutt hafa
áframhaldandi starf-
semi Listdansskólans
og önnur okkar raunar
ein af frumkvöðlum að
uppbyggingu ríkisrek-
ins listdansskóla þá
finnst okkur skorta
uppbyggilega umræðu
um hvað gæti komið í
staðinn fyrir ríkisrek-
inn listdansskóla. Sé
full alvara á bak við
þau orð mennta-
málaráðherra að ekki
verði dregið úr fram-
lagi ríkisins til upp-
byggingar á listdans-
kennslu á Íslandi
eigum við að horfa
fram á veginn og meta
hvaða ný tækifæri eru
framundan sem eðli-
legt er að við hag-
nýtum okkur og svara
betur breyttum kröf-
um.
Í okkar huga er brýn
þörf á „akademískri“
þjálfun úrvalsnemenda
frá níu ára aldri. Nem-
enda sem líklegt er að
standist meiri kröfur
en gengur og gerist.
Hér er um að ræða hóp
tiltölulega fárra nem-
enda sem standast
strangt inntökupróf og
eru tilbúnir til að feta
braut kröfuharðrar
listgreinar. Slík upp-
bygging á námi er
kostnaðarsöm og á að
okkar dómi að byggjast
á faglegum metnaði
með stuðningi ríkisins
og einkafyrirtækja sem
sífellt er að færast í
vöxt. Færa má fyrir því
rök að slíkur rekstur ætti betur
heima í sjálfstæðu félagi sem byggði
fjárhagslegan grunn á fjárframlagi
frá ríki og styrktaraðilum svo sem
fyrirtækjum eða einstaklingum og
inntökugjöldum frá nemendum.
Stjórn félagsins gæti verið skipuð
fagfólki sem tilnefnt yrði af Félagi ís-
lenskra listdansara ásamt fólki með
viðskiptareynslu. Framkvæmda-
stjórn félagsins yrði sömuleiðis skip-
uð fólki með viðskiptareynslu en fag-
legi þátturinn yrði í höndum færasta
fagfólks á sínu sviði. Með þessu móti
gæti orðið til skilvirk uppbygging á
góðum kjarna góðra listdansara í ein-
um skóla í fjárhagslega traustu um-
hverfi. Líta ber á að hér er um að
ræða tiltölulega lítinn hóp nemenda
sem þörf er á að haldi hópinn en sé
ekki dreift á mismunandi skóla. Einu
hagsmunir þessa félags væru að
mennta úrvalsdansara
og að skólinn stæði und-
ir sér fjárhagslega.
Samhliða þessu námi
geta einkaskólar nú sem
endranær sinnt grunn-
kennslu yngri nemenda
og annarra nemenda á
öllum aldri án sérstakra
niðurgreiðslna.
Benda má á hliðstæðu
í breyttu rekstrarformi
ríkisútvarpsins en þá
var tekin ákvörðun um
uppbyggingu menning-
arútvarps þar sem
rekstrarformið er hefð-
bundið hlutafélagaform.
Ríkið gerir síðan samn-
ing við ríkisútvarpið um
uppbyggingu á menn-
ingarlegu dagskrárefni.
Þar er tekin ákvörðun
um að slík uppbygging
eigi betur heima í sér-
stöku félagi en hjá
einkareknu stöðvunum.
Af hverju skyldi þessi
stefna hafa verið tekin
nema af þeirri ástæðu
að heppilegra og hag-
kvæmara sé að byggja
upp slíkt dagskrárefni á
einum stað. Að auki er
auðveldara að hafa eft-
irlit með því að samn-
ingsskyldum sé fylgt.
Ballettskóli Sigríðar
Ármann er sá skóli sem
við erum í forsvari fyrir
og hefur verið starf-
ræktur undanfarin 54
ár. Skólinn hefur verið
einkarekinn allt frá
stofnun og án allra rík-
isstyrkja. Slíkt form
hefur farnast skólanum
vel.
Við hvetjum til frjó-
samrar umræðu um þetta mikilvæga
málefni og hvetjum ráðherra og ann-
að fagfólk í greininni til uppbyggj-
andi umræðu og yfirvegaðra ákvarð-
ana sem teknar eru í sátt og samráði
við þá sem best þekkja.
Listdans til
framtíðar
Ásta Björnsdóttir og Sigríður
Ármann fjalla um listdans
Sigríður Ármann
’Í okkar hugaer brýn þörf á
„akademískri“
þjálfun úrvals-
nemenda frá
níu ára aldri.
Nemenda sem
líklegt er að
standist meiri
kröfur en geng-
ur og gerist.‘
Sigríður Ármann er einn af frum-
kvöðlum listdans á Íslandi. Ásta
Björnsdóttir er núverandi skólastjóri
Ballettskóla Sigríðar Ármann og
hefur starfað sem ballettkennari
undanfarin 25 ár.
Ásta Björnsdóttir
FRÉTTIR hafa borist af því
að Tónlistarskóli Félags ís-
lenskra hljómlistarmanna hafi
orðið að segja tugum tónlistar-
nemenda upp skólavist vegna
þess að ríki og sveitarfélög hafa
ekki gengið frá samningum um
fjármögnun þessa náms. Sama
máli gegnir um fjölda annarra
tónlistarskóla. Þetta er alger-
lega óviðunandi. Tónlistarskólar
gegna lykilhlutverki í því að
halda hér uppi blómlegu tónlist-
arlífi sem skilar vellíðan og vel-
megun. Tónlistargeirinn er öfl-
ug atvinnugrein hérlendis og
umsvif í menningu er á við
stærstu atvinnuvegi okkar.
Verðmætasköpunin er því mjög
mikil í tónlistinni auk annarra
verðmæta sem hún skapar fyrir
hvern og einn og er ekki mæld í
peningum auk hins mikilvæga
forvarnarhlutverks tónlistar-
náms. Við verðum að hlúa að
starfi tónlistarskóla því það tók
tæpa öld að byggja þá upp en
það tekur einungis nokkur ár að
rífa þá niður.
Við höfum skyldur gagnvart
nemendum, foreldrum, tónlist-
arkennurum og öllum öðrum í
samfélaginu að tryggja öflugt
tónlistarlíf hérlendis. Kjörnum
fulltrúum okkar í ríkisstjórn, á
Alþingi og í sveitastjórnum ber
að lagfæra þetta ástand strax.
Annars eru þeir ekki að sinna
skyldum sínum.
Ágúst Einarsson
Tryggið starfsemi
tónlistarskóla
Höfundur er prófessor í Háskóla
Íslands.