Morgunblaðið - 12.01.2006, Side 34

34 FIMMTUDAGUR 12. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÉG VAR nýlega í jólafríi á Ís-
landi, og heyrði þá afar athygl-
isverða frétt af samstarfi milli lík-
amsræktarfyrirtækisins World
Class og lyfjafyrirtækisins Nov-
artis um að þeir sem fá lyfseðil á
ákveðið blóðþrýstingslyf fái líka
þjálfun frítt hjá World Class. Þetta
hljómar eins og markaðssetning
lyfs beint til almenn-
ings. Einungis tvö
lönd í heiminum leyfa
slíka markaðs-
setningu, þ.e. Nýja
Sjáland og Bandarík-
in. Á Nýja-Sjálandi
var hún leyfð árið
1991 með lögum sem
ætlað var að tryggja
tjáningarfrelsi en
rýmkuðu um leið tals-
vert almennt leyfi til
auglýsinga. Ekki var
tekið fram að rýmk-
unin næði ekki til lyf-
seðilsskyldra lyfja.
Markaðssetningin var því leyfð
vegna þess að það gleymdist að
banna hana. Nýsjálendingar telja
nú þessa markaðssetningu óheppi-
lega og hyggjast banna hana. Heil-
brigðisráðherra þeirra hefur lýst
sig fylgjandi banni, þótt bannið hafi
enn ekki tekið gildi. Í Bandaríkj-
unum þykir svona bein markaðs-
setning líklega almennt í lagi, því
að umræða um að banna hana hef-
ur ekki orðið hávær þar, þótt hún
komi upp öðru hvoru. Umræða um
að leyfa svona markaðssetningu
hefur komið upp innan Evrópusam-
bandsins en hugmyndinni hingað til
verið hafnað, og nú þegar Nýsjá-
lendingar hyggjast banna hana
minnka sennilega líkurnar enn á að
Evrópusambandið leyfi hana. Flest-
ir í mínu fagi (rannsóknum á lyfja-
notkun í samfélaginu) setja líka
spurningarmerki við hvort svona
markaðssetning sé æskileg. Ég hef
því ærið tilefni til að spyrja:
Hvernig koma World Class og
Novartis boðskap sínum til almenn-
ings? Mér detta í hug þrjár leiðir:
Fyrirtækin geta leitað samstarfs
við lækna. Ólíklegt er að mikil
markaðssókn verði úr því. Heim-
ilislæknar hafa lýst yfir áhyggjum
af þessu markaðsátaki.
Þau geta markaðssett beint til
almennings, til dæmis á fræðslu-
fundum, opnum notendum lyfsins,
ef til vill aðstandendum þeirra og
jafnvel fleiri. Háþrýstingur getur
verið ættgengur og mataræði getur
haft áhrif á hann. Á slíkum fundum
næðist því vel til markhópsins,
mögulegra framtíðarnotenda lyfs-
ins.
„Fiskisagan“ getur „flogið“ frá
notanda til mögulegs notanda. Slík-
ar leiðir eru eitthvað
notaðar í markaðs-
setningu og þykja víst
gefa góða raun.
Út frá þessu virðist
mér líklegt að um
markaðssetningu beint
til almennings sé að
ræða – og þá vaknar
önnur spurning: Hvers
vegna grípur Lyfja-
stofnun ekki strax inn
í?
Í fréttum kom fram
að forstjóri Lyfja-
stofnunar teldi þetta
ekkert ámælisverðara
en boðsferðir sem læknar fara í á
vegum lyfjafyrirtækja. Þarna er
um tvö óskyld mál að ræða. Sam-
kvæmt íslenskum lögum er mark-
aðssetning lyfja til lækna leyfileg
en markaðssetning lyfseðilsskyldra
lyfja beint til almennings óleyfileg.
Ef forstjóri Lyfjastofnunar telur að
breyta þurfi reglum um markaðs-
setningu gagnvart læknum, á hún
að sjálfsögðu að beita sér fyrir því,
en óháð þessu tiltekna máli. Í
þessu máli eins og öðrum sem
heyra undir Lyfjastofnun á hún að
grípa inn í ef lög eru brotin.
Rannsóknir benda til að líkams-
rækt hafi jákvæð áhrif á blóðþrýst-
ing og því er æskilegt að fólk með
háþrýsting stundi hana. Sjúklingar
ættu samt helst ekki að veljast til
að fá til þess fjárhagslega hvatn-
ingu á grundvelli þess að vera á
ákveðu lyfi. Þá er ríkið sem sé
óbeint farið að niðurgreiða líkams-
ræktina (með þátttöku Trygg-
ingastofnunar í lyfjakostnaði), án
þess að hafa nokkurn tíma sam-
þykkt að gera það, og í raun án
þess að hafa verið spurt. Vel má
vera að ræða þyrfti hvort ríkið ætti
í einhverjum tilvikum að nið-
urgreiða líkamsrækt, en það ætti
þá að ræða „uppi á borðinu“, ekki
„undir borðinu“ eins og þarna virð-
ist vera að gerast.
Hvað skyldi Novartis og World
Class annars ganga til með þessu?
Telur Novartis lyfið eitt og sér
ekki virka nógu vel? Telur það lyf-
+líkamsrækt+næringarfræðslu
betri leið til að tryggja samkeppn-
ishæfni við önnur lyf í sama flokki?
Telur World Class sig örugglega
hafa yfir nægri sérfræðiþekkingu
að ráða, til að tryggja að flestum/
öllum sjúklingum gagnist með-
ferðin og engir skaðist á henni?
Þeir sjúklingar sem þiggja boð
Novartis um líkamsrækt geta mætt
á mánaðarlega fræðslufundi (um
mataræði og fleira) hjá World
Class. Aðstandendur eru þar einnig
velkomnir.
Í Danmörku er þess krafist að
auglýsingar séu málefnalegar
(„saglige“) og hvetji ekki til notk-
unar (séu ekki „forbrugsska-
bende“). Íslensk lyfjalöggjöf er
hvað þetta varðar svipuð þeirri
dönsku. Uppfyllir umrætt markaðs-
setningarátak þessar kröfur? Eða á
ef til vill að líta á þetta sem eitt-
hvað annað en markaðssetn-
ingarátak?
Hvernig rukkar líkamsrækt-
arfyrirtækið lyfjafyrirtækið vegna
þessara sjúklinga? Nafnalisti?
Heiðursmannasamkomulag? Ef
rukkað er með nafnalista, vita þá
sjúklingarnir það?
Svör við öllum þessum spurn-
ingum þyrftu að liggja fyrir áður
en sjúklingar, almenningur og aðrir
sem málið varðar, gangast inn á
svona markaðssetningu. Novartis
og World Class mættu íhuga hvort
aðrar aðferðir, ótengdar ákveðnum
lyfjum, vektu betur athygli á holl-
ustu hreyfingar fyrir háþrýstings-
sjúklinga – ef ástæða verkefnisins
er einungis einlæg umhyggja fyrir
velferð sjúklinganna.
Lyf og líkamsrækt
Ingunn Björnsdóttir fjallar um
markaðssetningu lyfja
’Svör við öllum þessumspurningum þyrftu að
liggja fyrir áður en
sjúklingar, almenningur
og aðrir sem málið varð-
ar, gangast inn á svona
markaðssetningu.‘
Ingunn
Björnsdóttir
Höfundur er lyfjafræðingur og með
PhD-gráðu í félagslyfjafræði.
FJÖLDI starfsfólks í leik-
skólum Kópavogsbæjar hefur nú
sagt upp störfum vegna bágra
kjara og sér ekki fyrir endann á
því. Sumir leikskólanna hafa orðið
að draga úr starfsemi sinni en
aðrir halda uppi fullri starfsemi
með of fáu starfsfólki. Þrátt fyrir
þessa slæmu stöðu
virðist lítið þokast í
þessum málum hjá
bæjaryfirvöldum. Nú
er vísað til þess að
hinn 20. janúar nk.
hyggist fulltrúar
sveitarfélaga koma
saman til að fara yfir
launamál starfsfólks
leikskóla, en óljóst er
hvaða stefnu þessi
mál munu taka á
þeirri ráðstefnu.
Leiðrétting alltof
lágra launa kvenna-
stétta, einkum þeirra
sem sinna umönnunarstörfum hér
á landi, er eitt mikilvægasta jafn-
réttismálið í dag. Það er kominn
tími til að viðurkenna í eitt skipti
fyrir öll að umönnunarstörf eru
komin út af heimilunum. Að þessi
störf verða ekki lengur ólaunuð
eða vanmetin og að það gildir einu
þótt þeim sé a.m.k. enn sem komið
er að mestu leyti sinnt af konum:
Það verður að meta þau að verð-
leikum. Hér fær markaðurinn
engu ráðið. Enda þótt mannekla
sé mikil og enda þótt fá störf
verði metin hærra að raungildi er
launum þessa starfsfólks haldið
niðri. Þessi störf teljast sem sagt
ekki arðbær, eða hvað?
Störfum í leikskólum fylgir mik-
il ábyrgð, hvort sem um er að
ræða faglært eða ófaglært starfs-
fólk. Um er að ræða störf sem
fylgir mikið andlegt álag, þau
krefjast stjórnunar-
og skipulagshæfileika,
mikillar hæfni í
mannlegum sam-
skiptum, víðtækrar
þekkingar og skiln-
ings á viðfangsefninu,
þess að geta sett sig
inn í erfið mál og
leyst þau með stutt-
um fyrirvara, ýmiss
konar færni, lagni,
stundvísi, þess að
geta sinnt mörgum
hlutum samtímis, geta
sett sig í spor ann-
arra og svo mætti
lengi telja. Hér má reyndar varla
á milli sjá hvort verið er að lýsa
starfi leikskólakennara eða for-
stjóra stórfyrirtækis. Hver skyldi
launamunur þeirra vera?
Ljóst er að öll viljum við að
börnin okkar fái fullkomna þjón-
ustu á leikskólum, þar með talið
alúð og umönnun. Einnig að
starfsfólk leikskóla hafi þá hæfni
til að bera sem þarf til að koma
börnunum til þroska. Við viljum
stöðugleika á leikskólunum og
ánægt starfsfólk, ekki sífelld
mannaskipti og óöryggi sem kem-
ur fyrst og fremst niður á börn-
unum. Þá viljum við að störf í
leikskólum, líkt og störf almennt,
séu metin að verðleikum. Síðast-
talda atriðið krefst nýrrar hugs-
unar, sem virðist sem betur fer
vera farið að örla á í Reykjavík.
Hér í Kópavogi er á hinn bóginn
langt í land. Gjarnan er vísað til
þess að ef laun þessarar stéttar
verði hækkuð muni það leiða til
launaskriðs á vinnumarkaði sem
ekki sjái fyrir endann á. Því væri
þó hægt að afstýra ef yfirvöld
virkilega hefðu vilja og þor til að
takast á við þann vanda sem við
blasir og koma á sátt í þjóðfélag-
inu um launaleiðréttingu. Vonandi
mun niðurstaða framangreindrar
launamálaráðstefnu sveitarfélag-
anna endurspegla slíka hugsun.
Málefni leikskóla í Kópavogi
Elín Blöndal fjallar um upp-
sagnir starfsfólks á leikskólum ’Því væri þó hægt að afstýra ef yfirvöld
virkilega hefðu vilja og
þor til að takast á við
þann vanda sem við
blasir og koma á sátt í
þjóðfélaginu um launa-
leiðréttingu.‘
Elín
Blöndal
Höfundur er foreldri í Kópavogi.
FYRIR um tuttugu árum tóku
íslensk stjórnvöld jákvætt í þau
tilmæli Heilbrigðisstofnunar Sam-
einuðu þjóðanna að stefna að
minnkun áfeng-
isneyslu hér á landi
um fjórðung fyrir
aldamótin.
Engar efndir urðu
á þeim fyrirheitum.
Þess í stað hafa að-
gerðir stjórnvalda
verið til þess fallnar
að auka hér áfeng-
issölu sem mest. Hef-
ur því sala áfengis
meir en fimmfaldast
frá 1988-2004 eða frá
12.91 lítrum á hvern
íbúa 1988 í 69.88 lítra
árið 2004.
Og enn hélt áfram
að síga á ógæfuhlið-
ina á nýliðnu ári, en
umfang tjóns af völd-
um áfengis er í beinu
hlutfalli við heild-
arneysluna á hverj-
um tíma og drykkja
bjórs eða annars
áfengis oftast und-
anfari notkunar ann-
arra fíkniefna.
Þessa óheillaþróun
í áfengismálum þjóð-
arinnar má einkum
rekja til eftirfarandi:
Sala áfengs bjórs var
leyfð 1989, stórfelld
fjölgun útsölustaða
áfengis út um allt
land, svo og drykkjukráa, einkum
í Reykjavík, og stöðugt vaxandi
áróður fyrir víndrykkju í fjöl-
miðlum, bæði með skrifum aðdá-
enda Bakkusar og áfengisauglýs-
ingum, sem eru skýlaust bannaðar
samkvæmt lögum, en yfirvöld
dómsmála láta yfirleitt afskipta-
lausar.
Samt er það lögboðin skylda
lögreglu að láta slík brot til sín
taka, hvort sem kært hefur verið
eða ekki.
Og nú þykir þrettán þingmönn-
um Samfylkingar og Sjálfstæð-
isflokks og einum Framsókn-
armanni ekki nóg komið af
aukningu áfengisneyslu lands-
manna og virðast loka augunum
fyrir afleiðingum enn meiri vín-
drykkju.
Þessir baráttumenn Bakkusar
vilja í frumvarpi til laga leyfa sölu
áfengis í matvöruverslunum og
leggja niður einkasölu ÁTVR, en
hvort tveggja er til þess fallið að
gera vont ástand í fíkniefnamálum
enn verra, einkum hjá ungu fólki.
– Vonandi tekst ábyrgum þing-
mönnum að koma í veg fyrir að
þessi nýjasta atlaga að áfeng-
isvörnum nái fram að ganga. En
hvort sem það tekst eða ekki má
ekki gefast upp í baráttunni gegn
bölvaldinum mesta. En hvað er þá
helst til varnar?
Viðhorf til áfengis
þurfa að breytast
Drykkjutískan er helsta smitleið
víndýrkunar og sú gildra, sem
mest veiðir í klær Bakkusar.
Hún er og oftast orsakavaldur
þess, að ungt fólk byrjar að
drekka áfengi, hvort sem það heit-
ir bjór, léttvín eða eitthvað annað.
Það er því brýnt velferðamál, að
fólk taki til endurskoðunar viðhorf
sín til áfengis og finni til ábyrgð-
arkenndar sinnar, hafandi í huga
eftirfarandi orð heimsfrægs vís-
indamanns á sviði áfengisrann-
sókna, H. Davids Archibald, sem
sagði: „Við eigum öll þátt í því að
móta viðhorf til áfengis. Allir sem
samþykkja drykkjusiði nútímans
og vegsama áfengi
bera að sínum hluta
ábyrgð á þeim, sem
verða drykkjusýki að
bráð, þeim, sem bíður
bana ölvaður við akst-
ur og þeirri drykkju-
sjúku móður, sem
verður að leggja fram-
tíð barns síns í hendur
hins opinbera.“
Þeir, sem í alvöru
vilja leggja sitt af
mörkum í baráttunni
gegn áfengisbölinu og
öðrum fíkniefnum,
gera það áhrifaríkast
með því að sýna fag-
urt fordæmi, en „gott
fordæmi er betra en
þúsund prédikanir“,
eins og stjórnvitring-
urinn Gladstone komst
að orði.
Það væri því til
mikils sóma fyrir for-
ustumenn ríkis og
sveitafélaga að verða
hér öðrum til fyr-
irmyndar og afnema
vínveitingar á vegum
hins opinbera. Og
spyrja má:
Fyrst búið er að
koma á víðtæku banni
gegn tóbaksreyk-
ingum, sem ber að
fagna, hvers vegna þarf annað að
gilda um áfengið, þetta hættulega
eiturlyf, sem veldur margfalt
meira tjóni en tóbakið og oft ólýs-
anlegu böli?
Besta heilræðið
Áfengi er afl hins illa. Það veld-
ur sjúkdómum, slysum og dauða,
er helsta orsök ofbeldisverka og
ýmissa afbrota, afskræmir dóm-
greind og persónuleika, spillir
friði og fjölskyldulífi, bölvaldur,
sem er „mesti óvinur mannsins“,
eins og heimsþekktur mannvinur
komast að orði.
Samkvæmt rannsóknum verða
tveir af hverjum tíu að minnsta
kosti fyrir alvarlegum erfiðleikum
í lífinu vegna drykkju sinnar og
það fer ekki eftir menntun eða
stétt, hverjir verða fórnarlömb
Bakkusar.
„Eina öryggið gegn vanda
áfengis er að neyta þess aldrei“
eru orð eins af frumkvöðlum SÁÁ.
Það eru varnaðarorð, sem öllum
foreldrum er hollt að gefa börnum
sínum og eitt besta heilræðið og
veganesti, sem hægt er að fá á
lífsleiðinni.
Og ekki síður ættu þjónar kirkj-
unnar að benda fermingarbörnum
á hætturnar, sem áfenginu fylgja
og hvetja þau til bindindis og heil-
brigðs lífernis eins og ýmis önnur
trúfélög gera, sem hafa bindindi í
hávegum, enda í bestu samræmi
við kærleiksboðorð krisitndóms-
ins.
Mikilvægasta forvörnin gegn
voða áfengis og annarra fíkniefna
sem kostar ekkert nema viljann til
góðra verka, er að sýna sjálfur
gott fordæmi öðrum til eft-
irbreytni.
Mikilvægasta
forvörnin er að
sýna gott fordæmi
Árni Gunnlaugsson fjallar um
forvarnir gegn áfengisneyslu
Árni
Gunnlaugsson
’Mikilvægastaforvörnin gegn
voða áfengis og
annarra
fíkniefna sem
kostar ekkert
nema viljann til
góðra verka, er
að sýna sjálfur
gott fordæmi
öðrum til
eftirbreytni.‘
Höfundur er lögmaður í Hafnarfirði.
Fáðu fréttirnar
sendar í símann þinn