Morgunblaðið - 31.12.2006, Blaðsíða 30

stjórnmál
30 SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Í
nýrri bók Árna Þórarins-
sonar og Páls Kristins
Pálssonar, Farþeganum,
er vikið að því er spek-
ingar í heimi stjórnmála
og fjölmiðla fjalla um áramótin og
„reyna að horfa um öxl og fram á
við án þess að fara úr andlega
hálsliðnum.“ Engum er hollt að
fara úr lið, hvað þá hálslið, en allir
hafa gott af því að meta hvað
áunnist hefur og setja sér ný
markmið. Íslenska þjóðin má sem
heild vel una við þann árangur
sem hún náði á árinu 2006 og allt
bendir til þess að komandi ár
verði einnig hagfellt. Efnahags-
legur styrkur þjóðarinnar heldur
áfram að aukast þótt vissulega
hafi ekki öllum vandamálum verið
rutt úr vegi. Árið 2007 bíður okk-
ar með nýjum viðfangsefnum,
jafnt í einkalífi hvers og eins sem í
lífi þjóðarinnar. Úrslit þingkosn-
inga í maí munu ráða miklu um
framhaldið.
   
Þau tíðindi urðu snemma sum-
ars að Halldór Ásgrímsson, þáver-
andi forsætisráðherra, ákvað að
draga sig út úr stjórnmálum og
nýtt ráðuneyti undir minni forystu
var myndað. Halldór helgaði sig
stjórnmálum í meira en 30 ár og
átti drjúgan þátt í þeim miklu
breytingum sem urðu á íslensku
þjóðfélagi á því tímabili. Hann
tekur nú um áramótin við starfi
aðalframkvæmdastjóra norrænu
ráðherranefndarinnar í Kaup-
mannahöfn. Að því starfi er hann
sérstaklega vel kominn eftir lang-
an feril í hinu opinbera norræna
samstarfi. Honum og Sigurjónu,
konu hans, fylgja hlýjar kveðjur
er þau halda nú á nýjan vettvang.
   
Bæjar- og sveitarstjórnarkosn-
ingar fóru fram í maí sl. og voru
úrslit víða athyglisverð. Fyrir
Sjálfstæðisflokkinn er markverð-
ast að hann náði á ný forystu í
borgarstjórn Reykjavíkur. Vil-
hjálmur Þ. Vilhjálmsson borg-
arstjóri hefur farið afar vel af stað
í störfum sínum og býr að mikilli
reynslu í borgarmálum og ára-
langri forystu meðal sveitarstjórn-
armanna í landinu. Sjálfstæð-
isflokkurinn bætti við sig
töluverðu fylgi þegar litið er til
landsins alls og fékk víða hreinan
meirihluta. Öflugir forystumenn
eru komnir fram víða í sveit-
arstjórnum sem sumir eiga eflaust
eftir að hasla sér völl í lands-
málum undir merkjum Sjálfstæð-
isflokksins síðar meir. Prófkjör
flokksins nú í haust bera með sér
að veruleg endurnýjun verður í
þingliði sjálfstæðismanna í vor og
ekki er ólíklegt að 8–10 nýir þing-
menn taki sæti í þingflokknum.
   
Nú hillir undir lok framkvæmda
á Kárahnjúkasvæðinu og er gert
ráð fyrir að virkjunin mikla hefji
raforkuframleiðslu á næsta vori
þegar álverið við Reyðarfjörð
verður einnig tilbúið. Hönnuðir og
framkvæmdaaðilar hafa unnið
þrekvirki og leyst marga þraut við
gerð þessara flóknu mannvirkja.
Er vissulega ánægjulegt hve ís-
lenskir verkfræðingar, jarðfræð-
ingar, verktakar og fleiri hafa gott
vald á þeirri tækni og þekkingu
sem nauðsynleg er við risafram-
kvæmdir af þessu tagi. Þessar
framkvæmdir hafa haft mikil og
jákvæð áhrif á mannlíf og atvinnu-
ástand á Austurlandi og mun svo
verða um langa framtíð. Þær ýttu
einnig undir hagvöxt í landinu öllu
en neikvæð áhrif á vinnumarkað
urðu minni en ætlað var vegna
þess hve margir erlendir starfs-
menn komu tímabundið til lands-
ins til starfa við þessar fram-
kvæmdir. Útflutningur frá
álverinu mun skjótt vega upp á
móti þeim neikvæðu áhrifum á
viðskiptajöfnuð sem innflutningur
vegna framkvæmdanna hefur haft
síðustu ár.
Þótt ákvarðanaferlið í tengslum
við álverið á Reyðarfirði og virkj-
unina við Kárahnjúka hafi allt ver-
ið lögum samkvæmt hafa deilur
um þetta mál verið miklar. Þýð-
ingarlaust er að halda þeim áfram
nú – mannvirkin eru risin – en
mikilvægt að draga af þeim lær-
dóm fyrir framtíðina. Ekki eru lík-
ur á að önnur stórvirkjun á borð
við Kárahnjúkavirkjun rísi hér á
landi næstu árin og kannski aldr-
ei. Á hinn bóginn væri glapræði að
segja þar með skilið við þá stefnu
að nýta orkulindir þjóðarinnar til
að bæta lífskjörin í landinu. Við
blasir til dæmis að skynsamlegt er
að nýta kraftinn í Þjórsá og virkja
neðri hluta árinnar sem og þá
orku sem víða er að finna í iðrum
jarðar. Spennandi möguleikar eru
framundan á því sviði með svoköll-
uðum djúpborunum, þótt tilraunir
með slíkar boranir muni taka all-
mörg ár. Við þurfum að finna hinn
gullna meðalveg milli þess að nýta
auðlindirnar landsmönnum til
hagsbóta og hins að gera þeim
kleift að njóta náttúru landsins og
þeirra gæða sem í óspilltu um-
hverfi felast. Slíkt er að sjálfsögðu
hægt ef allir eru tilbúnir að leggja
sitt af mörkum til málamiðlunar.
   
Í marsmánuði urðu þau tíðindi
að Bandaríkjastjórn tilkynnti Ís-
lendingum að hún hygðist hverfa
með herlið sitt héðan fyrir lok
september en myndi þó standa í
einu og öllu við skuldbindingar
sínar um að verja landið sam-
kvæmt samningi Íslands og
Bandaríkjanna frá 1951. Í honum
er ekki kveðið á um að hér á landi
skuli vera tiltekinn búnaður eða
herlið. Þessi ákvörðun olli von-
brigðum en var þó ekki óvænt að
öllu leyti. Allt frá lokum kalda
stríðsins upp úr 1990 hafa Banda-
ríkjamenn skipulega dregið úr við-
búnaði hér á landi og varnirnar
verið lagaðar að gjörbreyttu
ástandi og ógnarmati í okkar
heimshluta.
Við þessar breyttu aðstæður
voru tveir kostir fyrir hendi. Ann-
ar var að treysta samstarfið við
Bandaríkjamenn í sessi á nýjum
forsendum og byggja ofan á gamla
varnarsamninginn, ef svo mætti
segja. Hinn var að segja alveg
skilið við Bandaríkin, rifta samn-
ingnum frá 1951, og freista þess
að tryggja varnir landsins með
einhverjum allt öðrum hætti.
Það var mat mitt sem þáverandi
utanríkisráðherra og ríkisstjórn-
arinnar að engir raunhæfir kostir
aðrir en áframhaldandi samstarf
við Bandaríkin væru fyrir hendi.
Þvert á móti gæti uppsögn varn-
arsamningsins haft margvíslega
óvissu og hættur í för með sér fyr-
ir öryggi þjóðarinnar, sem rík-
isstjórninni ber skylda til að
tryggja. Fyrri leiðin varð því fyrir
valinu. Ég tel að vel hafi tekist til
um hið nýja samkomulag Íslands
og Bandaríkjanna, sem undirritað
var í Washington í október, þar
sem enn var ítrekað og staðfest að
Bandaríkjamenn ábyrgjast varnir
Íslands þótt þeir hafi hér ekki
lengur fasta viðveru. Kemur sú af-
dráttarlausa skuldbinding til við-
bótar því öryggisneti sem felst í
aðild okkar að Atlantshafs-
bandalaginu. Ekki er vafi á því að
margar aðildarþjóðir bandalagsins
vildu vera í okkar sporum og hafa
samning á borð við þennan við
voldugasta ríki heims.
Í framhaldinu hefur verið unnið
að því að treysta samstarf okkar
við nágrannaþjóðirnar á Norður-
Atlantshafi, ekki síst í leitar- og
björgunarmálum, en einnig um
önnur atriði sem lúta að því að
tryggja öryggi og eftirlit á frið-
artímum. Eru slíkar viðræður
þegar hafnar við Norðmenn og
Dani og fyrirhugaðar við Breta og
Kanadamenn. Samhliða þessu hef-
ur verið ákveðið að stórefla Land-
helgisgæsluna með auknum þyrlu-
kosti, nýju varðskipi og nýrri
flugvél.
Brotthvarf varnarliðsins hefur
einnig margvísleg bein áhrif hér
innan lands. Í yfirlýsingu rík-
isstjórnarinnar 26. september sl.
er farið yfir mörg atriði sem til
úrvinnslu eru. Stærstu tímamótin
í þessu sambandi eru þó e.t.v. þau
að framvegis verða Íslendingar að
gera ráð fyrir að vera sjálfir virk-
ari þátttakendur í eigin öryggis-
málum og verja til þeirra mun
meiri fjármunum en áður. Það er
ekki lengur hægt að ætla skatt-
greiðendum í öðrum löndum að
taka á sig allan kostnað af vörnum
landsins.
   
Íslenskt efnahagslíf hefur
blómstrað á undanförnum árum.
Það er fyrst og fremst að þakka
þeirri efnahagsstefnu sem hér hef-
ur verið fylgt allt frá árinu 1991.
Rauði þráðurinn í henni hefur ver-
ið að auka frjálsræði til athafna í
okkar efnahags- og atvinnulífi og
treysta með því undirstöður hag-
vaxtar og betri lífskjara. Hluti
þeirrar stefnu var að tryggja aðild
Íslands að Evrópska efnahags-
svæðinu sem kostaði mjög hörð
pólitísk átök. Senn eru liðin 15 ár
frá því þetta mál var til meðferðar
á Alþingi og tímabært fyrir há-
skólafólk að rifja upp og rannsaka
deilurnar um það. Ætla má að
ýmsir spádómar sem þá voru hafð-
ir uppi veki furðu í dag sem og sú
breyting á afstöðu sem síðan hef-
ur orðið hjá einstaka mönnum og
flokkum.
Stundum er því haldið fram að
þessi stefna hafi leitt til meiri
ójöfnuðar sem fari sífellt vaxandi.
Það er rétt að ýmsir athafnamenn
hafa efnast mjög, einkum á alþjóð-
legum viðskiptum án þess að taka
þann hagnað frá öðrum lands-
mönnum. Sé hins vegar einvörð-
ungu litið á atvinnutekjur og þró-
un þeirra skoðuð frá árinu 1993
kemur í ljós að tekjujöfnuður hef-
ur lítið breyst. Það þýðir að aukn-
ing atvinnutekna á þessu tímabili
hefur skilað sér nokkurn veginn
jafnt til allra tekjuhópa. Það er
ánægjulegt þótt fyrirfram sé ekki
við því að búast að slík hlutföll séu
óbreytanleg yfir lengra tímabil.
Áherslubreytingar í hagstjórn
hafa gert okkur kleift að njóta
þeirra tækifæra sem aukið frjáls-
ræði í milliríkjaviðskiptum, al-
þjóðavæðingin og ekki síst hug-
búnaðar- og fjarskiptabyltingin
hefur skapað. Íslendingar eru
orðnir virkir þátttakendur í hinu
opna alþjóðlega hagkerfi. Íslenskir
fjárfestar nýta sér viðskiptatæki-
færi í öðrum löndum og erlendir
aðilar gera slíkt hið sama hér á
landi. Eðlilegur fylgifiskur þess-
arar þróunar er að erlendir fjár-
festar, matsfyrirtæki og lánastofn-
anir fylgjast grannt með þróun
mála hér á landi.
Ég starfaði sem ungur hagfræð-
ingur við erlendar lántökur í
Seðlabanka Íslands á árunum í
kringum 1980. Efnahagsástandið
var annað þá sem og það reglu-
verk sem gilti um erlendu lána-
málin. Erlent lánsfé var gjarnan
notað beint til að fjármagna halla
á ríkissjóði svo dapurlegt sem það
nú var. Þá þótti afar langsótt að
stóru lánshæfismatsfyrirtækin,
Standard and Poor’s (S&P) og
Moody’s, myndu leggja mat á
lánshæfi íslenska ríkisins, hvað þá
að slíkt mat gæti orðið einhvers
staðar í námunda við einkunn
stærri og auðugri ríkja. Í dag
þykir ekki bara eðlilegt að þessi
fyrirtæki og fleiri gefi íslenskum
aðilum einkunnir heldur finnst
okkur sjálfsagt að ríkissjóður Ís-
lands sé í efstu þrepum gæða-
matsins.
Ríkissjóður hefur frá árinu 2002
verið í efsta flokki hjá Moody’s
með einkunnina AAA. Hjá S&P
hefur matið alltaf verið lægra. Ár-
ið 2005 hækkaði fyrirtækið matið
úr A+ í AA- án þess að það vekti
sérstök viðbrögð í fjölmiðlum hér
eða á mörkuðum. Fyrir fáum dög-
um lækkaði S&P mat sitt aftur í
A+ og lýsti vissum áhyggjum með
horfur í efnahagsmálum, sér-
staklega vegna þeirra breytinga
sem gerðar voru á fjárlaga-
frumvarpinu í meðförum Alþingis.
Moody’s, sem byggir á sömu upp-
lýsingum og hefur á að skipa
starfsfólki með meiri reynslu hér
á landi, hélt sig aftur á móti við
AAA, meðal annars með vísan til
þess hve staða ríkisfjármála væri
firnasterk hér á landi og skuldir
ríkissjóðs litlar.
Matsfyrirtækin eru sjálfstæð og
óháð ríkisstjórnum og fyr-
irtækjum. Þess vegna njóta þau
trausts og matseinkunnir þeirra
eru vegvísar og greiða fyrir láns-
viðskiptum um allan heim. Ekki
tjóar að deila við þau um slíkar
einkunnir þótt eðli málsins sam-
kvæmt geti verið mismunandi
skoðanir á þeim ályktunum sem
fyrirtækin draga af fyrirliggjandi
upplýsingum.
   
Það hefur verið eitt mikilvæg-
asta verkefni ríkisstjórnarinnar að
tryggja gott atvinnuástand og
betri lífskjör. Óhætt er að segja
að það hafi tekist vel, því kaup-
máttur heimilanna hefur aukist
um u.þ.b. 60% á rúmum áratug og
atvinnuleysi mælist vart. Hag-
stjórn hér á landi er hins vegar
ekki alltaf dans á rósum þótt mik-
ið hafi áunnist með skipulags-
breytingum. Þannig hefur verð-
bólga t.d. verið nokkuð umfram
markmið Seðlabankans undanfarin
misseri. Vegna stærðargráðu stór-
iðjuframkvæmda var fyrirséð að
þrýstingur á verðlag myndi aukast
tímabundið sem og viðskiptahalli.
Af hálfu stjórnvalda var brugðist
við fyrirfram með stórauknu að-
haldi í ríkisfjármálum, m.a. frest-
un framkvæmda. Einnig var fyr-
irsjáanlegt að Seðlabankinn þyrfti
að hækka vexti.
Viðbrögð bankanna við þeim
breytingum sem gerðar voru á
Geir H. Haarde, forsætisráðherra og formaður Sjálfstæðisflokksins
VIÐ ÁRAMÓT
Morgunblaðið/ÞÖK
Geir H. Haarde