Morgunblaðið - 31.12.2006, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
31. desember 1976: „Íslend-
ingar hafa til þess að gera á
skömmum tíma stokkið frá
fátækt og frumbýlishætti
hins forna bændasamfélags
yfir í tæknivæðingu velferð-
arþjóðfélagsins. Þessi stökk-
breyting hefur leitt af sér
margt gott í aðbúð og lífs-
háttum þjóðarinnar, sem
enginn vildi án vera í dag.
Spurningin er, hvort við höf-
um sem þjóð og einstaklingar
þróazt og þroskazt menning-
arlega og siðferðilega í sam-
ræmi við efnahagslegar
framfarir okkar. Margt bend-
ir til þess að svo sé ekki.
Mannlegur breyzkleiki og
brotahneigð hefur að vísu
alltaf verið til staðar, hér-
lendis sem erlendis. Engu að
síður verður að viðurkenna
og horfast í augu við þá stað-
reynd, að hvers konar afbrot,
jafnvel þau grófustu og
óhugnanlegustu, hafa sett
vaxandi mark á þjóðfélag
okkar. Óþarfi er að tína til
dæmi þessa. Þau eru hverj-
um og einum fersk í minni.
Hér er rík ástæða til að
staldra við á áramótum og
hugleiða orsök og afleiðingu.“
. . . . . . . . . .
31. desember 1986: „Þróist
byggð í landinu með þeim
hætti, sem spár segja fyrir
um, er ólíklegt, að nokkur nú-
lifandi Íslendingur eigi eftir
að verða vitni að þétt-
býlismyndun utan höf-
uðborgarsvæðisins, sem er
sambærileg við þróun byggð-
ar þar. Talið er, að þegar
fram líða stundir hægi al-
mennt á fjölgun fólks í land-
inu.
Framtíðarspár eru síður en
svo einhlítar. Samkvæmt
þeim ættum við nú að búa við
hærra eldsneytisverð en fyrir
tíu árum vegna lögmáls
skortsins og þeir, sem stunda
matvælaframleiðslu, ættu að
mala gull. Á því ári, sem er að
líða hefur verð á eldsneyti
lækkað, en fiskverð á heims-
markaði hefur hækkað. Nú er
talað um góðæri hér á landi
og sagt, að hagvöxtur í ár sé
meiri en annars staðar.
Sveiflurnar í íslensku efna-
hagslífi hafa verið næsta
reglulegar undanfarna ára-
tugi. Í raun má segja, að það
sé meiri vandi nú orðið að
stíga á bremsurnar, þegar
hraðinn eykst, en dæla er-
lendu lánsfé inn í efnahags-
kerfið, þegar hjólin hægja á
sér. Mönnum hefur lærst, að
verðbólgan er að verulegu
leyti heimasmíðaður vandi.“
. . . . . . . . . .
29. desember 1996: „Sam-
keppnisráð hefur með skír-
skotun til samkeppnislaga
gefið Pósti og síma fyrirmæli
um að aðskilja samkeppnis-
og einkaréttarsvið stofnunar-
innar og skal þeim fyr-
irmælum framfylgt fyrir 1.
febrúar. Samkeppnisráð hef-
ur líka gefið Pósti og síma
fyrirmæli um að dreifa pósti
fyrir hinn litla einkarekna
samkeppnisaðila, Póstdreif-
ingu ehf., á stöðum sem falla
innan dreifbýlispóstnúmera
og á stöðum, sem falla undir
þéttbýlispóstnúmer, þar sem
eru færri en 500 heimili. Það
er heldur óskemmtilegt fyrir
opinbert fyrirtæki, að sam-
keppnisaðili geti ekki náð
rétti sínum gagnvart því
nema fyrirmæli komi um það
frá þar til bærum aðilum.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÁRAMÓTAHEIT ÞJÓÐAR
Árið, sem heldur innreið sína ámiðnætti, er kosningaár. Viðgerum miklar kröfur til
þeirra, sem keppa um atkvæði okkar,
viljum meiri fjárveitingar til velferð-
armála, betra samgöngukerfi, harð-
ari refsingar við glæpum, betra
menntakerfi, sýnilegri löggæzlu og
þannig mætti lengi telja.
Stjórnmálamennirnir okkar geta
margan vanda leyst og lofa mörgu
fögru, meðal annars í ágætum grein-
um hér í blaðinu í dag.
En gleymum við kannski stundum
að líta í eigin barm? Getur verið að
sum mál geti stjórnmálamenn alls
ekki leyst án hjálpar kjósenda sinna,
án þess að við tökum sjálf ábyrgð á
sumum þeim vandamálum, sem við er
að etja í samfélagi okkar?
Það liggur þungt á þjóðinni að þrír
tugir manna, þar á meðal börn og
ungt og efnilegt fólk, týndi lífi í um-
ferðinni á árinu, sem er að renna sitt
skeið á enda. Það er auðvitað blóð-
taka, sem okkar litla þjóð má ekki við.
Við viljum betri vegi og strangari
reglur, en hvað stoðar það ef hugar-
far þeirra, sem setjast undir stýri,
breytist ekki? Hraðakstur og glæfra-
legur framúrakstur er algengari en
svo að hægt sé að afgreiða slíka hegð-
un með því að þar séu fáeinir brjál-
æðingar á ferð. Það er enn furðulega
algengt að fólk noti ekki bílbelti. Við
þurfum öll að taka okkur taki.
Tilkynningum um kynferðisglæpi
fer fjölgandi. Mörg dómsmál hafa
vakið athygli á árinu, þar sem menn
hafa hlotið dóma fyrir andstyggileg
kynferðisbrot, mörg gegn saklausum
og varnarlausum börnum. Leysist
vandinn með harðari refsingum? Þær
geta haft eitthvert fælingargildi, en
mikilvægara er samt að alger sam-
staða ríki um það í samfélaginu að
slík brot séu aldrei réttlætanleg, und-
ir nokkrum kringumstæðum. Í ljósi
þess að gerendurnir eru oftast karl-
menn, bera karlar ekki sízt þá ábyrgð
að ræða þessi mál við félaga sína og
vini og útrýma þeim sjúka hugsunar-
hætti, sem liggur að baki þessum
glæpum.
Streita og tímaleysi plaga stóran
hluta þjóðarinnar. Vinna og fjöl-
skyldulíf er í ójafnvægi á mörgum
heimilum. Munu stjórnmálamennirn-
ir laga það? Mun nokkuð gerast í því
máli nema við ákveðum sjálf að for-
gangsraða með nýjum hætti, leggja
minni áherzlu á neyzlukapphlaupið
en meiri á börnin og fjölskylduna?
Umhverfismál brenna á mörgum,
hafa mikið verið til umræðu á árinu
og verða vafalaust eitt af kosninga-
málunum á því nýja. Fólk hefur
áhyggjur af náttúru landsins og hlýn-
un loftslags. Endurspeglast þær
áhyggjur okkar í umgengni hvers og
eins um sitt nánasta umhverfi? Í
ákvörðunum um bílakaup eða val á
ferðamáta?
Umræður um innflytjendur hafa
verið áberandi seinnipart ársins. Það
skiptir að sjálfsögðu miklu máli
hvernig stjórnvöld skipuleggja mót-
tökur innflytjenda og hjálpa þeim að
aðlagast. En munu þeir verða hluti af
íslenzku samfélagi átakalaust nema
við hvert og eitt tökum vel á móti
þeim og sýnum það umburðarlyndi og
þolinmæði, sem sjálfsagt er?
Það er vinsælt að strengja ára-
mótaheit á þessum árstíma, gjarnan
tengt persónulegum markmiðum,
heilsu eða fjölskyldu. En mættu
menn ekki líka strengja þess heit að
reyna með eigin breytni að hafa áhrif
á þau samfélagsmál, sem hér eru tal-
in, og auðvitað miklu fleiri? Ef nógu
margir láta til sín taka er auðvelt að
hafa áhrif til hins betra.
Morgunblaðið óskar lesendum sín-
um gleðilegs árs og þakkar samfylgd-
ina á árinu sem senn er á enda.
Í
fyrra voru það Úkraínumenn, nú er
röðin komin að Hvítrússum. Rússneski
olíurisinn Gazprom hefur hótað Hvíta-
Rússlandi því að verði ekki gengið að
kröfu um helmings hækkun á gasverði
verði skrúfað fyrir gas til landsins. Yf-
irvöld í Minsk, höfuðborg Hvíta-Rússlands, saka
Rússa um að beita kúgunaraðferðum. Rússar
segjast hins vegar einfaldlega vilja færa verðið á
gasi frá gjafverði til heimsmarkaðsverðs. Hvít-
rússar segja að þeir muni svara með því að neita
að hleypa rússnesku gasi til Evrópu, sem gæti
komið illa við Litháa, Pólverja og Þjóðverja. Við-
ræður í gær, föstudag, báru engan árangur, og
átti að halda þeim áfram í dag, laugardag. Eftir
yfirlýsingum að dæma var hins vegar lítil von til
að samningar tækjust. Sergei Kúprjanov, samn-
ingamaður Gazprom, kvaðst ekki sjá neina
ástæðu til að breyta lokatilboði sínu og Alexand-
er Lukashenko, forseti Hvíta-Rússlands, sagði að
um væri að ræða fjárkúgun: „Ef þeir halda þessu
áfram förum við í skotgrafirnar, við munum ekki
láta undan fjárkúgun.“
Samband í voða
Í
Hvíta-Rússlandi hefur eftirspurn eftir
örnum aukist. Takist ekki samkomulag
verður sennilega byrjað á því að loka
fyrir gas til fyrirtækja og heimili látin
ganga fyrir. Í landinu eru birgðir til um
tveggja vikna, en eftir það geta þeir
prísað sig sæla, sem geta kveikt upp í arninum.
Rússar hafa verið helstu bandamenn Hvítrússa
og líta margir á þessar aðgerðir sem svik. Ríkin
eru í sérstöku bandalagi og náin tengsl eru milli
þjóðanna. Þau skrifuðu undir samning um náið
samstarf um miðjan síðasta áratug. Lukashenko
segir að fyrir vikið ættu Hvítrússar að njóta
sömu kjara og íbúar í Smolensk-héraði, sem ligg-
ur að Hvíta-Rússlandi. Hækkunin gæti orðið
mjög þungbær fyrir Hvítrússa og er hætt við að
veikleikar í efnahag Hvíta-Rússlands myndu
fljótt afhjúpast.
Innan Evrópusambandsins hefur verið látið
nægja að skora á Rússa og Hvítrússa að ná sam-
komulagi án þess að stefna gasflutningum í voða.
Yfirvöld í Frakklandi og Þýskalandi hafa lýst yfir
að horfur á gasskorti valdi þeim ekki áhyggjum
og Úkraínumenn tilkynntu á fimmtudag að þeir
væru reiðubúnir til að auka flutninga um leiðslur
þar í landi komi til þess að flutningar í gegnum
Hvíta-Rússland raskist. Ástandið veldur hins
vegar mun meiri áhyggjum í nýrri Evrópusam-
bandsríkjum.
Pawel Kowal, aðstoðarutanríkisráðherra í Pól-
landi, sagði í vikunni að öryggi í orkumálum væri
lykilatriði fyrir Pólland og Pólverjar vildu koma
heiminum í skilning um að það væri það einnig
fyrir Evrópu: „Þetta dæmi er enn ein staðfesting
þess.“
Tæki í heimsveldispólitík
B
ronislaw Geremek, fyrrverandi ut-
anríkisráðherra Póllands, sagði á
fimmtudag að Rússar notuðu
gríðarlegar orkulindir sínar sem
„tæki í heimsveldispólitík“ sinni
og hefðu færst í aukana vegna
þess að heimurinn væri í vaxandi mæli háður
orku.
Kestutis Dauksys, fyrrverandi viðskiptaráð-
herra Litháens, sagði að deilan milli Minsk og
Moskvu sýndi að Evrópa þyrfti að leita fanga
sem víðast í orkumálum. Hann bætti við að til
þess að auka öryggi sitt þyrftu Litháar að reisa
nýtt kjarnorkuver: „Það er dýrt, en við verðum
að gera það ætlum við að vera örugg og sjálf-
stæð.“ Eystrasaltsríkin eru öll tengd rússneska
orkunetinu, sem líkt hefur verið við naflastreng á
milli þeirra og Rússlands. Eystrasaltsríkin hafa
gert samkomulag um að reisa nýtt kjarnorkuver í
stað Ignalina-kjarnorkuversins, sem þau hafa
skuldbundið sig til að loka vegna þess að það er
rekið með úreltum kjarnakljúfum af svipaðri
gerð og notaðir voru í Tsjernóbýl. Vonir hafa
staðið til að með nýju kjarnorkuveri mætti skera
á naflastrenginn og Eystrasaltsríkin gætu jafnvel
orðið útflytjendur orku, en hins vegar gætu þau
orðið háðari Rússum en þau eru nú um stund-
arsakir vegna þess að Ignalina-verinu á að loka
2009, en nýtt kjarnorkuver verður ekki tilbúið
fyrr en 2015 miðað við núverandi spár.
Eins og sakir standa uppfyllir rússneskt gas
um fjórðung af þörf Evrópusambandsins á gasi
og það eru um 40% af því gasi, sem flutt er inn til
sambandsins. 80% af gasinu er flutt í gegnum
Úkraínu og 20% í gegnum Hvíta-Rússland. Þeg-
ar deilan var milli Rússa og Úkraínumanna síð-
asta vetur varð skortur á gasi einmitt þegar eft-
irspurnin stóð sem hæst.
Ef til vill má deila um hvort krafa Gazprom
beri því vitni að viðskiptalegir hagsmunir séu nú
settir ofar pólitískum í Rússlandi eða sýni ein-
faldlega hvernig Rússar geti notað þá stöðu, sem
þeir hafa í krafti auðlinda sinna. Margir hallast
þó að seinni kostinum og benda í því samhengi
meðal annars á að í október lýsti Gazprom ein-
hliða yfir því að ekki yrði af því að Bandaríkja-
mönnum yrði selt gas, sem búist hafði verið við
að yrði flutt í risastórum flutningaskipum til
Bandaríkjanna. Í staðinn yrði því dælt eftir
leiðslum til Evrópu. Víst er að deila Rússa og
Hvítrússa er enn ein kraftbirting þess hvað orku-
mál og öryggismál fara nú saman.
Kapphlaup um orkulindir
O
rkumál eru komin á dagskrá hjá
Atlantshafsbandalaginu og um-
ræða um orku og öryggi fer vax-
andi. Eftirspurnin eftir olíu fer
vaxandi um allan heim, en því hef-
ur verið haldið fram að fram-
leiðsla í heiminum muni ekki verða meiri en hún
er nú. Gríðarlegt kapphlaup um orkulindir stend-
ur nú yfir. Kínverjar fara mikinn til að tryggja
sér aðgang að olíu til að knýja vöxtinn í efnahags-
lífinu og hafa gert samninga víða, allt frá Mið-
Asíu til Afríku. Víða hafa kínversk stjórnvöld
skotið Vesturlöndum ref fyrir rass, meðal annars
vegna þess að þau víla ekki fyrir sér að skipta við
ríki þar sem mannréttindi eru fótum troðin. Hin-
um megin á hnettinum notar Hugo Chávez, for-
seti Venesúela, olíuauðlindir landsins til að undir-
strika sjálfstæði þess og bjóða umheiminum
byrginn. Chávez lætur ekkert tækifæri ónotað til
að gagnrýna Bandaríkin, en hann er einnig einn
af helstu innflytjendum olíu til Bandaríkjanna.
Þá má ekki gleyma því hvaða stefnu orkumál
geta tekið vegna spennunnar milli Vesturlanda
og olíuríkjanna við Persaflóa. Bandaríkjastjórn
hefur að mestu forðast að tengja innrásina í Írak
olíumálum, en þó ekki alveg. „Með stjórnarskipt-
um í Írak bættust daglega við þrjár til fimm
milljónir tunna af jarðolíu á markaðnum. Árang-
ur í stríðinu myndi gera efnahagslífinu gott,“
sagði Lawrence Lindsey, einn af efnahagsráð-
gjöfum George Bush forseta, skömmu fyrir inn-
rásina.
„Hið nýja kalda stríð“
Þ
ýska tímaritið Der Spiegel birti í
upphafi þessa árs greinaflokk, þar
sem gengið var út frá því að „hið
nýja kalda stríð“ væri hafið og
snerist um baráttuna um hráefnin,
einkum olíu. Blaðið spáði því að á
næstu árum myndu eiga sér stað miklar svipt-
ingar í valdastöðu þjóða og ólíklegt væri að
Bandaríkjamenn yrðu þar meðal sigurvegara.
„Þrátt fyrir marga óvissuþætti má greina
ákveðnar tilhneigingar,“ sagði í greininni. „Kín-
verjar eiga þrátt fyrir framsýna orkumálaáætlun,
sem knúin er fram af hörku, í stórfelldum vanda
með að tryggja sér nægar orkulindir. Hvort „hin
kínverska öld“, sem oft er vísað til, mun renna
upp er ekki víst bara af þessum sökum. Sama á
við um keppinautinn, Indland, og Japana, sem
þurfa að flytja inn 80% af orku sinni.
Evrópusambandið þarf vegna minnkandi olíu-
forða í Norðursjó á næstu áratugum að leggja
aukna áherslu á öryggi í orkumálum, en gæti þó
orðið meðal þeirra, sem munu rísa í heiminum.
Evrópusambandið á alla möguleika á því með
samræmdri stefnu að losa sig undan núverandi
helsi og koma því þannig fyrir, að Rússar verði
aðeins einn af mörgum aðilum, sem selji þeim
jarðgas, þótt stór verði. Nálægðin við gassvæði í
Norður-Afríku (Alsír, Líbýu) og svæði við Persa-
flóa hjálpar Evrópu.
Rússar ættu vegna mikilla orkuauðlinda að
vera meðal þeirra, sem munu rísa í framtíðinni,
en þeir þurfa að ná taki á vandamálum innan-
lands, spillingu og félagslegum vanda.
Brasilía hefur allar forsendur til að tryggja
sér bjarta framtíð í orkumálum. Suður-Ameríku-
ríkið vinnur gríðarlegt magn etanóls úr syk-
urreyr og býr í þokkabót yfir það miklum orku-
lindum í jörð að Brasilíumenn geta verið sjálfum
sér nægir. Nokkur þúsund kílómetrum norðar, í
Svíþjóð, er ráðgert að ná sjálfstæði í orkumálum
með því að framleiða orkugjafa úr höfrum og viði
þannig að árið 2020 komist Svíar alfarið af án
jarðolíu.“
Laugardagur 30. desember
Reykjavíkur