Morgunblaðið - 07.02.2007, Page 22

22 MIÐVIKUDAGUR 7. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
STERKIR MENN Á STERUM
Umfang ólöglegrar notkunar horm-óna virðist vera mikið hér á landi
og er það magn, sem gert hefur verið
upptækt af steratöflum á þessu ári til
marks um það. Í liðinni viku voru 30 þús-
und steratöflur gerðar upptækar og í
janúar fundust um 13 þúsund töflur í
vörusendingu. Sumir íþróttamenn hafa
löngum reynt að beita brögðum til að
skara framúr og þeir, sem hafa verið
gripnir, hafa komið óorði á greinar sín-
ar. Þá virðist ekki aðeins freista afreks-
íþróttamanna að nota stera, heldur
einnig þeirra, sem stunda almenna lík-
amsrækt.
Íþróttamenn taka margfalda þá
skammta, sem líkaminn þolir.
Röng notkun stera getur, þegar fram
í sækir, verið stórhættuleg heilsu
manna ef ekki banvæn. Eins og fram
kemur í fréttaskýringu eftir Andra Karl
í Morgunblaðinu í gær eru aukaverkanir
gerólíkar eftir sterategundum. Þeir sem
taka inn hormóna til þess að byggja upp
vöðvamassa nota svokallaða vefaukandi
stera. Líkamleg áhrif þeirra eru einkum
á hjartað og æðakerfið, meðal annars
æðakölkun. „Þetta er eiginlega öldrun í
kerfinu, fitusamsetningin í blóðinu
breytist alveg,“ segir Birgir Guðjóns-
son, læknir og fyrrverandi formaður ís-
lensku lyfjanefndarinnar. „Svo verður
lifrarskaði ef notkun er til langframa.“
Einnig er talið að samband geti verið
milli steranotkunar og ófrjósemi og
notkun þeirra geti haft áhrif á geðsmuni
notandans.
Sterar eru einnig notaðir til lækn-
inga, barksterar gegn bólgusjúkdóm-
um, astma og liðagigt, vefaukandi ster-
ar til uppbyggingar vegna sjúkdóma á
borð við krabbamein og alnæmi. Stera-
gjafir til lækninga eru heldur ekki án
aukaverkana og læknar eru ekki á eitt
sáttir um ágæti stera. Því er nauðsyn-
legt að sjúklingum sé gerð rækileg
grein fyrir því hvaða áhætta getur verið
í því fólgin að nota þá.
Ábyrgð íþróttahreyfingarinnar í
þessum efnum er mikil. Fyrrverandi
formaður Kraftlyftingasambands Ís-
lands var gripinn með sterana, sem
voru gerðir upptækir í liðinni viku.
Hversu mikla áherslu leggur Kraftlyft-
ingasambandið á að vara við steranotk-
un í málflutningi sínum? Kemur sam-
bandið því rækilega til skila til félaga
sinna að steranotkun verði ekki liðin
meðal þeirra? Hvað með greinar eins og
hreysti, sem er vaxandi keppnisgrein
hér á landi? Hvorug þessara íþrótta-
greina er háð reglulegu lyfjaeftirliti
ÍSÍ, þótt til dæmis hafi verið gerð próf
þegar keppt hefur verið í hreysti.
Kraftlyftingamenn hafa einnig farið í
próf þegar þeir hafa keppt. Raunin er
hins vegar sú að auðvelt er að fela notk-
unina með því að hætta hæfilega löngu
fyrir keppni til þess að hún mælist ekki.
Lyfjaeftirlit ætti því ekki aðeins að mið-
ast við keppni. Steranotkun er dauðans
alvara. Þeir sem taka stera geta litið út
eins og ofurmenni um stund, en þeir
leggja heilsuna undir.
KYNFERÐISOFBELDI DREGIÐ
FRAM Í DAGSLJÓSIÐ
Lýsingar manna, sem vistaðir voruá drengjaheimilinu Breiðavík, íKastljósi Ríkissjónvarpsins
undanfarin tvö kvöld, eru hryllilegar.
Drengir, sem sendir voru til Breiðavík-
ur á áratugunum eftir miðja síðustu öld
voru samkvæmt þessum frásögnum
kerfisbundið beittir margs konar of-
beldi, þar á meðal kynferðislegu, og
hafa margir þeirra aldrei beðið þess
bætur.
Ríkisstjórnin tók málið upp á fundi
sínum í gærmorgun og það var síðan
rætt utan dagskrár á Alþingi að frum-
kvæði Ingibjargar Sólrúnar Gísladótt-
ur, formanns Samfylkingarinnar.
Magnús Stefánsson félagsmálaráð-
herra boðaði í þeim umræðum að úttekt
yrði gerð á starfsemi heimilisins og
sagði að stjórnvöld myndu vinna hratt
og vel að því að upplýst yrði hvað fram
fór innan veggja Breiðavíkurheimilis-
ins. Þá hefur Vilhjálmur Þ. Vilhjálms-
son, borgarstjóri í Reykjavík, óskað
upplýsinga um drengi, sem vistaðir
voru þar á vegum borgarinnar, en fram
hefur komið að þeir hafi verið um 100
talsins.
Þetta er annað málið af þessu tagi,
sem kemur upp á nokkrum árum. Fyrir
fáeinum árum upplýstist að fjölmörg
heyrnarlaus börn hefðu verið beitt kyn-
ferðislegu ofbeldi í Heyrnleysingja-
skólanum fyrir nokkrum áratugum.
Ríkisstjórnin samþykkti þá, að höfðu
samráði við Félag heyrnarlausra, að
veita fé til að finna úrræði til að tryggja
heyrnarlausum einstaklingum, sem
orðið hafa fyrir kynferðislegu ofbeldi,
viðeigandi meðferð. Hins vegar hefur
enn ekki verið dregið fram í dagsljósið
hvað gerðist nákvæmlega innan veggja
skólans eða hverjir báru ábyrgð á að
varnarlaus börn voru þar beitt ofbeldi.
Rannsókn á högum heyrnarlausra, sem
nýlega var gerð opinber, leiddi hins
vegar í ljós að um þriðjungur heyrn-
arlausra Íslendinga hefur orðið fyrir
kynferðislegu ofbeldi.
Full ástæða er til að taka undir til-
lögur um að rannsókn á þessum málum
nái ekki aðeins til Breiðavíkurheimilis-
ins, heldur einnig Heyrnleysingjaskól-
ans og annarra stofnana. Ef sannanir
fyrir kerfisbundnu og viðvarandi kyn-
ferðislegu ofbeldi á tveimur stofnunum,
þar sem átti að hlúa að börnum, koma í
ljós er ekki hægt að útiloka að slíkt hafi
gerzt víðar.
Mörg þeirra mála, sem hér um ræðir,
eru vafalaust fyrnd. En það er nauðsyn-
legt að umfang þeirra og eðli komi fram
í dagsljósið til þess að hægt sé að koma í
veg fyrir að slíkt gerist nokkurn tímann
aftur. Hafa þarf uppi á þolendunum til
þess að þeir geti fengið þann stuðning
og meðferð sem við á þótt síðbúin sé. Og
auðvitað er það líka brýnt, í þágu þeirra
sem störfuðu við stofnanir þar sem slík
afbrot viðgengust, en brutu ekkert af
sér, að staðreyndir mála liggi fyrir eins
og hægt er.
Fram kom á Alþingi í gær að í Noregi
og Svíþjóð hefðu svipuð mál komið upp
og þolendum ofbeldisins, sem fram
hefði farið á stofnunum á vegum hins
opinbera, hefðu þar verið greiddar bæt-
ur. Slíkt væri að minnsta kosti vottur
þess að samfélagið legði ekki blessun
sína yfir það, sem gert var á hluta þessa
fólks.
Rannsókn og meðferð þessara mála
er nauðsynlegur liður í þeirri viðleitni
að þvo burt þann blett, sem kynferð-
islegt ofbeldi gegn börnum er á sam-
félagi okkar.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Geta sjúkrastofnanir veriðhættulegar lífi og heilsusjúklinga vegna mistakastarfsmanna? Kannanir
sem gerðar hafa verið á síðustu ár-
um í Bandaríkjunum, Bretlandi,
Ástralíu og fleiri löndum gefa til
kynna að óhöpp og mistök af ýmsu
tagi séu algeng, ganga má út frá því
að eitthvað komi upp á í tíunda
hverju tilfelli innlagna á sjúkrahús.
Oftast er þó um að ræða eitthvað
saklaust en ekki alltaf.
Sir Liam Donaldson hefur verið
landlæknir Bretlands síðan 1998 og
verður hann aðalfyrirlesari á mál-
þingi landlæknisembættisins á Hót-
el Nordica á morgun um öryggi
sjúklinga. Donaldson átti frum-
kvæði að því að Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunin, WHO, ýtti árið
2004 úr vör átaki sem nefnt er Al-
þjóðasamtök um öryggi sjúklinga.
– Þú hefur lengi lagt þunga
áherslu á umbætur í öryggi sjúk-
linga. Hvers vegna?
„Það sem fyrst og fremst rak mig
áfram var umfang vandans. Ég var
búinn að heyra sögur af því að sjúk-
lingar hefðu dáið eða orðið fyrir
heilsutjóni vegna þess að þeir fengu
ekki rétt lyf. Síðan fór ég að kynna
mér rannsóknir sem höfðu verið
gerðar, einkum könnun sem gerð
var af hálfu liðsmanna Harvard-
háskóla í Bandaríkjunum snemma á
tíunda áratugnum. Þar kom fram að
tíðni innlagna þar sem mistök eru
gerð gæti verið 10% af öllum inn-
lögnum, tíundi hver sjúklingur
fengi ranga meðhöndlun vegna mis-
taka á sjúkrahúsinu. Kannanir sem
gerðar hafa verið síðan annars stað-
ar í Bandaríkjunum, í Ástralíu, á
Nýja-Sjálandi og í Bretlandi hafa
staðfest að hlutfallið sé líklega ná-
lægt þessu.
Að finna orsakirnar
Menn vissu í sjálfu sér að þessi
vandi var til staðar en höfðu ekki
áttað sig á því hve mikill hann var í
samanburði við ýmis önnur vanda-
mál sem tengjast meðhöndlun sjúk-
linga. Bent var á að í öðrum at-
vinnugreinum, t.d. flugrekstri, hefði
komið í ljós að hægt væri að ná tök-
um á vanda af þessu tagi ef gerð
væri gangskör að því að finna or-
sakir mistakanna.“
– Ef læknir gerir slæm mistök
eru afleiðingarnar oft alvarlegar.
Eru læknar af þessum sökum
kannski tregari til að gangast við
mistökum en aðrar stéttir?
„Þeir eru líklega tregari til þess
en aðrir vegna þess að fjölmiðlar
hneigjast oft til að reyna að finna
sökudólga og heimta refsingar þeg-
ar fjallað er um mistök og slys í heil-
brigðisþjónustu. Ef læknir eða
hjúkrunarfræðingur viðurkennir að
mistök hafi orðið er afleiðingin því
oft sú að viðkomandi starfsmaður er
sagður hafa valdið atvikinu. Reynsl-
an úr öðrum atvinnugreinum sýnir
að ef sá sem viðurkennir mistök
sætir aðkasti freistast fólk fram-
vegis til þess að viðurkenna ekki að
eitthvað hafi farið úrskeiðis. Og sé
ekki sagt frá mistökum er ljóst að
við lærum ekkert af þeim.
Þetta merkir ekki að aldrei sé
hægt að krefjast þess að fólk geri
grein fyrir því sem það hefur gert.
En oftast er um það að ræða að
heiðarlegt fólk gerir mistök við að-
stæður þar sem hægt er að segja að
kerfið sé veikburða, gerir mistök
við aðstæður sem segja má að ýti
undir hættuna á slíkum atvikum.
Ég nefni sem dæmi að ef um er að
ræða of margar tegundir lyfja með
líkar merkingar og í svipuðum um-
búðum er meiri hætta en ella á að
einhver rugli þeim saman. Við ætt-
um því að bæta kerfið og skipulagið
með því að nota hentugri hönnun,
litakóða og merkingar til að fyr-
irbyggja slík mistök.
Það er því varasamt að leita söku-
dólga. Andrúmsloft þar sem lögð er
áhersla á að fólk sé opinskátt og
sýni hreinskilni, þar sem reynt er að
læra af mistökum er líklegra til að
minnka hættu á mistökum og
óhöppum.“
– Í Bandaríkjunum er algengt að
læknar og sjúkrahús séu lögsótt
vegna mistaka og að reynt sé að fá
þessa aðila til að greiða sektir …
„Þannig viðbrögð ýta að mínu
mati undir að fremur sé leitað söku-
dólga en lausna á vandanum. En
jafnframt eykst hættan á að reynt
sé að þagga niður mistök, einnig að
stundaðar séu svokallaðar varn-
arlækningar [e. defensive medic-
ine], menn efna þá til ónauð
legra rannsókna til þess að
geti, ef eitthvað kemur upp
sig með því að vísa til þeirr
sjúklingur til dæmis sendu
í röntgenmyndatöku enda þ
ætti að duga.
Ónauðsynlegar rannsókn
ekki endilega gagnlegar fyr
linginn. En auk þess held é
ar efnt er til málaferla vegn
meintra mistaka sé oft fund
miðlun utan réttarsalanna.
við um 90% af slíkum málum
landi og veldur því að ekki
að læra af því sem gerst he
lýsingar um smáatriðin ligg
lausu fyrir aðra en málsaði
og því leiðir þetta ekki til u
sviði öryggis sjúklinga.“
– Þegar rætt er um fórna
slíkum málum er venjulega
sjúklinginn. En þú hefur lík
um fórnarlamb númer tvö,
manninn sem talinn er bera
á atvikinu. Þarf að huga be
stöðu hans?
„Vissulega, umræddir st
menn hafa oft orðið sjálfir f
miklu áfalli vegna mistaka
tagi. Hvað varðar andlegu h
það oft svo að þeir ná sér al
fyllilega, sjálfsásakanir hal
áfram. Og ég held að við stö
okkur ekki nógu vel í að aðs
styðja við bakið á þeim, við
að huga meira að þeim mál
Skortur á samfellu
í umönnun
– Menn benda líka á að allt
ir starfsmenn hafi afskipti
um sjúklingi og það auki hæ
ruglingi og mistökum. Er h
fara eftir vinnutímareglum
sambandsins en auka um le
fellu í umönnun hvers sjúkl
„Í stuttu máli er svarið já
merkir að við verðum að try
mjög vandlega að við vakta
berist þeim sem eru að taka
ar nauðsynlegar upplýsing
sjúklinginn frá þeim sem er
irgefa staðinn. Fólk verður
leggja sig betur fram við að
upplýsingum en sé það ger
vissulega hægt að draga úr
Rangt að leggja á
á leit að sökudólg
Niðurstöður erlendra
rannsókna gefa til
kynna að umtals-
verður fjöldi fólks láti
lífið á sjúkrahúsum
vegna mistaka. Krist-
ján Jónsson ræddi við
Sir Liam Donaldson,
landlækni Bretlands,
sem leggur áherslu á
aukið öryggi sjúklinga.
Morgunblað
Sir Liam Donaldson: „Nú getur læknir þess vegna verið við störf
án þess að nokkurn tíma fari fram könnun á því hver færni hans
hann fylgist almennilega með í faginu.“
Í HNOTSKURN
»Litlar upplýsingar eru tilá Íslandi um umfang
óvæntra skaða á sjúkrastofn-
unum. Um 250–300 kvartanir
berast Landlæknisembættinu
á Íslandi ár hvert, þar af
þriðjungur vegna mistaka
eða frávika.
»Niðurstöður kannanasem gerðar voru í Utah
og Colorado í Bandaríkj-
unum 1992 sýna að 45%
óvæntra skaða urðu vegna
skurðaðgerða en tæplega
20% vegna rangra lyfja.