Morgunblaðið - 21.09.2007, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 21. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ALÞJÓÐLEGI Alzheim-
ersdagurinn er í dag, þann 21.
september, og á morgun verður
hans minnst með dagskrá á Grand
Hótel Reykjavík.
Fyrir ári minntumst við þess um
allan heim að 100 ár væru liðin
síðan Alois Alzheimer skilgreindi
hann fyrstur manna,
með kjörorðunum:
„100 ár eru liðin, nú
má engan tíma
missa“.
Staðreyndin er
nefnilega sú að þrátt
fyrir 100 ára gamalt
afrek Alois Alzheim-
ers gerðist fátt í
rannsóknum á heila-
bilun í 80 ár eftir það.
Þrátt fyrir að vera
mesti dánarvaldur
okkar tíma að und-
anskildum aðeins
hjarta- og æðasjúkdómum hefur
afstaða okkar til heilabilunar verið
að „ekkert sé við þessu að gera“.
Það eru reginmistök. Heilabilun
sviptir mikinn fjölda fólks lífi og
lífsgæðum, tugum ára af eðlilegri
ævi og veldur miklu álagi á að-
standendur sem annast heilabilaða
ástvini sína árum saman. Síðustu
ár hafa gefið vonir um að rann-
sóknir geti leitt til lyfja sem bein-
línis bólusetja gegn myndun Alz-
heimers. Slík lyf eru þó ekki tiltæk
í dag. Lyf sem hægja á ferlinu
hafa þó staðið okkur til boða um
hríð og rannsóknir hafa sýnt að
neysla ávaxta, feits fiskjar (lýsis),
hæfileg hreyfing, þrautalausnir og
virk samskipti við annað fólk
draga verulega úr hættu á heilabil-
un.
Gestur okkar á Alzheim-
ersdaginn 2006, Barbara Pointon,
merkiskona frá Bretlandi sagði í
ræðu sinni að það ríktu alvarlegir
og eindregnir aldursfordómar
gegn eldra fólki, og sakir þess að
heilabilun tengist í hugum fólk
öldruðu fólki beindu samfélög okk-
ar aðeins broti af þeim peningum
sem fara til annarra alvarlegra
sjúkdóma til rannsókna og með-
ferðar heilabilunar. Þó er heilabil-
un ekkert öðruvísi en aðrir lífs-
hættulegir sjúkdómar, hún er
langvinnur sjúkdómur sem getur
tekið áratugi af lífi fólks og valdið
sjúklingi og aðstandendum hans
ómældum þjáningum.
Greining snemma
Alþjóðleg Alzheimerssamtök
hafa undanfarin ár lagt mikla
áherslu á greiningu
snemma eða strax og
einkenna verður vart.
Í mörgum löndum
hefur það verið við-
tekið viðhorf í heil-
brigðisstéttum að ekk-
ert sé hægt að gera
fyrir heilabilaða þar
sem ekki sé til bein
lækning. Þannig kom í
ljós að þegar að jafn-
aði liðu 6 mánuðir hjá
Þjóðverjum frá því
sjúklingar kvörtuðu
fyrst við lækni yfir
einkennum þar til greining fékkst,
þá liðu 36 mánuðir hjá Bretum og
60 mánuðir hjá Írum, mismun-
urinn virtist felast í afstöðu til
sjúkdómsins.
Töf á greiningu hindrar að sjúk-
lingurinn og ástvinir hans geti
gripið til margháttaðra ráðstafana
sem geta létt lífið og aukið þeim
lífsgæði. Rétt örvun, uppbyggileg
samskipti og dagþjálfun hafa
reynst vel til að viðhalda því sem
hver ræður yfir, og lengi er margs
að njóta þó minnið fari að verða
gloppótt. Það er því mikilvægt að
afla upplýsinga og leita ráða.
Fólk getur átt mörg hamingjuár
og ótalda sæludaga þrátt fyrir
sjúkdóminn en aðlögun og ráðstaf-
anir í tíma til að efla og viðhalda
því besta sem hver maður hefur,
geta þar skipt sköpum, og aðstoð
og ráðgjöf bæði heilbrigðiskerfis
og félagskerfis er nauðsynleg.
Dagþjálfunarhúsin grunnur
að meiri lífsgæðum
Mikilvægt er að tryggja yngri
sjúklingum aðstöðu og stuðning til
að rækja áfram störf sín á vinnu-
markaði þrátt fyrir sjúkdóminn og
aðlögunar og skilnings er þörf.
Þá eru dagþjálfunarhúsin mik-
ilvæg, auk þess að stuðla að vellíð-
an þess sem hefur heilabilun, lík-
amlegri heilsu og að viðhaldi þess
sem hann býr yfir þá eru dagþjálf-
unarhúsin uppspretta reynslu,
heilræða og félagsstarfs allra sem
málið snertir, og gera ástvini sem
annast sjúklinginn kleift að vera
áfram virkur samfélagsþegn.
Ef grunur er um byrjandi heila-
bilun, t.d. minnistruflanir, er sjálf-
sagt að leita strax til heim-
ilislæknis sem ef tilefni er til vísar
sjúklingi á minnismóttökuna á
Landakoti þar sem greining fer
fram. Eftir að greining hefur verið
staðfest er mikilvægt að njóta ráða
félagsráðgjafa til að vita hvaða að-
stoð er í boði. Einnig að ástvinir
skrái sig í FAAS (sjá: www.alz-
heimer.is) til að geta leitað þar að-
stoðar og ráða og fá í áskrift
fræðsluefni og fundarboð.
Til að hamla gegn heilabilun og
minnisglöpum er besta ráðið að
„muna að njóta“ – mundu að njóta
ávaxta og feits fisks eða lýsis dag-
lega, það vinnur gegn heilabilun,
njóttu reglulegrar hreyfingar og
iðkunar þrautalausna, þar með
taldar krossgátur og talnaþrautir,
en ekki síst mundu að njóta allra
sælustunda sem lífið hefur uppá að
bjóða, því ekkert er hollara fyrir
minnið en þær.
Alzheimer og heilabilun hittir
hvern sem fyrir verður með sínum
hætti, en mörg innihaldsrík ár og
ótaldar sælustundir geta samt ver-
ið framundan þó enn um sinn ráði
sjúkdómurinn að lokum ferðinni.
Mundu að njóta
Heilabilun sviptir mikinn fjölda
fólks lífi og lífsgæðum, segir
Helgi Jóhann Hauksson í tilefni
Alzheimerdagsins 2007
» Töf á greininguhindrar að sjúkling-
urinn og ástvinir hans
geti gripið til marghátt-
aðra ráðstafana sem
geta létt lífið og aukið
þeim lífsgæði.
Helgi Jóhann Hauksson
Höfundur er upplýsinga-
fulltrúi FAAS
EFTIR besta sumar sem elstu
menn hafa upplifað bíða nú haust-
lægðirnar í röðum eftir að ryðjast
yfir okkur hver af
annarri með tilheyr-
andi yfirgangi. Á sama
tíma hellast verkefni
haustsins og vetrarins
yfir okkur með öllu
sínu brambolti, áreiti
og skyldum. Sumir
fyllast tilhlökkun og
eftirvæntingu á meðan
aðrir fyllast kvíða,
vanlíðan og vonleysi.
Skilaboð að ofan
Þegar verkefnin
blasa við okkur og við
finnum okkur jafnvel lítilmótleg og
vanmáttug svo það þyrmir yfir okk-
ur, þá er svo gott að vita til þess og
hafa í huga að einmitt í þeim að-
stæðum erum við óvænt ávörpuð af
höfundi og fullkomnara lífsins eitt-
hvað á þessa leið:
Hrausta hetja!
„Þér er óhætt að halda út í dag-
inn. Farðu af stað nákvæmlega í
þessum styrkleika þín-
um. Það er ég sem
sendi þig. Ég mun
vera með þér og þú
munt sigra.“
Höfum því ástæðu
til að vera hug-
hraust
Við höfum því ríka
ástæðu til þess að vera
hughraust og örugg.
Látum því ekki hug-
fallast og óttumst ekki.
Því að sjálfur Guð,
skapari okkar, lausnari
og lífgjafi hefur heitið því að vera
með okkur í sérhverju góðu verki
sem við tökum okkur fyrir hendur.
Hann hefur heitið því að áformum
okkar muni framgengt verða með
einhverjum og jafnvel ófyrirséðum
hætti svo framarlega sem þau séu
samferðafólki okkar til blessunar
og honum, þ.e. Guði, til dýrðar.
Hann yfirgefur okkur ekki. Hann
hefur heitið því að vera með okkur
alla daga, allt til enda veraldar.
Felum því algóðum Guði verkin
okkar svo áformum okkar muni
framgengt verða. Því að allt megn-
um við með hans hjálp og styrk. Því
að mátturinn fullkomnast í veik-
leika.
Og höfum ávallt hugfast það sem
mikilvægast er, að náð Guðs nægir
okkur fullkomlega.
Í leit að þér
Guð er nefnilega ekki að leita að
sjálfskipuðum hetjum eða sjálfs-
prottnum snillingum. Hann er bara
að leita að venjulegu fólki. Hann er
að kalla eftir auðmýkt og fúsleika,
svo máttur hans geti fullkomnast í
okkar mannlega veikleika. Já, hann
er nefnilega bara að leita að þér.
Hann er að kalla þig til góðra verka
og heitir því að styðja þig og vera
með þér.
Gefðu þér því tíma til að hleypa
honum að, svo hann fái ræktað
huga þinn og hjarta með anda auð-
mýktar og einlægni, fyrirgefningar
og sátta.
Og framtíðin verður þín.
Þegar verkefnin
virðast yfirþyrmandi
Sigurbjörn Þorkelsson skrifar
hugvekju.
Sigurbjörn Þorkelsson
Höfundur er rithöfundur.
» Það er óhætt aðhalda út í daginn því
sjálfur höfundur og full-
komnari lífsins hefur
heitið því að vera með
okkur og veita okkur
styrk til góðra verka.
STYRJALDARÁTÖK eiga sér
margar orsakir, hvort heldur sem
er ásókn ríkja í lönd annarra, land-
fræðilegir og pólitískir
hagsmunir, að ekki sé
minnst á samkeppni.
Samkeppni um nátt-
úruauðlindir, efna-
hagslegur óstöðugleiki
og félagslegt óréttlæti
auka líkurnar á
árekstrum jafnt innan
sem á milli ríkja.
Upp á síðkastið er
farið að líta á trúar-
brögð sem uppsprettu
fjandskapar og hat-
urs. Í dag á Al-
þjóðlega friðardeg-
inum höfum við hins
vegar einstakt tæki-
færi til að minnast
þess að þetta er engan
veginn alltaf raunin og
að á hverjum degi
gegna trúarleiðtogar
og trúarleg samtök já-
kvæðu lykilhlutverki í
að leysa deilur.
Vissulega er ekki
alltaf auðvelt að verja
það sjónarmið að
trúarbrögð séu já-
kvætt friðarafl. Trúar-
brögð virðast oft hella
olíu á eld ofbeldis frá Írak til Afgan-
istans, Kashmir til Sri Lanka,
Indónesíu til Ísraels og Palestínu.
En þótt trúarbrögð eigi hlut að máli
á mörgum átakasvæðum þýðir það
þó ekki endilega að þau séu kveikja
átakanna.
Sannleikurinn er sá að trúar-
brögð eru alltof oft misnotuð til að
réttlæta hatur og ofbeldi. Í heimi
sem oft virðist stjórnlaus, óréttlátur
og gersneyddur traustum gildum,
veita trúarbrögðin mörgum örygg-
iskennd og tilgang sem margir –
ekki síst ungt fólk – þrá. Slíkt er oft
misnotað af samviskulausum leið-
togum sem nota og misnota trúar-
brögð til að skapa andúð á þeim
sem deila ekki sömu trú. Trúar-
brögð geta valdið áköfum við-
brögðum því þau snerta þann
kjarna sem skilgreinir hvern ein-
stakling og slíku er hægt að beina í
farveg ofbeldis. En samviskuleysi
fárra villuráfandi leiðtoga ætti ekki
að koma óorði á friðsamlega og
fölskvalausa samvisku mikils meiri-
hluta trúaðra.
Það er ekki aðeins óréttlátt held-
ur einnig hættulegt að halda því
fram að trúarbrögð séu ein helsta
orsök tortímingar og ofbeldis í
heiminum, því með því er athyglinni
beint frá raunverulegum rótum
átaka. Með því er ranglega gefið til
kynna að efnahagslegt óréttlæti,
hernaðarlegur metnaður og póli-
tískur og landfræðileg samkeppni
séu ekki meðal höfuðorsakanna og
því þurfi fyrst og fremst að glíma
við „trúarlegan vanda“ til að stöðva
átök í framtíðinni.
Til að bæta gráu ofan á svart er
með þessu litið framhjá mikilvægi
trúfélaga til að skapa forsendur
friðar og sáttfýsi. Jákvæð áhrif
trúarbragða birtast í megingildum
og sameiginlegum hugmyndum
hinna miklu trúarbragða sem brýna
fyrir trúuðum að virða reisn hverr-
ar manneskju. Þessi meginkenning
liggur til grundvallar friðsamlegum
samskiptum á milli menningar-
heima og þjóðfélaga.
Hún er meginkjarninn
í mörgum alþjóðlegum
samningum og sátt-
málum – og einna mik-
ilvægast – í Mannrétt-
indayfirlýsingunni.
Trúarleiðtogar alls
staðar að leika sífellt
stærra hlutverk í að
leiða deilur til lykta á
friðsamlegan hátt. Í júlí
síðastliðnum hvöttu
leiðtogar mótmælenda í
Bandaríkjunum George
Bush, forseta til þess í
opnu bréfi að efla frið-
arviðræður Ísraela og
Palestínumanna og
hvöttu til „réttláts, var-
anlegs samkomulags
sem tryggði báðum að-
ilum raunhæf, sjálfstæð
og örugg ríki.“ Þáttur
leiðtoga múslima í að
styðja friðarviðleitni og
fordæma hryðjuverk
gleymist oft. Um allan
heim hafa þeir hvað
eftir annað fordæmt of-
beldi sem andstætt
kenningum Íslams.
Þar að auki er varla hægt að of-
meta mátt trúarbragða til að fylkja
liði. Trú og hefðir eru mikilvægir
þættir í menningarlegri sjálfsmynd
milljarða manna um allan heim.
Trúarlegar stofnanir eru valdamikl-
ar og teygja anga sína í hvert ein-
asta heimshorn. Þetta afl hefur oft
ráðið úrslitum í að leysa deilur og
byggja brýr á milli menningar-
heima. Trúarleiðtogar hafa átt stór-
an þátt í að hefja viðræður milli
stríðandi fylkinga frá Indónesíu til
Síerra Leone, Nígeríu til El Salva-
dor og Kosovo til Súdans. Þeir hafa
líka veitt hrjáðum samfélögum til-
finningalegan og andlegan styrk og
stuðlað að sáttum.
Í janúar á næsta ári býður
Bandalag siðmenninga (Alliance of
Civilizations) ríkisstjórnum, al-
þjóðasamtökum, hjálparstofnunum,
frjálsum félagasamtökum og at-
vinnurekendum til ráðstefnu í Ma-
drid á Spáni. Þar er stefnt að því að
efna til félagsskapar þvert á menn-
ingarheima og efla samvinnu. Sér í
lagi er mikilvægt að á þessum vett-
vangi verður stefnt saman stórum
hópi trúarleiðtoga til að brjóta til
mergjar hvaða hlutverki þeir og
samfélög þeirra geta leikið í þá átt
að efla sameiginlegt öryggi.
Þetta og önnur frumkvæði minna
okkur á að trúfélög geta ráðið úr-
slitum í friðaruppbyggingu. Þótt
ríkisstjórnir hafi vald til þess að
undirrita friðarsamkomulög, eru
trúfélög kjörin vettvangur til þess
að endurreisa traust, virðingu og
skilning á milli ólíkra samfélaga.
Friðarviðleitni í
nafni trúar
Jorge Sampaio skrifar í tilefni
af því að í dag er Alþjóðlegi
friðardagurinn
Jorge Sampaio
» Það erhættulegt að
halda því fram
að trúarbrögð
séu helsta orsök
ofbeldis í heim-
inum, því með
því er athyglinni
beint frá raun-
verulegum rót-
um átaka.
Höfundur er fyrrverandi forseti
Portúgals og oddviti Bandalags sið-
menninga í umboði Sameinuðu þjóð-
anna.