Morgunblaðið - 20.10.2007, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. OKTÓBER 2007 19
SÁLFRÆÐINGURINN Alice Mill-
er, sem helgað hefur líf sitt barátt-
unni gegn illri meðferð á börnum,
benti sennilega fyrst á – í bókinni
Thou Shalt Not Be Aware – þau
áhrif sem faðir Franz Kafka hafði á
ímyndunarafl og rithöfundarferil
sonarins. Og setti þar fram kenn-
ingar um ómeðvitaðar tilfinningar
og minningar sem hlaðist höfðu upp
í líkama vanrækta, viðkvæma
barnsins Franz sem birst hefðu síð-
ar sem martraðir í skáldskap hans.
Þessi kanadíski einleikur, Kafka
og sonur, byggist augljóslega á
hugmyndum hennar þar sem í ein-
um leikara, líkama Alans Nas-
hmans, búa uppalandi og fórn-
arlamb og tala hvor til annars.
Grófur er faðirinn, yfirþyrmandi
stór og sterkur og með djúpri
röddu og ógnvekjandi hlátri gerir
hann stöðugt lítið úr syni sínum,
bregður fæti fyrir fyrirætlanir
hans; Franz hins vegar fíngerður,
veiklulegur, fullur minnimátt-
arkenndar en líka sjálfsréttlætingar
þess sem ekki nær að losa sig úr
viðjum, heldur nærist á þeim.
Samtalið milli persónanna tveggja
á sér stað í leikmynd Marysiu Buc-
holt sem um margt minnir á sýn-
ingar pólska leikhúsgúrúsins Gró-
tovskís og ákall hans um fátækt
leikhús. Í svörtu, köldu rými þar
sem skuggar og lýsing leika stórt
hlutverk eru örfáir hlutir: Bert
gormarúm úr stáli eða áli, búr,
grind, borð þar sem bréf er skrifað
með hvítum fjöðurstaf en á borð-
plötunni liggur það eina mjúka í
myndinni: svart fiður af reyttum
fugli. Einföld, hrein tákn sem því
miður tengjast sýningunni lítið og
illa.
Alon Nashmann – sem virðist
vera ágætur leikari þar sem hann
snarast milli sonarins sem skrifar 50
síðna bréf og föðurins sem aldrei
fær bréfið – er lokaður inni í text-
anum. Hugmyndaríkar myndir sem
aldrei eru nauðsynlegri en þegar
einn menningarheimur ávarpar ann-
an í leikhúsi, myndir sem vekja
áhrif, leiða ímyndunarafl og hugsun
áfram eru hér varla til staðar. Text-
inn er yfirgnæfandi, alltumlykjandi
og sérstök blæbrigði hans og húmor
ná ekki fram til áhorfenda sem eiga
sér annað móðurmál.
Grunnhugmyndin um kveljandi
minningar sem hlaðist hafa upp í
líkamanum líka of smá, að minnsta
kosti leiðir hún okkur ekkert lengra.
Niðurstaðan? Það er kannski helst
að maður hallist að því að hér sé
verið að boða: Gott er að eiga vond-
an föður vilji maður verða skáld.
Gott er að eiga vondan föður
María Kristjánsdóttir
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið
Gestaleikur frá Theaturtle og Treeshold
Theatre Kanada.
Höfundur: Franz Kafka. Leikgerð: Alan
Nashman og Mark Cassidy. Leikstjóri:
Mark Cassidy. Leikmynd: Marysia Buc-
holt, Camellia Koo. Búningar: Barbara
Singer. Lýsing: Andrea Lundy. Hljóðmynd:
Darren Copeland. Leikari: Alan Nas-
hmann.
Þjóðleikhúsið, Smíðaverkstæði, 18.
október kl. 20.00
Kafka og sonur
Kafka „Grófur er faðirinn, yfirþyrmandi stór og sterkur og með djúpri röddu og ógnvekjandi hlátri gerir hann stöðugt lítið úr syni sínum.“
ÞAÐ er dálítið forvitnilegt þegar
Tómas R. Einarsson heldur tónleika
með nýjum sönglögum. Er hann nú
að yfirgefa Karíbahafið og halda á
hefðbundnari djasslendur? spyr
maður sjálfan sig. Ekki alveg, því þó
að ballöðurnar, fjórar, nýjar og ein
gömul, séu af þeirri ætt er einkennir
bestu verk hans fyrir Kúbu-
ævintýrið ríkti bóleróhrynurinn,
bolereo romántico, í þessari ,,senti-
mental hugleiðslutónlist“ svo notuð
séu orð (tón)skáldsins, en öll voru
lögin við ljóð Tómasar utan það lag
sem mér þótti best, „Vor“, við ljóð
Sveinbjarnar I. Baldvinssonar. Óm-
ar Guðjónsson brá fyrir sig djass-
föstum Gibsoninum í því lagi, en
hljómaði annars frekar treslegur.
Matthías M.D. Hemstock sló kongur
og ásamt bassa Tómasar var hryn-
urinn seiðandi undir söng Ragnheið-
ar, sem átti stundum í örlitlum erf-
iðleikum með viðkvæmustu línurnar.
Röddin var eilítið hás, sem léði henni
sjarma, en stundum var hún of Ell-
enarleg í tónmótun. Þrátt fyrir það
fór hún vel með þessar ballöður sem
voru ansi ólíkar innbyrðis: „Ljós“, í
anda gömlu dægurlaganna, enda
Tómas heimavanur á slóðum Mort-
hens og Clausens, sömuleiðis
„Morgunn“, „Dýjamosi“ og „Vor“,
flóknari laglínur og ljóðið við „Dýja-
mosa“ glettilega gott við fyrstu
heyrn. – svo komu „Stolin stef“, sem
Tómas hljóðritaði með Olivier Ma-
noury 1998, og er norrænt þjóðlag
að uppruna, en einsog Tómas sagði í
kynningu á tónleikunum. ,,Allir nota
stolin stef, en ég viðurkenni það þó.“
Svo segir í textanum ,,sá lifir af sem
rámri röddu kann/ að raula stolin
stef“. Tómas kann að sjálfsögðu
margt fleira og hann er það djass-
tónskáld íslenskt sem best vald hef-
ur á að semja lag við ljóð, enda
gæddur bæði tón- og brageyra.
Bóleróballöður
Tómasar R.
TÓNLIST
Norræna húsið
Miðvikudaginn 17.10. 2007
Tríó Tómasar R. og Ragnheiður Gröndal
 Vernharður Linnet
STUNDUM hverfur viðfangsefni
bókar í skuggann af persónu höf-
undar. Í raun má þá segja að inn-
viðir verksins snúist fremur um sjálf
höfundar en um það sem hann lýsir.
Ég býst við því að þessi tilhneiging í
bókmenntum nútímans eigi rætur að
rekja til rómantíkur en magnist í ný-
list alls konar. Jafnframt einkennast
slíkar bækur af sundruðu og óreiðu-
kenndu sjálfi, leitandi og gjarnan í
einhvers konar kaldhæðinni vörn
eða innan í skopskel sem brugðið er
yfir verkið eins og til að fela eða
deyfa sársauka. Þetta finnst mér
birtast í verki Einars Guðmunds-
sonar, Eitthvað annað. Þótt megin-
einkenni verksins sé bersögli um
menn sem látnir eru fyrir nokkru,
frásögnin snúist meira og minna um
svallár þeirra á 7. áratugnum í
Reykjavík og víðar beinist athyglin
alltaf fyrr eða síðar að frásegjanda
sjálfum. Ég býst við að kalla megi
textann sjálfsævisögulegan eða í það
minnsta sjálflægan.
Það er líf og fjör í þessum texta.
Frásagnargleðin leynir sér ekki og
glíman við skáldævi fjögurra höf-
uðpersóna verksins, Steinars Sigur-
jónssonar, Jóns Yngva, Péturs og
Einars sjálfs, er á stundum grípandi.
Það má segja að við ráfum með frá-
sagnarmanni fram og aftur um ein-
hvers konar blindgötu. Partístandið,
drykkjuskapurinn og frjálsa kynlífið
yfirtekur stóran hluta sögunnar. En
kannski ekki síður blúsinn og dep-
urðin sem fylgir slíkum lifnaðar-
háttum. Pétur tekur líf sitt, Jón lifir
ávallt í skugga þess að vera skáldið
sem aldrei skrifar neitt verk og
Steinar, sem nær þó að gefa út bæk-
ur, líður fyrir drykkjusýki og annan
persónulegan harmleik. Þeir eru
rótlausir menn og örvæntingarfullir
á jaðri samfélagsins. Þetta er lýsing
á kynslóð með brostnar vonir. En
umfram allt er þetta bók tilvistar-
nauðs sem höfundur kallar hugrenn-
ingar. Enda nefnir hann bók sína
hugrenningabók.
Stíll Einars er ákaflega fjölbreyti-
legur og tilraunakenndur svo að
jaðrar við óreiðu. Hann fléttar inn í
textann bréfum, dagbókarbrotum,
endursögn á Rauða herberginu eftir
Strindberg, ljóðaþýðingum, köflum
úr ritverkum annarra, sögu inni í
sögunni með athugasemdum höf-
undar um hvern kafla og jafnvel er-
indi á þýsku, svo að stundum er tölu-
verð vinna að fylgja þræðinum. Þar
sem textinn er ævisögulegur hjálpar
það heldur ekki lesanda að persón-
urnar eru nefndar án föðurnafns
eins og sagan sé sögð í þröngum
vinahópi. Þar að auki er þetta texti
sem er eiginlega athugasemd við
sjálfan sig.
Mér finnst einhvern veginn allur
þessi sambræðingur vera einhvers
konar hugmyndalist sem þó er um
sumt skyld beat-skáldskap eða jafn-
vel popplist enda er Einar einn af
Súmurunum sem gátu sér gott orð í
kringum 1970. Ég treysti mér ekki í
stuttum ritdómi að greina verkið
nánar. En það má hafa töluverða
ánægju af lestri þessarar bókar og
vangaveltum höfundar. Hvað mig
snertir finnst mér einna mestur
fengur í tveimur óhefðbundnum
ljóðaþýðingum verksins, „Desol-
ation Row“ eftir Bob og „Do Not go
Gently into That Good Night“ eftir
Dylan, nafna hans, Thomas. Hér er
vel að verki staðið.
Óreiðan á blindgötunni
BÓKMENNTIR
Hugrenningar
Silver Press 2007 – 237 bls.
Eitthvað annað eftir Einar Guðmundsson
Skafti Þ. Halldórsson
ÞÓRA Einarsdóttir óperusöngkona
syngur hlutverk Evridísar í óperu
Glucks, Orfeifi og Evridísi í Berl-
iner Konzerthaus nú um helgina.
Fyrstu tónleikarnir voru í gær-
kvöldi, aðrir verða í kvöld og þeir
þriðju annað kvöld. Það er hljóm-
sveit sem er skipuð völdum félögum
úr Berlínarsinfóníunni sem leikur
með og kórinn er skipaður félögum
úr úrvalskór Þýska útvarpsins.
Tónleikarnir eru hluti Gluck-
hátíðar Berliner Konzerthaus,
fleiri óperur tónskáldsins verða
fluttar á næstu vikum og mánuðum
og efnt verður til ýmissa fleiri við-
burða til að minnast hans og ópera
hans. Flytjendur eru sóttir í raðir
þeirra bestu, en óperur Glucks
verða allar fluttar í því sem næst
verður komist upprunalegri mynd.
Sænska söngkonan Ann Hallenberg
er í hlutverki Orfeifs, en stjórnandi
er Lothar Zagrosek.
Þóra syngur
Evridísi
Þóra Einarsdóttir
ÞAÐ eru fleiri íslenskir tónlistar-
menn að nema lönd um helgina, því
í kvöld heldur Caput tónleika á
Arena-tónlistarhátíðinni í Riga í
Lettlandi.
Með hópnum koma fram Vík-
ingur Heiðar Ólafsson píanóleikari
og söngkonurnar Ingibjörg Guð-
jónsdóttir og Ieva Parsa, en Guð-
mundur Óli Gunnarsson stjórnar. Á
efnisskránni eru verk eftir Snorra
S. Birgisson, Hauk Tómasson, Atla
Heimi Sveinsson og fleiri.
Caput í
víking með
Víking