Fréttablaðið - 14.04.2009, Blaðsíða 18

18 14. apríl 2009 ÞRIÐJUDAGUR
ÓLÍNA
ÞORVARÐARDÓTTIR
UMRÆÐAN
Lilja Mósesdóttir skrif-
ar um efnahagsmál
Alþjóðagjaldeyris-sjóðurinn (AGS) taldi
opinbert eignarhald banka
í löndum Suðaustur-Asíu
í lok tíunda áratugarins
vera mikilvæga ástæðu
fyrir falli þeirra, þar sem
ákvarðanir um lánveiting-
ar voru ekki teknar út frá viðskipta-
legum forsendum heldur hagsmun-
um stjórnmálaflokka. AGS þrýsti
því á að bankakerfi þessara landa
kæmust í eigu einkaaðila og stýrð-
ust af lögmálum markaðarins. Þessi
stefna AGS var dýrkeypt þeim fáu
löndum sem henni fylgdu.
Ísland hefur afsannað að banka-
kerfi í ríkiseigu geti af sér fjár-
málakreppu og hrun bankanna
afhjúpaði hversu fallvalt einkarek-
ið bankakerfi er. Aldrei áður hefur
heilt bankakerfi hrunið á 10 dögum
og ástæða þess er einföld. Einka-
aðilar eiga erfiðar en ríkið með að
verjast árásum öflugra spákaup-
manna. Þetta á sérstaklega við um
bankakerfi, þar sem ríkir fákeppni
sem birtist m.a. í víðtækum kross-
eignatengslum.
Traust almennings á banka-
kerfi í einkaeigu hrundi við fall
íslensku bankanna. Fara verð-
ur hægt í að auka hlut einkaaðila
í nýju bönkunum ef breytingin á
ekki að leiða til útstreymis spari-
fjár. Alþjóðlegt lánstraust nýja
bankakerfis er lítið og því þarf
sterkan kjölfestueiganda.
Eignarhald ríkisins gefur
stjórnvöldum kost á að
grípa inn í starfsemina
áður en til bankahruns
kemur, en hagkerfi sem
einu sinni hefur farið í
gegnum fjármálakreppu
er ekki ónæmt fyrir ann-
arri kreppu.
Ríkið verður að vera
eignaraðili til að tryggja
að hagsmunir fjármála-
geirans og þeirra sem eiga hreyf-
anlegt fjármagn eða miklar eignir
séu ekki teknir fram yfir hagsmuni
frumframleiðslugreinanna, launa-
fólks og eignalítilla einstaklinga.
Endur-einkavæðing íslenska
bankakerfisins mun vekja upp hags-
munatengsl útrásarinnar sem birt-
ust m.a. í spilltum viðskiptaháttum
eins og lánum til hluthafa. Gagnsær
ríkisbanki undir lýðræðislegu eftir-
liti gæti aldrei komist upp með aðra
eins spillingu og einkavæddu bank-
arnir innleiddu. Hluti bankakerfis-
ins á að verða áfram í eigu ríkisins
á sama tíma og stjórnvöld innleiða
víðtæka löggjöf og öflugt eftir-
litskerfi með starfsemi bankanna
til að tryggja almannahagsmuni.
Auk þess þarf að aðskilja almenna
bankastarfsemi frá fjárfestingar-
starfsemi til að koma í veg fyrir að
almenningur þurfi aftur að taka á
sig skuldbindingar vegna áhættu-
fjárfestinga.
Höfundur er hagfræðingur og
skipar annað sæti á V-lista
Reykjavíkurkjördæmis suður.
Ríkið kjölfestufjár-
festir í bankakerfinu
Ógn við heilbrigða stjórnsýslu
UMRÆÐAN
Ólína Þorvarðar dóttir
skrifar um eigna- og
hagsmunatengsl í ís-
lenskum stjórnmálum
Nýlega voru settar leiðbeinandi regl-
ur á Alþingi um fjár-
mál þingmanna, líkt
og tíðkast víða erlendis.
Enginn vafi er á því að
reglur af þessu tagi eru til mik-
illa bóta, enda til þess fallnar að
efla traust og gegnsæi stjórn-
arathafna. Sú leið var valin að
setja fremur leiðbeinandi reglur
en löggjöf, en taka málið til end-
urmats í ljósi reynslunnar eftir
tiltekinn tíma. Það er þinginu
og þeim sem stýrðu vinnunni til
sóma að þetta skyldi til lykta leitt
í ágætri sátt.
Samkvæmt reglum þessum
ber alþingismönnum að gefa upp
tilteknar eignir sínar og gjafir
umfram 50 þúsund krónur. Að
þessu sinni var ekki stigið það
skref að upplýsa um eignatengsl
maka eða skuldir. Ekki er þó
óhugsandi að síðar verði slíkum
ákvæðum bætt við – og satt að
segja vona ég að svo verði.
Fjölskyldutengsl stjórnmála-
manna við félög og fyrirtæki
sem þurfa á einhverju stigi máls
að leita ásjár eða aðgerða stjórn-
valda geta verið allt eins haml-
andi fyrir heilbrigða stjórnsýslu
og ef um væri að ræða persónu-
leg eignatengsl. Þá er augljóst að
skuldastaða stjórnmálamanna
getur í vissum tilvikum valdið
efasemdum um hæfi þeirra.
Nokkrir stjórnmálamenn hafa
að svo komnu birt upplýsingar
um eignir og skuld-
ir sínar – og er það vel.
Aðrir hafa verið hik-
andi, enda kann sumum
að finnast full nærgöng-
ult að opna fjárreiður
sínar almenningi með
þeim hætti. Bæði sjón-
armið eru skiljanleg.
En þess hefur líka
orðið vart að menn
bregðist reiðir við
umræðu um meint
hagsmunatengsl þeirra
við félög og fyrirtæki. Enn aðrir
hafa heitið því að gefa upp eignir
sínar og skuldir og „taka allt upp
á borðið“ án þess að af því hafi
orðið. En reiði og vanefndir eru
þó sennilega vitlausustu við-
brögðin sem hugsast geta við
áleitnum spurningum í því and-
rúmslofti tortryggni og kvik-
sagna sem nú ríkir í samfélagi
okkar. Sé allt með felldu ætti
enginn skaði að hljótast af því að
gera grein fyrir tengslum sínum
og eignastöðu. Þvert á móti er
það eini raunhæfi mótleikurinn
við vantrausti og gróusögum.
Nú er gott eitt um það að
segja að athafnamenn og fyr-
irtækjaeigendur sitji á Alþingi.
Fjölskyldutengsl inn í athafna-
og viðskiptalíf eru að sjálfsögðu
enginn glæpur. Stjórnmálamenn
verða hvorki verri né betri sem
manneskjur fyrir það að vera
börn, tengdabörn, makar eða
frændsystkini ráðandi stjórn-
enda eða eigenda stórfyrirtækja.
En þegar kemur að því að taka
stjórnvaldsákvarðanir sem hafa
afgerandi áhrif á afkomu og
afdrif þessara sömu fyrirtækja,
þá vandast málið. Hvernig bregst
þá til dæmis ráðherrann við sem
er tengdasonur, maki, systir eða
sonur – svo tekin séu ímynduð
dæmi?
Það er ekki nóg að viðkom-
andi sé heiðarlegur í hjarta og
sinni. Hæfi hans eða hennar til
ákvörðunar þyrfti að vera hafið
yfir allan vafa.
Þetta er vandinn sem við er
að eiga. Íslenskt samfélag er svo
lítið að tengsl stjórnmálamanna
við fyrirtæki, fjármálastofnanir,
félög og hagsmunasamtök eru
raunveruleg ógn við heilbrigða
stjórnsýslu og stjórnmál. Sú
meinsemd hefur nú þegar grafið
alvarlega undan trausti almenn-
ings á íslenskum stjórnmála-
mönnum og fjármálakerfi, eins
og fjölmörg dæmi sanna.
Við þessu er lítið annað að gera
en að kjörnir fulltrúar upplýsi
um hvaðeina sem valdið getur
vanhæfi þeirra á síðari stigum.
Leiðbeinandi reglur setja mönn-
um engar skorður í því efni að
upplýsa um fleira en reglurnar
segja til um. Þær setja einfald-
lega lágmarkið.
Höfundur skipar 2. sæti á
lista Samfylkingarinnar í NV-
kjördæmi.
Fjölskyldutengsl stjórnmála-
manna við félög og fyrirtæki
sem þurfa á einhverju stigi
máls að leita ásjár eða
aðgerða stjórnvalda geta
verið allt eins hamlandi fyrir
heilbrigða stjórnsýslu og ef
um væri að ræða persónuleg
eignatengsl.
LILJA MÓSESDÓTTIR
UMRÆÐAN
Sigurjón Þórðarson
skrifar um skuldir ríkisins
Það getur verið nokk-uð snúið að átta sig
á þeirri skuldasúpu sem
íslenska þjóðin er lent ofan
í undir stjórn Sjálfstæðis-
flokks, Framsóknarflokks
og Samfylkingar. Erlendar
skuldir þjóðarbúsins hafa
sjöfaldast á síðustu fjórum árum.
Upphæðin sem þjóðin hefur feng-
ið að láni er gríðarlega há, 13 þús-
und milljarðar íslenskra króna, en
í heiminum eru liðlega sex milljarð-
ar manna. Við höfum því fengið að
láni upphæð sem svarar til þess að
2.000 krónur hafi runnið til okkar
frá hverjum einasta einstaklingi á
jörðinni. Eru þá allir taldir með.
Súdanar, Færeyingar, Kínverjar,
vinir okkar Bretar og allir hinir.
Það er augljóst að þessir pening-
ar komu ekki nema að litlu leyti
til Íslands enda væru annars allar
götur hér úr marmara og ljósa-
staurar úr gulli. Ábyrgð þeirra
sem veittu þessi lán er ekki minni
en þeirra sem tóku þau. Íslenska
þjóðin getur hvorki ábyrgst þessar
skuldir né verið sett fram sem veð
fyrir þeim. Þegar þjóð er komin í þá
stöðu sem Ísland er komið í verða
menn að staldra við, fara yfir stöð-
una og leggja á það kalt mat hvað
við getum greitt, hvað við eigum að
greiða og hvernig við eigum að gera
það. Ekki er hægt að ætlast til þess
að þjóðin framkvæmi hluti sem eru
óframkvæmanlegir og því blasir við
að við verðum að gera skuldunaut-
um okkar það ljóst af auðmýkt.
Lunginn af íslenskum stjórnmála-
mönnum sem nú bjóða sig fram til
að leysa úr vanda þjóðarinnar virð-
ist ekki gera sér nokkra grein fyrir
þeim gríðarlega vanda sem blas-
ir við þjóðinni við að stoppa í 150
milljarða gat sem orsakað er að
mestum hluta af gríðarlegum vaxta-
greiðslum og tekjusamdrætti ríkis-
ins. Í eldhúsdagsumræðu kom fram
ein tillaga frá Samfylkingunni, þ.e.
að ganga í Evrópusambandið, en VG
og Sjálfstæðisflokkur slógu um sig
með frösum á borð við „við leysum
þetta mál“ og „við förum í gegnum
þetta saman“. Allur tekju-
skattur einstaklinga og
fyrirtækja er 120 millj-
arðar og þótt hann sé tvö-
faldaður dugir það ekki til
að stoppa í fjárlagagatið.
Frjálslyndi flokkurinn
kom einn fram með beinar
tillögur um að auka tekjur
með aukningu þorskveiða
um 100.000 tonn sem gæfi
þjóðarbúinu tugi millj-
arða í beinhörðum gjald-
eyri. Frjálslyndi flokkurinn legg-
ur sömuleiðis til lækkun vaxta og
afnám verðtryggingar frá og með
síðustu áramótum.
Skattatillögur Samfylkingar og
Vinstri grænna eru athyglisverð-
ar, á hverja þær eiga að leggjast
og hverju þær eiga að bjarga. Þrátt
fyrir að skattar yrðu hækkaðir hér
upp úr öllu valdi duga skattahækk-
anir aldrei til þess að stoppa upp í
nema pínulítinn hluta gatsins. Engin
leið er að ná sköttum inn í ríkissjóð
sem einhverju nemi nema hann
lendi á millitekjufólki. Er það ekki
einmitt fólkið sem átti að slá skjald-
borg um? Þá vitum við hvernig það
er gert – með aukinni skattheimtu.
Eina leiðin til að komast út úr þess-
ari stöðu er að framleiða sig út úr
henni. Við skattleggjum okkur ekki
út úr kreppunni og aðhaldssemi
dugar heldur ekki til að loka 150
milljarða gati. Aukin skattheimta
dregur þess utan mátt úr atvinnu-
lífinu sem það má alls ekki við. Hér
þarf að hvetja til aukinnar atvinnu-
starfsemi og skapa henni skilyrði.
Það gengur ekki að hér fari
hundruð manns á atvinnuleysis-
skrá á dag. Þessu verður ekki
breytt nema með almennum aðgerð-
um, stöðugleika í gjaldmiðlinum og
miklu lægri vöxtum. Þetta vita allir
og viðurkenna, en síðasta vaxta-
lækkun sýnir svo ekki verður um
villst að stjórnvöld eru hvorki að
hugsa um hag heimila né fyrirtækja
í landinu. Nær allar aðrar þjóðir eru
komnar með stýrivexti upp á 0-2%
en við erum enn með 15,5% stýri-
vexti, væntanlega þá til þess að slá
á þenslu!
Höfundur er í öðru sæti á
lista Frjálslynda flokksins í
Norðvesturkjördæmi.
2.000 krónur á hvert
mannsbarn í heimi
SIGURJÓN
ÞÓRÐARSON