Morgunblaðið - 23.05.2008, Page 9

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. MAÍ 2008 9
FRÉTTIR
FRÉTTASKÝRING
Eftir Andra Karl
andri@mbl.is
„FORELDRUM ber að sýna börn-
um sínum umhyggju og nærfærni
og gegna forsjár- og uppeldisskyld-
um við börn sín svo sem best hentar
hag og þörfum þeirra. Þeim ber að
búa börnum sínum viðunandi upp-
eldisaðstæður og gæta velfarnaðar
þeirra í hvívetna.“
Tilvitnunin hér að ofan er í 1. gr.
barnaverndarlaga og er ekki birt að
ósekju. Lögin virðast eiga undir
högg að sækja ef marka má fjölgun
tilkynninga til barnaverndarnefnda,
og raunar er einnig nokkuð um að
verðandi foreldrar virði lögin að
vettugi. Þannig hafa sautján til-
kynningar borist Barnavernd
Reykjavíkur það sem af er ári, þar
sem óttast er um líf og heilsu
ófæddra barna. Það er einni tilkynn-
ingu meira en á öllu síðasta ári.
Eins og svo oft þarf harmleik til
að opna umræðuna. Í byrjun mán-
aðar lést ung móðir frá tveimur
börnum sínum. Hún var ekki hæf til
að hugsa um börnin sem send voru
til afa síns og ömmu til tímabund-
innar vistunar. Þau voru hins vegar
í heimsókn hjá móður sinni þegar
hún lést, úr of stórum skammti
fíkniefna. Móðursystir konunnar
ritaði grein í Morgunblaðið þar sem
framganga Barnaverndar Reykja-
víkur er gagnrýnd. Þeirri gagnrýni
var svo svarað í Morgunblaðinu í
gær.
Aldrei auðveldar ákvarðanir
Barnaverndarmál eru flókin, þau
eru erfið og sársaukafull. Ákvarð-
anir um að fjarlægja börn frá for-
eldrum sínum eru aldrei teknar í
léttu tómi og ávallt að vel ígrunduðu
máli.
Öll mál sem koma á borð barna-
verndarnefnda eiga sér upphaf í
könnun. Aflað er upplýsinga frá
leikskóla, skóla, heilsugæslu, ætt-
ingjum og lögreglu – allt eftir að-
stæðum. Farið er inn á heimilið og
talað við barnið. „Þegar niðurstaða
er fengin í könnuninni er tekin
ákvörðun um næstu skref. Málinu
getur verið lokað, ef allt er með
felldu, eða það verður á því fram-
hald. Það getur verið stuðningur við
viðkomandi fjölskyldu og barnið
áfram heima. Það ferli stendur yfir í
þrjá mánuði, jafnvel sex mánuði, og
gerð er meðferðaráætlun sem fólk
skrifar undir,“ segir Halldóra Gunn-
arsdóttir, framkvæmdastjóri
Barnaverndar Reykjavíkur. „Í með-
ferðaráætlun er kveðið á um hvað
viðkomandi ætlar að gera til að
bæta úr aðstæðum barns síns.“
Dæmi um aðgerðir er meðferð, að
mæta í viðtöl til sálfræðings eða til
barnaverndarnefndar, veita nefnd-
inni heimild til óboðins eftirlits með
heimilinu. Einnig að mæta á réttum
tíma með barnið á leikskóla. „Þessu
er reynt að fylgja eftir í ákveðinn
tíma og svo er endurmat á aðstæð-
um. Ef aðstæður hafa versnað þarf
að taka ákvörðun um að barnið fari
af heimilinu. Foreldrarnir eru
kannski ekki að halda edrú-
mennsku, mikil óreglusemi er í
kringum barnið og foreldrarnir vísir
að mikilli vanrækslu.“
Þá er um að ræða tímabundið
fóstur í sex mánuði, jafnvel eitt ár, á
meðan foreldrarnir reyna að koma
lífi sínu á réttan kjöl. Á þeim tíma fá
foreldrarnir hins vegar ríkulegan
umgengisrétt, enda markmiðið að
barnið snúi aftur heim. Því er reynt
að koma barninu fyrir innan stór-
fjölskyldunnar.
Ákvörðun um varanlegt fóstur er
svo tekin, oft af foreldrunum sjálf-
um ef illa gengur, að ákveðnum tíma
liðnum. Allar slíkar ákvarðanir, þ.e.
í Reykjavík, eru bornar undir
Barnaverndarnefnd Reykjavíkur,
sem Barnavernd Reykjavíkur vinn-
ur undir. Nefndin fundar tvisvar í
mánuði og fjallar um öll þung og
viðamikil mál. Séu foreldrar ekki
sáttir við niðustöðuna er hún kær-
anleg til dómstóla. Halldóra segir
það heyra til undantekninga ef dóm-
stólar staðfesta ekki úrskurð nefnd-
arinnar.
Hversu oft má ég falla?
Ferill mála barnaverndarnefnda
er hins vegar aldrei jafn einfaldur
og lýst er hér að ofan. Ótal þættir
koma til sem starfsfólk verður að
taka inn í myndina. Þegar blaða-
maður spyr til hvers þurfi að koma
til að barn sé tekið af foreldrum sín-
um segir Halldóra: „Nú spyrðu eins
og svo margir foreldrar í gegnum
tíðina: hvað þarf ég að falla oft til
þess að börnin mín verði tekin af
mér. Við því er ekkert einfalt svar.“
Halldóra segir það m.a. ráðast af
því um hvers konar foreldra er að
ræða, hversu lengi þeir eru edrú á
milli þess sem þeir falla, hvort þeir
leiti sér þegar í stað hjálpar og
hvort þeir komi barni sínu í skjól áð-
ur en sukkið hefst. „En ef við fáum
tilkynningu um neyslu á heimili, þá
förum við strax af stað. Það fer svo
eftir því hvort um sé að ræða fyrstu
afskipti, hvort tilkynningin sé trú-
verðug, þ.e. hvort tilkynnandi er
tilbúinn að standa við orð sín, hvað
gert er í hvert skipti.“ Hún segir
ekkert launungarmál að oft þurfi að
forgangsraða. „Lítil og ómálga börn
eru fremst í röðinni og eldri börn
gjalda fyrir það að vera stálpaðri.“
Í barnaverndarlögum sem tóku
gildi árið 2002 var í fyrsta skipti
gert ráð fyrir tilkynningum vegna
verðandi mæðra. Ár frá ári hefur
þeim tilkynningum fjölgað og er það
mikið áhyggjuefni. Sérstaklega þar
sem þar skarast hagsmunir barns-
ins ófædda og móðurinnar. „Sumar
eru mjög meðvitaðar og reyna að
berjast gegn fíkn sinni en hjá öðrum
konum er fíknin sterkari viljanum.
Þá getur þurft að beita úrræðum
sem við höfum í sjálfu sér ekki.“ Þá
eru konur þvingaðar til að leggjast
inn á geðdeild en ekki er hægt að
halda þeim nema í stuttan tíma.
„Okkur ber að vernda þetta litla
ófædda barn en einstaklingurinn
hefur einnig réttindi hvað varðar
innilokun til langs tíma. Við höfum
ekki víðtækar heimildir, jafnvel þó
að við teljum barnið í mikilli hættu,
og þarna getum við ekki aðskilið
barnið frá móðurinni.“
Hagsmunir barna og foreldra
skarast einnig þegar forsjárforeldri
lætur lífið og skilur eftir sig börn
sem alist hafa upp saman en eru
ekki samfeðra. Barnalögin tryggja
föðurnum forræði og upp geta kom-
ið afar erfið mál.
Verr farnar – harðari neysla
Áfangaheimilið Dyngjan tekur á
móti konum á öllum aldri sem koma
úr meðferð. Þar hefur mæðrum í
einstökum tilvikum leyfst að koma
með börn sín með sér, og segir Edda
Guðmundsdóttir forstöðumaður að
hún fái fjölmargar slíkar fyrirspurn-
ir. Hún segir nauðsynlegt að koma á
heimili fyrir mæður enda sé það viss
sáluhjálp að hafa börn sín hjá sér –
svo lengi sem forræði hafi ekki verið
tekið af þeim áður. Hún segist sjá
mikinn mun á þeim konum sem fá að
hafa börn sín hjá sér, enda líði þeim
miklum mun betur.
Spurð hvort hún sjái einhverja
breytingu á skjólstæðingum sínum á
umliðnum árum segir Edda eina
breytingu augljósa. „Þær eru verr
farnar, og það er greinilega harðari
neysla.“ Hún segir fjölda kvenna
sem til hennar leita svipaðan en
fíkniefnin taki greinilega meiri toll.
Fíklar verða fljótt veikir
„Við erum stödd í miðjum örvandi
vímuefnafaraldri,“ sagði Ari Matt-
híasson, framkvæmdastjóri SÁÁ, í
samtali við Morgunblaðið í nóvem-
bers sl. Sá faraldur er ekki í rénun,
nema síður sé, og er orsök margra
félagslegra vandamála. Auðvitað má
tína til fleiri ástæður. Áfengi og önn-
ur fíkniefni leiða að sjálfsögðu einn-
ig til vandamála og í einhverjum er
um blöndu af öllu þessu að ræða.
„Það er mikið um ungt fólk sem
kemur í meðferð og með fíknisjúk-
dóminn og það eru foreldrar, meiri-
hlutinn er foreldrar,“ segir Valgerð-
ur Rúnarsdóttir, læknir hjá SÁÁ.
Valgerður segir neyslumunstrið
hafa breyst og mikið um blandaða
neyslu. „Það eru meiri félagsleg
vandamál tengd henni og það sem
við sjáum fyrst og fremst, og ekkert
lát virðist á, er neysla örvandi efna,
amfetamíns og kókaíns.“ Hún segir
afar mikilvægt að opnar dyr mæti
fólki sem sjúkt er af fíknisjúkdómn-
um og það geti leitað sér hjálpar.
„Fíklar sem nota svona efni verða
mjög fljótt veikir. Það tekur ekki
áratugi eins og oft er með áfengið,
heldur verða þeir félagslega óhæfir,
geta ekki stundað atvinnu og detta
út úr samfélaginu.“
Valgerður segir börn alkóhólista
og fíkla vera í mestri hættu. „Ætt-
arsaga er stærsti áhættuþátturinn
og þangað á að beina forvörnum. Við
leggjum mikla áherslu á fjölskyldu-
meðferð og erum með meðferð fyrir
börn alkóhólista og fíkla. Það er al-
veg nýtt og ég myndi vilja sjá það
eflast, forvarnir fyrir þá sem helst
þurfa á þeim að halda.“
Guðmundur Týr Þórarinsson, for-
stöðumaður Götusmiðjunnar, þekk-
ir hugarheim ungra fíkla betur en
margur annar. Götusmiðjan tekur á
móti ungmennum 15–20 ára og eru
sögur Guðmundar margar hverjar
ófagrar. „Þetta gengur í félagslegar
erfðir, ég er með þriðju kynslóð af
„Féló“ til meðferðar,“ segir Guð-
mundur. „Það veit enginn hvað það
eru mörg götubörn á Íslandi. Þessu
er sópað undir teppið og það eru
sveitarstjórnirnar sem bera ábyrgð-
ina.“ Hann segist feginn að þessi
umræða skuli vera komin upp á
borðið, en harmar að það hafi þurft
dauðsfall til þess. „Ég er með tvo til
þrjá í meðferð á hverjum tíma sem
koma úr ömurlegum félagslegum
aðstæðum sem ekkert hefur verið
gert í. Ef barnaverndarnefndir ráða
ekki við tilkynningafjöldann þá
verða þær að rísa upp og tala við
sína kjörnu fulltrúa.“
Barnavernd-
arlög virt
að vettugi
 

       



















   

    !"#
$
& 
$

   ! ! ! ! !        ! ! ! ! !     "##
Í miðjum örvandi vímuefnafaraldri fjölgar félagslegum vandamálum og börnin sitja á hakanum
Í HNOTSKURN
»Tilkynningar til barnavernd-arnefnda voru 8.410 á síðasta
ári, en voru 6.893 árið 2006 og
rétt rúmlega fimm þúsund árið
2003.
»Á síðasta ári var 228 börnumkomið í fóstur í Reykjavík
einni, 128 börn voru sett í varan-
legt fóstur.
»Sextán tilkynningar bárustþar sem óttast var um líf og
heilsu ófæddra barna á síðasta
ári. Þær eru 17 það sem af er ári.
GALLAKJÓLAR
Str. 36-56
Eddufelli 2 Bæjarlind 6
sími 557 1730 sími 554 7030
Sumar-
sprengja
30%
afsláttur
af
sumarfatnaði
frá Lego
Laugavegur 39
Sími 552 7682
www.glingglo.is
Kvartbuxur
síðbuxur
gallabuxur
hörbuxur
strechbuxur
sparibuxur
stærðir 40-60
Allar gerðir af buxum !
Opið virka daga frá kl. 10-18 laugardaga frá kl. 10-16
• Engjateigur 5
• Sími 581 2141
15% afsláttur
af kápum og úlpum