Morgunblaðið - 27.05.2008, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 27. MAÍ 2008 15
MENNING
LÚÐRASVEIT Reykjavíkur
heldur vortónleika sína í Nes-
kirkju í kvöld kl. 20.30 og er að-
gangur ókeypis. Dagskráin
hefst á Overture Jubiloso eftir
Frank Erickson, síðan Hebraic
Rahapsody eftir Robert Jager
og Moravian Folk Rhapsody
eftir Robert Sheldon. Seinni
hlut tónleikanna er helgaður
djasstónlistinni og hefst á Har-
lem Nocturne Earle Hagens en
síðan fylgja þrjár syrpur djassmeistaranna Count
Basie, Quincy Jones og Duke Ellington og er þar
að finna perlur á við April in Paris, Sophisticated
Lady og fleira. Lárus Halldór Grímsson stjórnar.
Tónlist
Létt og leikandi
hjá Lúðrasveitinni
Lárus Halldór
Grímsson
SJÁLFSTÆÐU leik-
húsin – SL standa fyr-
ir málþingi á fimmtu-
daginn kl. 12-14 í Iðnó
um stöðu sjálfstætt
starfandi sviðslista-
manna. Yfirskrift mál-
þingsins er: Er starfs-
umhverfi sjálfstæðra
leikhópa í takt við tímann? Markmið málþings-
ins er að hefja samræður milli ráðamanna og
sjálfstætt starfandi sviðslistamanna um það
starfsumhverfi sem boðið er upp á í dag en
jafnframt að varpa ljósi á þá þróun sem hefur
orðið á mikilvægi atvinnuleikhópa fyrir íslenskt
samfélag.
Leiklist
Sjálfstæð leikhús
ræða við ráðamenn
Iðnó
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
HANN var kallaður Áillohaš á sínu
eigin máli, og guð má vita hvernig
það hefur verið borið fram. Fleiri
þekkja hann sem Nils-Aslak Val-
keapää – Samaskáldið. Sennilega er
hann sá Sami sem þekktastur hefur
orðið á mælistikunni sem við köllum
alþjóðavettvang; kannski að Mari
Boine, joik-söngkonan kunna, sé
álíka fræg; hann er alltént sá Sami
sem víðast hefur ratað með verk sín
og sköpun.
Valkeapää fæddist í mars 1943 og
lést langt um aldur fram árið 2001.
Hann var skáld, tónlistarmaður og
myndlistarmaður; fæddur í Enon-
tekiö í finnska hluta Lapplands, í
fjölskyldu sem stundaði hjarð-
mennsku og hreindýrarækt sam-
kvæmt hefðinni. Hann fékk þó að
ganga menntaveginn og lærði til
kennara.
Leitað sjálfsmyndar
Það er erfitt að gera sér í hug-
arlund hvernig það er að vera Sami,
og eiga ekki beinlínis land, eiga það
þó; vera ekki beinlís þjóð, en vera þó
þjóð. Hvernig var það fyrir ungan
mann, af ’68-kynslóðinni, sem vissi
að ungt fólk um allan heim gerði
kröfur um að á það væri hlustað.
Valkeapää þráði að þjóð hans
fyndi sjálfsmynd sína og gæti lifað
stolt af arfi sínum. Hann vildi að
rödd Sama heyrðist. Sjálfur fann
hann rætur sínar í joíkinu, þessum
sérstæða og seiðandi raul-söng
Sama sem fyrrnefnd Mari Boine átti
eftir að koma á heimskortið. Hann
sinnti myndlist, hann las heimspeki
og hann skrifaði. Það var joíkið sem
fyrst vakti á honum athygli, og árið
1968 gaf hann út sína fyrstu joík-
plötu.
Þegar Norðmenn héldu Vetraról-
ympíuleikana 1994 þótti þeim við
hæfi að skarta Samalist við opn-
unina meðan umheimurinn horfði á.
Mari Boine sagði: „Nei takk!“ og
fannst Norðmenn með þessu vilja
misnota menningu Sama sér í hag,
meðan þeir alla jafna hunsuðu hana.
Valkeapää kom hins vegar fram, og
joíkaði fyrir heiminn og vakti gríð-
arlega athygli.
Það var nú samt ekki einungis
joíkið sem gerði Valkeapää að því
samíska stórmenni sem hann varð;
skrif hans heilluðu umheiminn ekki
síður. Hann skrifaði á samísku, en
verk hans voru jafnharðan þýdd á
finnsku, norsku og sænsku, og síðar
á ensku og fleiri mál. Átta ljóðabæk-
ur liggja eftir hann, og fyrir ljóða-
bókina Faðir minn, sólin hlaut hann
Bókmenntaverðlaun Norð-
urlandaráðs árið 1991.
En skrif Valkeapääs voru um-
fangsmeiri – hann samdi eitt leikrit,
og það hefur nú ratað til Íslands.
Haukur Gunnarsson leikstýrir
Sá hrímhærði og draumsjáandinn
heitir leikrit Valkeapääs sem sýnt
verður í Kassanum í Þjóðleikhúsinu í
kvöld. Þetta er gestasýning Bea-
ivváš-leikhússins í Kautokeino, en
það er þjóðleikhús Sama.
Leikstjóri sýningarinnar er
Haukur J. Gunnarsson, sem um ára-
bil hefur starfað á Norðurlöndunum
og þekkir menningu Sama vel en
hann er listrænn stjórnandi Bea-
ivváš-leikhússins.
Í frétt Þjóðleikhússins um sýn-
inguna segir að í þessu verki stefni
Valkeapää saman hinu japanska
Noh-leikhúsi og ljóð- og tónlistar-
hefð Sama. Þar segir ennfremur:
„Sá hrímhærði og draumsjáandinn
hefur hlotið frábærar viðtökur víða á
Norðurlöndum. Gagnrýnendur hafa
talað um sýninguna sem einstæða
reynslu og lýst því hvernig áhorf-
endur eru sem töfrum teknir. Sýn-
ingin er einskonar óður til náttúr-
unnar, með grípandi boðskap um
eilífa hringrás lífsins sem maðurinn
er hluti af.“ Þetta er tækifæri til að
kynnast hugarheimi Valkeapääs.
Samar sýna verk eftir Valkeapää í Kassanum í Þjóðleikhúsinu í kvöld
Að finna sína eigin rödd
LEIKRITIÐ Sá hrímhærði og draumsjáandinn var frumflutt á Vetr-
arborgahátíðinni í Sapporo í Japan árið 1995, með joík-söngvurum og jap-
önskum leikurum. Þetta er í fyrsta skipti sem verkið er sýnt utan Japan.
Leikarar í sýningunni nú eru Egil Keskitalo, Nils Henrik Buljo, Mary
Sarre, Igor Ántte Áilu Gaup og Sofia Jannok sem hér sést.
Sá hrímhærði og draumsjáandinn
ARVO Pärt, tónskáldið eistneska
hreppti æðstu tónlistarverðlaun
Dana, Sonning-verðlaunin, sem af-
hent voru á hátíðartónleikum í
Danmörku á fimmtudaginn.
Arvo Pärt þykir eitt mesta tón-
skáld dagsins í dag, og nýtur tónlist
hans ómældra vinsælda.
Arvo Pärt hefur nokkrum sinn-
um komið til Íslands og verið við-
staddur flutning verka sinna.
Á skírdag var eitt mesta verk
Pärts, Passio, flutt í Hallgríms-
kirkju af kórum kirkjunnar, hljóð-
færaleikurum og einsöngvurum.
Arvo Pärt
fær Sonning-
verðlaunin
Heiðraður Tónskáldið Arvo Pärt.
Morgunblaðinu hefur borist eft-
irfarandi athugasemd:
„Í ágætri grein Önnu Jóa í Morg-
unblaðinu þann 25. maí um verk og
sýningu Magnúsar Kjartanssonar
sem nú eru í Listasafni Árnesinga
er minnst á „Gústu fóstru Magn-
úsar í æsku.“ Í bók sem út er gefin í
tilefni sýningarinnar er ágæt um-
fjöllun Jóns Proppé þar sem minnst
er á „Gústu, sem [...] gætti hans í
æsku og hafði á hann mikil áhrif.“
Þessar umsagnir byggjast á mis-
skilningi sem skapaðist við und-
irbúning sýningarinnar.
Gústa var góð, hress nágranna-
kona, vinkona móður okkar og
gætti Magnúsar stöku sinnum.
Magnúsi þótti hún rúnum rist mód-
el og þess vegna afar góð til mynd-
efnis um ellina og tímann en fóstra
eða áhrifavaldur í list hans var hún
ekki.
Þessu er komið á framfæri svo að
ekki festist við feril Magnúsar þessi
missögn um fóstru.
Magdalena Margrét
Kjartansdóttir.“
Grannkona,
ekki fóstra
EINN af fjölmörgum einstökum
viðburðum Listahátíðar í ár var
uppfærslan á Dagbók Önnu Frank,
hæverskri en öflugri einsöngsóperu
eftir rússneska tónskáldið Grigori
Frid. Í verkinu er gægst inn í ver-
öld Önnu Frank sem lést eins og
kunnugt er eftir tveggja ára dvöl í
feluíbúð í Amsterdam á yf-
irráðadögum nasista í seinni heims-
styrjöld. Margir ættingjar tón-
skáldsins Grigoris Frids hurfu
sporlaust undir ógnarstjórn Stalíns
og fann hann því sterka samsvörun
með Önnu þegar hann fyrst las dag-
bókina árið 1966.
Tónskáldið velur sér útdrætti úr
dagbókarsíðum Önnu og notar þá
nánast orðrétt í uppfærslunni. Á
rúmum klukkutíma er farið úr ung-
æðislegum duttlungum yfir í rauna-
mæddar og heimspekilegar spurn-
ingar um samfélagið, lífið og guð.
Tónlistin ber sterk merki rað-
tónlistartækninnar, en rússneski
skólinn er þó aldrei langt undan þar
sem sveiflast er milli örvæntingar
og ískaldrar kaldhæðni í anda Sjos-
takovitsj.
Raddsvið burðarpersónunnar vex
eftir því sem hún þroskast í verk-
inu, en á sama tíma þarf að gefa
rými fyrir góðan og skýran fram-
burð og leikræna túlkun, og er því
um mjög krefjandi hlutverk að
ræða. Þóra Einarsdóttir leysti ofan-
greind atriði af hendi með fyr-
irhafnarlausum glæsibrag. Söngur
hennar var öruggur og ferskur frá
upphafi til enda og fór það henni
vel að bera æskuljóma unglings-
stúlku sem gengur í gegnum veiga-
mikið þroskatímabil.
Með snjallri lýsingu náði dans-
arinn Valerie Sauer að túlka m.a.
fangaða lífsgleði sjálfrar Önnu auk
fjarlægrar æskuvinkonu hennar á
áhrifaríkan hátt. Píanóleikarinn Al-
exander Scherer lék sömuleiðis af
fagmennsku og hentar píanóútsetn-
ingin sennilega betur en upp-
runalega útsetningin fyrir kamm-
ersveit í því húsnæði sem hér um
ræddi.
Að lokinni sýningu var risið úr
sætum með tilheyrandi lófataki
fulls húss. Nú er einungis von að
skýr skilaboð kvöldsins, um mik-
ilvægi kjarksins og kærleikans, nái
áfram að lifa.
Einsemd Önnu Frank
Anna Þóra Einarsdóttir og Valerie Sauer í hlutverkum Önnu Frank.
TÓNLIST
Listahátíð Reykjavíkur –
Íslenska óperan
Dagbók Önnu Frank, einsöngsópera eftir
Grigori Frid. Þóra Einarsdóttir sópran, Va-
lerie Sauer dansari, Alexander Scherer
píanóleikari, Iris Gerath-Prein leikstjórn,
Þórunn Sigríður Þorgrímsdóttir útlit, Páll
Ragnarsson lýsing. Sýning byggð á upp-
færslu Hessische Staatstheater í
Wiesbaden. Íslensk þýðing skjátexta:
Guðrún Drífa Kristinsdóttir. Sunnudaginn
25. maí kl. 20.
Einsöngsóperabbbbn
Alexandra Kjeld
♦♦♦
FJÖLLISTAVIKAN Haf-
straumar er nú haldin þriðja ár-
ið í röð á sunnanverðum Vest-
fjörðum. Hátíðin hefur verið
haldin kringum sjómannadag-
inn, en teygir nú úr sér fram í
vikuna og yfir í fleiri byggð-
arlög. Fjöllistavikan hefst í
kvöld með tónleikum í Sjóræn-
ingjahúsinu. Annað kvöld verð-
ur brúðusýning í Skjaldborg-
arbíói og sýning opnuð í
sláturhúsinu á Patró. Á fimmtu-
dagskvöld verða leiksýning á Bíldudal og tónleikar
í Tálknafjarðarkirkju og helgin verður undirlögð
listviðburðum. Ókeypis aðgangur er á hátíðina.
Listir
Hafstraumar á
suðurfjörðunum
Merki Hafstrauma.