Morgunblaðið - 27.05.2008, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 27. MAÍ 2008 23
ÞAÐ var skrítið að hlusta á fjóra
unga stjórnmálamenn, þau Guðlaug
Þór Þórðarson heilbrigðisráðherra, Siv
Friðleifsdóttur og Katr-
ínu Jakobsdóttur alþing-
ismenn og Björgvin Sig-
urðsson
viðskiptaráðherra, tala
um heilbrigðismál í Silfri
Egils sunnudaginn 4. maí
sl.
Umræðan snerist ekki
um neitt annað en völd,
stjórnmál.
Höfuðatriði heilbrigð-
iskerfisins, sjúklingurinn
sjálfur, komst aldrei inn í
umræðuna.
Helst var á þessu fólki
að heyra að hinn sjúki
væri heilbrigðiskerfið
sjálft og hættulegasti og
jafnvel banvænasti sjúk-
dómur þess væri einka-
væðing, einskonar fugla-
flensa þessa kerfis.
Þessi ótti við einkavæð-
ingu er alveg óþarfur.
Þeim sem batnar er alveg
sama hver læknar þá. Að-
alatriðið er að þróa sem
best heilbrigðiskerfi hér á
landi með öllum þeim ráðum sem tiltæk
eru, hvort sem það er opinber rekstur,
einkarekstur eða eitthvað annað. Tak-
markið er að ná sem bestum árangri.
Hlustandinn fékk það á tilfinninguna
að heilbrigðiskerfið væri mjög veikt,
stórt, dýrt, óyfirsjáanlegt og léti illa að
stjórn. En þótt það væri í eins konar
tómi væri aðalatriðið að engir kæmust
að stjórn þess nema opinberir aðilar.
Að vísu væri hægt að færa þætti til inn-
an tómarúmsins t.d. að færa mál eldri
borgara frá ríkinu til sveitarfélaga.
Þetta væri mikil afturför. Mörg sveit-
arfélög eru sjálf á framfæri ríkisins og í
Reykjavík ríkir upplausnarástand. Það
er ekkert annað en bruðl að virkja
fjölda manns til að færa fjármuni fram
og til baka í tómarúmi.
Stysta leiðin oftast heilladrýgst
Guðlaugur Þór heilbrigðisráðherra
reyndi eftir bestu getu að benda á að
munur væri á einkarekstri og einka-
væðingu. Að vísu varðar þessi skipting
ekki miklu máli. Velferð sjúklinga á að
ráða því í hverju tilfelli, hvaða leið er
valin, en ekki pólitískir hagsmunir.
Hinir þrír gerðu engan greinarmun á
þessu og þrástöguðust á því með heila-
þvottarofforsi að það ætti og mætti
undir engum kringumstæðum einka-
væða neitt í heilbrigðiskerfinu hvað svo
sem hagsmunum sjúklinga liði. Sá sem
minntist á einkavæðilngu væri úr leik.
Okkar kerfi er nú í höndum tveggja
einvaldsaðila, ríkisins og stéttarfélag-
anna, en sjúklingurinn lendir á milli
þessara stríðandi afla, sem reyna að fá
sem mest hver út úr öðrum. Afleiðingar
af núverandi ástandi eru verkföll, lok-
anir, uppsagnir, hótanir, sem skapa
mikla óvissu og angist hjá þeim sem
síst skyldi.
Það væri nær að starfsfólk heilbrig-
iskerfisins gengi í VR undir mann-
úðlegri stjórn Gunnars Páls Pálssonar
formanns, sem hugsar um sitt hlutverk
en er ekki að dufla í pólitík.
Eitt af því sem stjórnmálamennirnir
voru sammála um var að peningasjón-
armið væru óæskileg. Samt snerist um-
ræðan mest um það að spara sem
mesta peninga. Heilbrigðisyfirvöld tí-
unda aldrei hversu mörgum batnar eða
fá vist, en þrástagast á því hversu mikl-
ir peningar sparast. Þessi mál kosta
auðvitað stórfé en samúð yfirvalda er
öll hjá ríkiskassanum.
Ríkisvaldið ákveður fyrir hönd okkar
hversu miklu fé má verja í heilbrigð-
ismál og sker þær upphæðir niður al-
veg undir drep. Nýlega fréttist að rík-
isendurskoðun hefði uppgötvað að of
mikið fé hefði runnið til að hlúa að
nokkrum persónum á Sóltúni. Frétta-
miðlar stilltu þessu þannig upp að um
glæp hefði verið að ræða. Einn þing-
maður Vinstri grænna flýtti sér í sjón-
varp og lýsti því yfir að þetta atvik væri
áfall fyrir einkavæðinguna í heilbrigð-
iskerfinu. Ef það er áfall fyrir einka-
væðinguna að nokkrir heimilismenn á
Sóltúni fái meira fé til umönnunar, þá
vona ég að hún standi það af sér. Fólk
myndi verja meiru fé í þessi mál ef það
réði því sjálft. Það má ekki vera gróði í
heilbrigðiskerfinu segja
menn. Sannleikurinn er
sá að það er bullandi gróði
í og af heilbrigðiskerfinu.
Mest græða þeir sem fá
bata. En þessum hagnaði
er svo illa stjórnað vegna
rangra afskipta að hann
kemur ekki að fullu gagni
fyrir velferðina.
Ófullkomið
heilbrigðiskerfi
Eitthvað sem þátttak-
endur í Silfri Egils ótt-
uðust mest var svokallað
bandarískt kerfi, sem
væri hið dýrasta í heimi.
Ekki þekki ég þetta kerfi,
en veit að ef allt um þrýt-
ur sendum við sjúklinga
þangað. Þaðan koma nýj-
ungar og framfarir í stríð-
um straumum. Þar
menntum við lækna okk-
ar.
Það sem allt á að leysa
er eitthvert norrænt
kerfi. Auðvitað er ekkert
kerfi fullkomið og mönnum batnar ekki
samkvæmt einhverju „kerfi“. Við eig-
um hins vegar að nota sjálfstæði okkar
og frelsi og hafa það sjálfstraust að
velja það besta og leysa málin á okkar
forsendum.
Það sem er helsta meinið í okkar
heilbrigðismálum er það að það snýst
ekki um neitt annað en pólitík. Þetta er
undarlegt þar sem digrasti þátturinn í
velferðarkaðlinum, uppistaða heil-
brigðismála, er einkaaðili, ein-
staklingur, nefnilega sjúklingurinn
sjálfur. En hann hefur alveg gleymst
eins og áður sagði, vegna þess að marg-
ir stjórnmálamenn hafa brugðist hlut-
verki sínu, misnotað heilbrigðiskerfið
og gert sjúkrabeð landsmanna að póli-
tískum vígvelli í baráttu sinni fyrir yf-
irráðum yfir þjóðinni. Þeir taka veð í
heilbrigði kjósandans til að tryggja sér
atkvæði hans.
Nýlega sagði einn flokksformað-
urinn að landsmenn gætu ekki reiknað
með velferðinni ef þeir væru ekki til-
búnir að afhenda opinberum aðilum
auðlindir sínar og þjóðlendur.
Svo langt er gengið að efnuðu fólki er
bannað að borga fyrir sig sjálft og verð-
ur að þiggja
opinbera þjónustu, sem hið opinbera
veitir því að kostnaðarlausu. Þetta er
örugg aðferð til að einoka sviðið og
halda öllum öðrum utan þess, því eng-
inn getur keppt við þessi kjör. Fóstur-
eyðingar eru gott dæmi um þennan
framgang.
Nýlega frétti ég af gömlum manni,
sem hafði fengið heilablæðingu og þarf
á hjúkrunarvist að halda. Eftir dvöl á
Grensásdeild var hann fluttur í sitt
sveitarfélag. (Aldraðir eru enn fluttir
hreppaflutningum á Íslandi.) Þar er
ekkert pláss og vilja menn þar koma
honum út, bara eitthvað, helst heim til
sín, sem ekki er hægt. Þessi maður á
nokkrar milljónir króna inni á banka-
bók og vill kosta dvalarrými fyrir sig.
Hann má það ekki. Hann má kaupa
sumarbústað, hann má kaupa hús á
Flórída eða á Spáni, hann má kaupa
rándýran jeppa, bara ekki það sem
hann þarf mest. Ríkir menn koma og
fara en taka dvalarplássin ekki með
sér. Aðkoma þeirra myndi hins vegar
flýta þeirri uppbyggingu sem svo bráð-
vantar. Það þarf að beita öllum til-
tækum ráðum við lausn þessara mála.
Núverandi jafnaðarstefna jafnar að-
eins kjör okkar á biðlistunum, sem
ættu ekki að vera til. Það er kominn
tími til að heilbrigðisyfirvöld setjist
upp og hætti að þvælast fyrir fram-
gangi þessara mála. Það eru ekki eftir
nema þrjú ár af kjörtímabili þeirra.
Landsmenn þurfa að fá frelsi yfir
heilbrigði sínu aftur.
Að frelsa sjúklinga og aldraða úr
gapi pólitíkarinnar er lífsnauðsynlegt.
Sjúklingurinn
gleymdist
Eftir Jóhann J. Ólafsson
» Það sem er
helsta mein-
ið í okkar heil-
brigðismálum er
það að það snýst
ekki um neitt
annað en póli-
tík.
Höfundur er stjórnarformaður Dvalar-
og hjúkrunarheimilisins Grundar.
Jóhann J. Ólafsson
essum bréfum að finna nokk-
ng fyrir beiðnunum nema
að hætta geti verið á óspekt-
gu er að segja um úrskurði
Þeir láta jafnan það eitt
í bréf ráðherrans en forðast
eins og heitan eldinn að leggja sjálfir
nokkuð til mála eða gera tilraun til að rök-
styðja niðurstöður sínar.
Það sem gögnin um hleranirnar leiða í
ljós er í stuttu máli þetta:
1. Ráðist var hvað eftir annað með síma-
hlerunum inn á heimili fólks sem ekkert
hafði til saka unnið annað en að vera á
öndverðum meið við ráðamenn landsins
í stjórnmálum.
2. Í bréfum dómsmálaráðherra til saka-
dómara er í fjórum tilvikum af sex ekki
vísað í eina einustu lagagrein til stuðn-
ings hlerunarbeiðnunum og aðeins í
einu hinna sex tilvika haft á orði að það
sé lögreglan sem óttist óspektir.
3. Aldrei er leitast við að rökstyðja, þó að
ekki hafi verið nema með einni setn-
ingu, hvers vegna er látið hlera hjá
þessum en ekki hinum úr hópi póli-
tískra andstæðinga ráðherrans. Þar
virðist kylfa hafa ráðið kasti.
4. Úrskurðir dómaranna sem hér um ræð-
ir eiga ekkert skylt við niðurstöður al-
mennra dómstóla. Þarna átti enginn
kost á að verja sig og greinilega talið
óþarft að rökstyðja úrskurðina. Dóm-
ararnir sem þarna koma við sögu virð-
ast því hafa litið á sig sem einhvers kon-
ar undirtyllur ráðherra.
5. Í bréfum ráðherrans er jafnan farið
fram á „heimild til hlerunar“ en dóm-
ararnir virðast hafa verið kaþólskari en
páfinn því að í orðsendingum þeirra til
forstjóra Landssímans segir jafnan
„skal hlera“ nema í síðustu lotunni, árið
1968. Þessir ágætu dómarar hafa sem
sagt skilið til hvers var ætlast fyrr en
skall í tönnum.
6. Skráð efni úr símtölunum sem hleruð
voru fyrirfinnst hvergi. Vera má að því
hafi verið eytt árið 1976. Þór White-
head prófessor hefur greint svo frá að
öllum gögnum persónunjósnadeildar
þeirra Bjarna Benediktssonar ráðherra
og Sigurjóns Sigurðssonar lög-
reglustjóra hafi þá verið brennt af því
að lögreglustjórinn mátti ekki til þess
hugsa að eftirmaður hans fengi aðgang
að plöggunum (sjá tímaritið Þjóðmál 2.
árg., 3ja hefti, bls. 83).
7. Í hópi þeirra sem urðu fyrir hlerunum á
heimasímum sínum eru 12 alþing-
ismenn og áttu 9 þeirra sæti á þingi
þegar símar þeirra voru hleraðir. Ýms-
ir aðrir sem brotið var á með sama
hætti í þessum ofsóknum dóms-
málaráðherrans höfðu hins vegar aldrei
tekið þátt í stjórnmálastarfi og í einni
lotunni var jafnvel ráðist inn á heimili
fólks sem ætíð hafði verið dyggir stuðn-
ingsmenn Sjálfstæðisflokksins!
Með hinum víðtæku pólitísku símahler-
unum var ráðist að heiðvirðu og vamm-
lausu fólki með aðferðum sem almennt
þykir aðeins við hæfi að beita gegn stór-
hættulegum glæpamönnum svo sem eit-
urlyfjasölum, meintum morðingjum eða
landráðamönnum. Þessar pólitísku síma-
hleranir á árunum 1949-1968 eru svartur
blettur í sögu íslenska lýðveldisins. Þær
eru víti til varnaðar fyrir alla þá sem fara
með æðstu völd, nú og á komandi árum.
Vel færi á því að núverandi dóms-
málaráðherra, fyrir hönd íslenska rík-
isins, bæði allt það fólk sem brotið var á
með þessum hætti afsökunar á ósómanum
– þá sem enn lifa og hina sem látnir eru.
Niðjar þeirra eiga líka rétt á slíkri afsök-
unarbeiðni.
egar leyndinni var aflétt
r pólitísku síma-
nir á árunum 1949-
svartur blettur í
nska lýðveldisins.
víti til varnaðar
þá sem fara með
ld …
Höfundur er fyrrverandi ritstjóri
og fyrrverandi alþingismaður.
og forseti Alþýðusambands
ður ráðherra og líka síðar,
903, og Sólveig Ólafsdóttir
, fædd 1904. Hlerað 1961.
á á Laugarnesvegi 100 í
k.
S. Norðdahl tollvörður,
897, og Valgerður Jóns-
rðdahl húsfreyja, fædd
rað 1951. Bjuggu þá á
astræti 66 í Reykjavík.
nason verkamaður, fæddur
Sigríður Friðriksdóttir
, fædd 1914. Hlerað 1951.
á á Snorrabraut 32 í
k.
grímsson verkamaður,
896, og Sigríður Ólafs-
sfreyja, fædd 1895. Hlerað
ggu þá á Baugsvegi 35 í
k.
nason, blaðamaður og
ri, fæddur 1909, og Jó-
arnadóttir húsfreyja, fædd
rað 1949 og 1951. Bjuggu
avörðustíg 19 í Reykjavík.
E. Andrésson magister,
bókmenntafélagsins Máls
ngar, áður alþingismaður,
901, og Þóra Vigfúsdóttir
, fædd 1897. Hlerað 1951
Bjuggu 1951 í Þingholts-
í Reykjavík en 1961 á
gi 34 í Reykjavík.
ósepsson alþingismaður, áð-
ar ráðherra, fæddur 1914,
Steinsdóttir húsfreyja,
fædd 1916. Hlerað 1961 og 1968.
Bjuggu þá á Miklubraut 80 í Reykja-
vík.
21. Magnús Kjartansson, ritstjóri og al-
þingismaður, síðar ráðherra, fædd-
ur 1919, og Kristrún Ágústsdóttir
húsfreyja, fædd 1920. Hlerað 1949,
1951, 1961, 1963 og 1968. Bjuggu þá
á Háteigsvegi 42 í Reykjavík.
22. Páll Bergþórsson, veðurfræðingur
og síðar veðurstofustjóri, fæddur
1923, og Hulda Baldursdóttir hús-
freyja, fædd 1923. Hlerað 1968.
Bjuggu þá í Skaftahlíð 8 í Reykja-
vík.
23. Ragnar Arnalds kennari, áður og
síðar alþingismaður og ráðherra um
skeið, fæddur 1938, og Hallveig
Thorlacius kennari, síðar brúðuleik-
ari, fædd 1939. Hlerað 1968. Bjuggu
þá í Bólstaðarhlíð 14 í Reykjavík.
24. Sigfús A. Sigurhjartarson, bæj-
arfulltrúi og áður alþingismaður,
fæddur 1902, og Sigríður Stef-
ánsdóttir húsfreyja, fædd 1900.
Hlerað 1951. Bjuggu þá á Lauga-
teigi 24 í Reykjavík.
25. Sigurður Guðmundsson ritstjóri,
fæddur 1912, og Ásdís Þórhalls-
dóttir húsfreyja, fædd 1922. Hlerað
1949 og 1968. Bjuggu þá á Fálka-
götu 1 í Reykjavík.
26. Sigurður Guðnason, alþingismaður
og formaður Verkamannafélagsins
Dagsbrúnar, fæddur 1888, og Krist-
ín Guðmundsdóttir húsfreyja, fædd
1891. Hlerað 1949 og 1951. Bjuggu
þá á Hringbraut 88 í Reykjavík.
27. Snorri Jónsson járnsmiður, lengi
formaður Félags járniðnaðarmanna,
síðar framkvæmdastjóri Alþýðu-
sambands Íslands og um skeið for-
seti þess, fæddur 1913, og Agnes
Magnúsdóttir húsfreyja, fædd 1921.
Hlerað 1951. Bjuggu þá á Kapla-
skjólsvegi 54 í Reykjavík.
28. Stefán Bjarnason verkamaður,
fæddur 1910, og Rósa S. Kristjáns-
dóttir húsfreyja, fædd 1912. Hlerað
1968. Bjuggu þá á Sunnuvegi 19 í
Reykjavík.
29. Stefán Jakobsson múrarameistari,
fæddur 1895, og Guðrún Guðjóns-
dóttir húsfreyja, fædd 1903. Hlerað
1951. Bjuggu þá á Háteigsvegi 30 í
Reykjavík.
30. Stefán Ögmundsson, prentari og
prentsmiðjustjóri, fæddur 1909, og
Elín Guðmundsdóttir húsfreyja,
fædd 1912. Hlerað 1949. Bjuggu þá í
Þingholtsstræti 27 í Reykjavík.
31. Úlfur Hjörvar, rithöfundur og þýð-
andi, fæddur 1935, og Helga Helga-
dóttir Hjörvar leikari, síðar forstjóri
Norræna hússins í Þórshöfn í Fær-
eyjum og nú forstjóri Norður-
bryggju í Kaupmannahöfn, fædd
1943. Hlerað 1968. Bjuggu þá á
Bergþórugötu 1 í Reykjavík.
32. Þráinn Haraldsson vélvirki, fæddur
1928, og Unnur Kristjánsdóttir tal-
símakona, fædd 1931. Hlerað 1968.
Bjuggu þá í Stóragerði 10 í Reykja-
vík.
lera 1949-1968