Morgunblaðið - 25.09.2008, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. SEPTEMBER 2008 11
FRÉTTIR
Eftir Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
DRÖG að frumvarpi um íslenska ör-
yggis- og greiningarþjónustu hafa
verið kynnt fulltrúum þingflokka á
Alþingi. Drögin
eru trúnaðarmál.
Slík þjónusta
myndi hafa for-
virkar rannsókn-
arheimildir en
slíkar heimildir
eru ekki fyrir
hendi í núgild-
andi lögum. Til-
lögur að nauðsyn-
legum
lagabreytingum verða væntanlega
lagðar fram um leið og frumvarp til
breytinga á lögreglulögum.
Upplýsingar um frumvarpsdrögin
komu fram í framsögu sem Björn
Bjarnason dómsmálaráðherra flutti
á málstofu í Háskólanum á Bifröst í
gær um forvirkar rannsóknarheim-
ildir. Í samtali við Morgunblaðið
vildi hann ekki greina frá innihaldi
frumvarpsdraganna, þau væru trún-
aðarmál og enn á umræðustigi.
Að hans mati væru helstu álitaefn-
in hvar ætti að skipa slíkri öryggis-
og greiningarþjónustu innan lög-
reglukerfisins og með hvaða hætti
ætti að reisa „Kínamúr“ milli hefð-
bundinnar löggæslu og öryggisþjón-
ustunnar. Ákveðnar hugmyndir
hefðu komið fram um hvernig mætti
gera þetta en hann hefði enn ekki
gert upp hug sinn í þeim efnum.
Komi í veg fyrir brot
Björn sagði í framsögu sinni að
mikilvægt væri að átta sig á hvað
fælist í forvirkum rannsóknarheim-
ildum. Forvirkar rannsóknir færu
fram áður en brot væri framið, með
það að markmiði að koma í veg fyrir
afbrot. Slíkar rannsóknir beindust
að atferli sem talið væri að ógnaði al-
menningi, öryggi ríkisins og sjálf-
stæði þess en atferlið þyrfti ekki að
vera refsivert í sjálfu sér.
Á hinn bóginn beindust lög-
reglurannsóknir að brotum sem
hefðu þegar verið framin og mark-
mið þeirra væri að upplýsa brot og
ákæra fyrir þau. Þá væri skilyrði
lögreglurannsókna að atferlið væri
refsivert. Björn sagði að heimildir til
forvirkra rannsókna mætti skil-
greina með þeim hætti að sá aðili
sem hefði slíka heimild gæti, án
dómsúrskurðar, tekið skýrslur af
fólki, tekið upp hljóð og myndir á al-
mannafæri eða á opinberum stöðum
og einnig lagt hald á muni, s.s. bréf,
símskeyti og tölvubréf.
Lengra gæti slíkur aðili ekki
gengið nema afla sér dóms-
úrskurðar, s.s. til að rannsaka þá
muni sem lagt var hald á, einnig til
að leita í húsum og hirslum, afla upp-
lýsinga um fjarskipti, hlusta á fjar-
skipti í tölvu eða síma. Sömuleiðis
yrði sá sem hefði heimild til for-
virkra rannsóknaraðferða að leita
úrskurðar dómara til að koma fyrir
búnaði til að fylgjast með ferðum
manna (eftirfararbúnaði.) Björn
benti raunar á að í ríkjum í Vestur-
Evrópu væri misjafnt hvert slíkar
stofnanir þyrftu að leita eftir heim-
ild. Í sumum löndum þyrftu þær að
leita til dómara en í öðrum til sér-
stakra nefnda.
Lýðræðislegt eftirlit
Björn ræddi ítarlega um heimild
til hlerana. „Dómari verður ávallt að
heimila hlerun ef sýnt hefur verið
fram á rökstuddan grun um að at-
ferlið ógni eða geti ógnað öryggi
borgaranna, stjórnskipaninni, æðstu
stjórnvalda og stofnana,“ sagði
hann. Heimild til hlerana yrði að
vera sérgreind og bundin við ákveð-
inn tíma. Ekki yrði gefin heimild til
að hlera hóp manna í ótiltekinn tíma.
Björn sagði það rökbundinn þátt í
svona kerfi að stofnun sem hefði for-
virkar rannsóknaraðferðir sætti yf-
irstjórn og eftirliti yfirstjórnanda
löggæslumála, í tilviki Íslands væri
það dómsmálaráðherra. Síðan væri
ávallt nefnd á vegum löggjafarvalds-
ins sem færi með eftirlit, á einn eða
annan veg. Á Norðurlöndunum
væru kjörnar þingnefndir sem ættu
fundi með starfsmönnum stofnunar-
innar um starfsemina og gætu feng-
ið gögn um starfsemi þeirra. Í sum-
um tilvikum fengju þær jafnvel
upplýsingar um rannsóknir sem til
stæði að ráðast í.
Björn minnti á að fyrir um tveim-
ur árum hefðu tveir sérfræðingar
frá Evrópusambandinu bent á nauð-
syn þess að við embætti ríkislög-
reglustjóra starfaði þjóðarörygg-
isdeild með forvirkar
rannsóknarheimildir. Þeir hefðu
ennfremur bent á að án hennar yrði
Ísland ekki virkur þátttakandi í evr-
ópsku samstarfi öryggislögreglu.
Hann hefði rætt þetta oft síðan þá,
m.a. í ræðu í ágúst 2006 þegar hann
hefði sagt nauðsynlegt að ræða,
hvort nauðsynlegt væri að stofna
leyniþjónustu. „Það að ég skyldi í
þessari ræðu í ágúst 2006 nota orðið
leyniþjónusta varð nóg til þess að
ekkert annað komst til skila í minni
ræðu,“ sagði hann. Fjölmiðlar og
aðrir hefðu aldrei komist lengra en
að fjalla um að hann hefði leyft sér
að fjalla um leyniþjónustu.
Starfshópur sem skipaður var um
öryggismál hefði síðan notað orðið
öryggis- og greiningarþjónustu sem
væri ágætt. Á sínum tíma hefði Agn-
ar Kofoed-Hansen (lögreglustjóri í
Reykjavík 1940-1947) notað orðið
eftirgrennslanadeild og sagði Björn
það vera ágætt orð, svipað því sem
væri notað yfir sambærilega starf-
semi í Danmörku og Noregi. „Ég
ætla ekki að nota leyniþjónusta. Ef
mönnum svelgist svo á þegar það er
notað, þá er betra að ræða málin efn-
islega heldur en að rífast um einhver
heiti sem vekja hjá mönnum sterkar
tilfinningar,“ sagði hann.
Björn sagði nauðsynlegt að ræða
stofnun öryggisþjónustu til hlítar,
málið hefði verið rætt lengi en enn
lægi engin niðurstaða fyrir. „Ég tel
að það séu öll rök fyrir því að þetta
skref sé stigið hér eins og annars
staðar,“ sagði hann.
Öryggisþjónusta á næsta leiti
 Fulltrúum þingflokka hafa verið kynnt drög dómsmálaráðherra að frumvarpi um öryggis- og
greiningarþjónustu  Ekki enn ljóst hvar öryggisþjónustunni yrði skipað innan löggæslukerfisins
Í FRAMSÖGU sinni í málstofunni
sagði Katrín Theódórsdóttir lög-
maður að hugmyndir dóms-
málaráðherra væru um margt
óljósar. Hún velti því m.a. fyrir sér
hvort verið væri að tala um að veita
lögreglu rannsóknarheimildir, al-
gjörlega að tilefnislausu, eða hvort
heimildunum yrði markaður skýr
rammi. Það væri algjörlega ný
hugsun ef veita ætti lögreglu heim-
ild til takmarkalausra rannsókn-
arheimilda. Þetta yrði að skýra bet-
ur. Þá lægi ekki alveg fyrir hvaða
þörf væri fyrir slíkum heimildum
og hún benti m.a. á að hættan á
hryðjuverkum væri talin lítil hér á
landi. Katrín spurði hvort farið
hefði fram hlutlaus þarfagreining.
Björn svaraði því m.a. til að öll
þessi álitamál og fleiri til yrði að
ræða til hlítar og
ekkert í hans
máli stangaðist á
við athugasemd-
ir Katrínar.
Björn benti á að
flest vestræn ríki
starfræktu e.k.
öryggisþjónustu
og teldu slíkt
ekki brjóta gegn
mannréttindum.
Starfseminni yrði markaður skýr
lagalegur rammi. Þá vísaði Björn
m.a. til þess að upplýsingar hefðu
komið fram um vaxandi alþjóðlega
glæpastarfsemi hér á landi. Þá
spurði Björn hvort menn vildu
fremur bíða eftir að eitthvað gerð-
ist og halda sig við þá skoðun að
láta eins og þetta gerðist aldrei hér.
Telur þörfina ekki liggja fyrir
Katrín
Theódórsdóttir
Eftirlit Í máli Björns Bjarnasonar dómsmálaráðherra kom fram að heimild til hlerana yrði að vera sérgreind og
bundin við ákveðinn tíma. Áfram þyrfti heimild til húsleitar, til að opna tölvupóst, bréf og þess háttar.
Björn Bjarnason
Dive Deeper 08
Tækninámsstefna í Smárabíó 9-10 október
Microsoft sérfræðingar, ekki missa af þessu!
Nánari upplýsingar og skráning í síma 544 4500 og www.ntv.is/divedeeper
Á að stofna leyniþjónustu?
Í raun má segja það. Björn
Bjarnason hefur áður kallað þá
deild eða stofnun sem málið
snýst um leyniþjónustu. Það má
eins kalla hana öryggisþjónustu.
Hver verða viðfangsefnin?
Það liggur ekki endanlega fyrir en
í framsögu Björns í gær kom m.a.
fram að viðfangsefni forvirkra
rannsókna væri landráð, hryðju-
verk, skipulögð glæpastarfsemi,
og fleira.
Hver er þörfin?
Björn benti m.a. á aukna skipu-
lagða glæpastarfsemi. Einnig
myndi slík deild geta rannsakað
undirbúning hryðjuverka sem ætti
að fremja í öðrum löndum.
S&S