Morgunblaðið - 20.11.2008, Blaðsíða 26

26 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. NÓVEMBER 2008
ENN einu sinni
stekkur Óli Sól-
eyjarson fram á ritvöll-
inn og fer mikinn varð-
andi umfjöllun mína
um skjaldarmerki Ís-
lands og biblíulegar
fyrirmyndir landvætta
Snorra Sturlusonar í
pistli sem hann birtir í
Morgunblaðinu fimmtudaginn 6.
nóvember. Reynir hann þar að kom-
ast hjá því að horfast í augu við eigin
rangfærslur í fyrri skrifum sínum.
Til að rifja þau upp fyrir lesendum
Morgunblaðsins þá hélt Óli því fram
í blaðagrein í 24 stundum sálugu að
kenningin um biblíulega fyrirmynd
landvætta Snorra sé frá mér einum
komin. Sem eitt dæmi um hið gagn-
stæða nefndi ég í svari til hans þá
Björn Þorsteinsson og Bergstein
Jónsson og bók þeirra Íslandssaga
sem Sögufélagið gaf út 1991. Grípur
Óli nú til þess ráðs í ráðleysi sínu að
ófrægja þá mætu fræðimenn. Segir
hann um þá í grein sinni : „Hún (til-
gáta þeirra Björns og Bergsteins)
var ekkert betur rökstudd þá en nú
og breytir því ekki um röksemda-
færslu mína.“
Verður Óli auðvitað að eiga þau
orð við sjálfan sig og Sögufélagið.
Sannleikurinn er auðvitað sá að
fræðimenn hafa lengi talið að ein-
hverskonar tengsl séu milli land-
vætta Snorra og frásagna Biblíunn-
ar þó Óli sjái það ekki. Í fyrsta bindi
ritsins „Kristni á Íslandi“ sem út
kom árið 2000 fyrir til-
stuðlan Alþingis ritar
dr. Hjalti Hugason
þannig um landvætti
Snorra á bls. 54 og seg-
ir: „Talið er að land-
vættirnar í skjald-
armerki Íslands eigi
sér fyrirmynd í ker-
úbum sem gyðingar
töldu að héldu vörð um
hástól Guðs. Kerúbar
voru vængjaðar kynja-
verur með fjögur andlit
hver, manns, ljóns, uxa
og arnar. Í kristnum sið urðu þessi
andlit að táknum guðspjallamann-
anna.“
Áður hef ég nefnt þá Björn Þor-
steinsson og Bergstein Jónsson sem
benda á að fyrirmynd skjaldarmerk-
isins sé sótt í tákn guðspjallamann-
anna í Opinberunarbók Jóhannesar
og kerúba Esekíels í Biblíunni rétt
eins og Hjalti. Bók þeirra er hið
vandaðasta verk og að henni standa
margir góðir fræðimenn eins og
fram kemur í formála. En auðvitað
veit Óli betur.
Birgir Thorlacius birti vandaða
úttekt á sögu skjaldarmerkisins í
tímaritinu Andvara árið 1964. Hét
grein hans „Fáni Íslands og skjald-
armerki“. Hann fjallar einnig um
tengsl landvætta Snorra við frá-
sagnir Biblíunnar og telur þau aug-
ljós. Snorri nefnir enda risann, fugl-
inn og uxann rétt eins og
Opinberunarbókin og Esekíel. Að-
eins drekinn hjá honum virðist
koma í stað ljónsins.
Jónas Guðmundsson skýrði
reyndar tengsl ljónsins og drekans í
tímaritinu Dagrenning þegar árið
1946 og rekur þau 3300 ár aftur í
tímann. Eins og Jónas kemst að þá
eiga landvættir Snorra sér fyr-
irmynd í skjaldarmerkjum hinna
fornu höfuðættbálka Ísraels, Rú-
bens, Efraíms, Dans og Júda. Þann-
ig var merki Rúbens vatnsberinn
eða risinn, merki Efraíms nautið,
merki Dans örninn eða gammurinn
og merki Júda ljónið. Síðar tók Júda
upp merki höggorms Móse – orm-
inn. Dreki Snorra er í ætt við orm,
því honum fylgja ormar og eðlur. Og
Lagarfljótsormurinn endurspeglar
hann. Ormur eða dreki Snorra gæti
því vel verið hið forna merki Júda.
Það styrkir þessa kenningu að
Snorri skipar landvættum sínum í
sömu höfuðáttir og ættbálkum Ísr-
aels er skipað kringum tjaldbúð
Drottins í Gamla testamentinu.
Tengsl merkja ættbálkanna við
stjörnuspeki Babylons eru líka
greinileg. Á sama hátt eru verurnar
fjórar í Opinberunarbókinni einnig
tákn fyrir ættbálkana 12 – guð-
spjallamennirnir eru þar tákn fyrir
hið nýja Ísrael.
Árið 1945 kom út bókin „Heiðinn
siður á Íslandi“ eftir Ólaf Briem,
einn af okkar mestu fræðimönnum á
þessu sviði. Bókin var endurútgefin
árið 1985 og þykir eitt af grundvall-
arritunum varðandi hinn heiðna sið
á Íslandi til forna eins og Jón Hnef-
ill Aðalsteinsson undirstrikar í rit-
dómi um endurútgáfuna í tímariti
Sögufélagsins, Saga, árið 1986. Ólaf-
ur Briem tók upp þessa umræðu um
skjaldarmerkið og landvættina og
segir svo á bls. 75: „(Ekki er ólík-
legt) að Snorri hafi einhvers staðar
séð slíkar helgimyndir í kirkjum og
sé þaðan runnin lýsing hans á upp-
runa landvættanna.“
Að lokum vil ég geta skrifa um
tengsl landvætta Snorra við tákn-
mál Biblíunnar sem eru að verða
aldar gömul. Árið 1914 ritaði Matt-
hías Þórðarson í grein sem hann
kallaði Leiðarvísir um Þjóðminja-
safn íslands : „(Það liggur í augum
uppi) að hinar fjórar táknmyndir
landvættanna: dreki, fugl, grið-
ungur og bergrisi séu bein afkvæmi
kerúbanna, eins og þeim er lýst í
spádómsbók Esekíels og Opinber-
unarbókinni.“
Til gamans má geta þess að ef
táknmyndir landvættanna sem
standa vörð um Ísland eru upp-
haflega kerúbar, þá er Úríel erki-
engill verndarengill landsins, því
Úríel er æðstur kerúbanna. Það er
gott til þess að vita, því ekki veitir
okkur af verndarkrafti erkiengilsins
um þessar mundir.
Læt ég nú þessum skrifum lokið
um skjaldarmerki Íslands og land-
vættina. Hvet ég enn sem fyrr Óla
Gneista Sóleyjarson til að læra af
mistökum sínum og kanna heimildir
sínar vel áður en hann bregður
penna í fljótfærni.
Óli Gneisti og biblíulegar fyrirmyndir
skjaldarmerkis Íslands
Þórhallur Heim-
isson svarar grein
Óla Gneista Sól-
eyjarsonar
»Hvet ég enn sem
fyrr Óla Gneista Sól-
eyjarson til að læra af
mistökum sínum og
kanna heimildir sínar
vel áður en hann bregð-
ur penna í fljótfærni.
Þórhallur Heimisson
Höfundur er prestur.
SIFJASPELL eru
einhver dapurlegasta
skuggahlið samfélags-
ins. Þótt þau séu fyrst
og fremst ógæfa þeirra
sem fyrir þeim verða
eru þau ekki síður sam-
félagslegt vandamál og
viðfangsefni sem lengi
var vanrækt. Þrátt fyr-
ir að margt hafi áunnist undanfarin ár
er stefnumörkun stjórnvalda hægfara
og margt ógert. Það starf sem unnið
er á þessu sviði er að mestu viðureign
við afleiðingar. Fyrirbyggjandi starf
þarf því að efla til mikilla muna. Skiln-
ingur á sifjaspellum og alvarleika
þeirra hefur færst verulega nær raun-
veruleikanum á liðnum árum og rang-
hugmyndir fyrri tíma og viðteknar
klisjur hafa hver af annarri fallið. Því
ætti að vera nægur vilji að koma nýrri
stefnumótun í framkvæmd. Engu er
þó líkara en samfélag nútímans sé í
kyrrstöðu í þessum efnum, einhvers
konar tómarúmi þess sem hefur náð
áttum, en ekki tekið ákveðna stefnu.
Hana verður tafarlaust að marka og
hrinda í framkvæmd. Rjúfa verður þá
þögn og þá bannhelgi sem grúfir yfir
þessu, því miður, útbreidda ofbeldi og
yfirstíga þær hindranir sem koma í
veg fyrir opna umræðu.
Hér eru í húfi hvílíkir hagsmunir,
að feimnislaus, opinská og hreinskilin
umræða er samfélaginu nauðsynleg.
Hagsmunir barna, sem ekki geta var-
ið sig fyrir misgjörðum sem þau eru
beitt, misgjörðum sem setja varanlegt
mark á þau. Það er ekki nóg að refsa
fyrir þau brot sem framin eru. Lög-
gjafinn og samfélagið verður að gera
það sem unnt er til að
koma í veg fyrir að þau
eigi sér stað. Kjörnir
fulltrúar verða því að
hefja sig upp yfir alla
flokkahagsmuni og
vinna sem ein heild að
löggjöf um markvissa
uppfræðslu í þessum
málum meðal þeirra sem
annast börn, með for-
varnir í fyrirrúmi. Börn
verði einnig frædd um
þessi mál eins og fært er.
Slíkri löggjöf verður að hrinda í fram-
kvæmd umsvifalaust. Ekkert getur
réttlætt aðgerðaleysi og þögn um
verstu afbrot sem framin eru í sam-
félaginu, afbrot sem börn í sakleysi og
þroskaleysi geta ekki varið sig fyrir.
Aðgerðaleysi og þögn vegna þess eins
að okkur þykir óþægilegt að horfast í
augu við þann hrylling sem kynferðis-
ofbeldi gagnvart börnum er. Er það
skaðlegt eða hættulegt að tala um að
til eru feður, afar, frændur og fjöl-
skylduvinir sem misnota börn kyn-
ferðislega? Má ekki tala um það sem
allir vita að er veruleiki? Hvað er í
veginum? Er skömmin á þessum mál-
um yfirsterkari viljanum til að gera
það sem í valdi okkar stendur til að
uppræta meinið? Hugleiðum þessar
spurningar. – Svörum þeim.
Ámundi Loftsson
skrifar um kyn-
ferðisofbeldi gegn
börnum
Ámundi Loftsson
»Rjúfa verður þá
þögn og þá bann-
helgi sem grúfir yfir
þessu, því miður, út-
breidda ofbeldi.
Höfundur er fyrrverandi sjómaður
og bóndi.
Hugleiðing um
kynferðisofbeldi
gagnvart börnum
LÖG um greiðslu-
jöfnun fasteignaveð-
lána til einstaklinga
hafa verið samþykkt
á Alþingi. Í lögunum
felst að viðskiptavinir
lánastofnana með
verðtryggð fasteigna-
veðlán geta óskað
eftir greiðslujöfnun
telji þeir það hagstætt. Ekkert
gjald verður tekið vegna slíkrar
umsóknar. Sækja þarf um
greiðslujöfnun í síðasta lagi 25.
nóvember 2008 til þess að gjald-
dagar í desember verði greiðslu-
jafnaðir. Eftirleiðis þarf að sækja
um greiðslujöfnun fyrir 20. hvers
mánaðar.
Greiðslubyrði lána hefur vaxið
ört að undanförnu vegna mikillar
verðbólgu, samhliða því að kaup-
máttur fólks hefur rýrnað. Við
þessar aðstæður þyngist greiðslu-
byrði af verðtryggðum veðlánum
verulega og getur reynst sumum
ofviða vegna þess misræmis sem
verður milli lána og launa. Mark-
mið laganna er að bjóða lánhöfum
leið til þess að brúa þetta bil með
því að létta greiðslubyrðina tíma-
bundið meðan niðursveiflan gengur
yfir.
Ekki er unnt að segja nákvæm-
lega fyrir um áhrif greiðslujöfn-
unar til lækkunar á greiðslubyrði
lána í desember þar sem útreikn-
ingarnir byggjast á spám. Reiknað
er með að afborganir lána í desem-
ber verði að minnsta kosti 6%
lægri en ella hefði orðið og um
11% lægri í febrúar hjá þeim sem
fara þessa leið. Miðað við efna-
hagsspá Seðlabankans má ætla að í
lok næsta árs verði greiðslubyrðin
um 17% lægri en hún
yrði án greiðslujöfn-
unar.
Greiðslujöfnun felur
ekki í sér eftirgjöf á
skuldum
Greiðslujöfnun felur á
engan hátt í sér eft-
irgjöf á skuldum heldur
er um að ræða frestun
afborgana að hluta. Til
lengri tíma leiðir
greiðslujöfnun til aukins
kostnaðar í formi vaxta
og verðbóta og því ekki sjálfgefið að
fólk kjósi eða hafi hag af greiðslu-
jöfnun. Lántakendur geta sagt sig
frá greiðslujöfnun síðar á lánstím-
anum ef aðstæður þeirra breytast
til betri vegar.
Aðferðin við greiðslujöfnun felst í
því að reiknuð verður ný vísitala,
svonefnd greiðslujöfnunarvísitala,
sem gefin verður út mánaðarlega. Í
vísitölunni verða vegin saman
launaþróun samkvæmt launavísitölu
Hagstofu Íslands og þróun atvinnu-
stigs samkvæmt mælingum Vinnu-
málastofnunar. Aukist atvinnuleysi
og/eða lækki launavísitalan, lækkar
því greiðslubyrði lánanna frá því
sem orðið hefði.
Reynist afborganir láns sam-
kvæmt greiðslujöfnunarvísitölunni
lægri en afborganir samkvæmt vísi-
tölu neysluverðs, sem er grundvöll-
ur verðtryggingar lána, er þeim
hluta afborgunar sem nemur mis-
muninum frestað.
Sá hluti afborgana sem frestast
er færður á jöfnunarreikning sem
bætist við höfuðstól lánsins. Þegar
afborganir af láninu, reiknaðar sam-
kvæmt greiðslujöfnunarvísitölunni
eru aftur á móti hærri en afborg-
anir reiknaðar samkvæmt neyslu-
vísitölu, greiðist mismunurinn inn á
jöfnunarreikninginn til lækkunar
höfuðstól lánsins. Sé skuld á jöfn-
unarreikningi við lok upphaflegs
lánstíma er lánstíminn lengdur eins
og nauðsynlegt er til að lánið verði
greitt til fulls með sambærilegri
greiðslubyrði og áður.
Afnám verðtryggingar ekki
raunhæfur kostur
Í lok október fól ég hópi sérfræð-
inga að skoða hvaða leiðir væru
færar til að bregðast við vanda lán-
takenda vegna verðtryggingar og
eru lög um greiðslujöfnun byggð á
tillögum hans. Hópurinn skoðaði
meðal annars hvort raunhæft eða
æskilegt væri að frysta verðtrygg-
ingu lána. Í stuttu máli var nið-
urstaða sérfræðinganna sú að við
núverandi efnahagsástand sé þetta
ekki raunhæft og myndi hafa alvar-
legar efnahagslegar afleiðingar í för
með sér. Sérfræðingahópurinn
benti meðal annars á að með afnámi
eða frystingu verðtryggingarinnar
myndi eigið fé fjármálastofnana,
sem veitt hafa verðtryggð lán,
rýrna um 180 milljarða króna á einu
ári, þar með talið Íbúðalánasjóðs og
lífeyrissjóða. Eigið fé Íbúðalána-
sjóðs myndi brenna upp á 2-3 mán-
uðum og biði hans því gjaldþrot ef
ekki kæmi til fjárframlag frá rík-
issjóði til að bæta skaðann. Þá
myndi útgáfa verðtryggðra lána
væntanlega stöðvast og yrði því að
fjármagna fasteignakaup með
óverðtryggðum lánum. Í núverandi
vaxtaumhverfi þýddi það ríflega
20% vexti að lágmarki. Kostnaður-
inn yrði því á endanum greiddur af
skattgreiðendum, lífeyrisþegum eða
framtíðarlántakendum í formi hærri
vaxta í stað þeirra sem eiga húsin
sem lánað var til.
Frysting verðtryggingar myndi
auk þess lækka greiðslubyrði lán-
takenda aðeins um 8-10% á erf-
iðleikatímunum sem framundan
eru.
Hagfræðingarnir Gauti B. Egg-
ertsson og Jón Steinsson skrifuðu
grein í Morgunblaðið nýlega og
lýstu áhrifum frystingar verðtrygg-
ingar á einfaldan en skýran máta.
Þeir benda á að með þessu móti
væri stórum hluta af fjárhagsaðstoð
ríkissjóðs vegna kreppunnar varið
til að veita best stadda launafólki
landsins afslátt af skuldum sínum í
stað þess að beina fjárhagsaðstoð-
inni til þeirra sem hafa mesta þörf
fyrir hana.
Engu að síður tel ég að við eigum
að stefna að því eins fljótt og við
getum að afnema verðtrygginguna
og koma á stöðugara efnahags-
umhverfi.
Dæmi um áhrif
greiðslujöfnunar
Setning laga um greiðslujöfnun
er hluti af mun víðtækari ráðstöf-
unum sem gripið hefur verið til eða
eru í undirbúningi til varnar heim-
ilunum í yfirstandandi efnahags-
þrengingum. Með öðru geta þær
skipt miklu máli eins og dæmin
sýna.
Ef 30 milljóna króna lán, tekið í
janúar 2008 á 5% vöxtum til fjöru-
tíu ára, er sett í greiðslujöfnun
gætu áhrifin orðið þessi:
Þann 1. desember nk. gæti af-
borgun af láninu orðið 155.200
krónur en hefði án greiðslujöfnunar
orðið 171.300 krónur og er mun-
urinn um 6%. Um mitt ár 2009 gæti
greiðslubyrðin orðið um 25.000
krónum lægri væri lánið ekki
greiðslujafnað og er munurinn um
14%. Að meðaltali er reiknað með
að lækkunin verði um 17% á næsta
ári.
Mikilvægt er að þeir sem hyggj-
ast nýta sér greiðslujöfnun kynni
sér vel hvort þetta úrræði henti að-
stæðum þeirra og afli upplýsinga
um áhrif þess hjá þeirri lánastofnun
sem þeir eiga í viðskiptum við.
Greiðslujöfnun
fasteignaveðlána
Jóhanna Sigurð-
ardóttir skrifar um
málefni fast-
eignalántakenda
»Markmið greiðslu-
jöfnunar er að koma
í veg fyrir misgengi
launa og lána og laga
þannig greiðslubyrði að
greiðslugetu fólks.
Jóhanna Sigurðardóttir
Höfundur er félags- og
tryggingamálaráðherra.