Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.1951, Blaðsíða 39

c,
árþúsundi fyrir Krists burð. Það hefur komið
í ljós við nána athugun og samanburð, að sú
saga er um margt svo áþekk siglingasögu Norð-
ur-Evrópu, að merkilegt má heita, og verða
hinir flóknu þræðir bergristanna í Svíþjóð og
Noregi stórum auðraktari eftir en áður.
Þegar maður í fyrstu athugar hinn mikla
sæg norrænna bergristumynda, virðist erfitt,
út frá þeirri heimild einni, að gera sér Ijósa
grein fyrir skipalagi og skipagerð í einstökum
atriðum. Það var jafnvel lengi vel álit sumra
fræðimanna, að bergristumyndir þessar væru
ekki allar af skipum, sumt væru t. d. sleðar eða
önnur verkfæri. Þó eru allir horfnir frá þeirri
skoðun og er enginn vafi talinn á því lengur,
að bergristur þessar eiga að tákna skip og ekk-
ert annað. Og þegar málið er kannað nánar,
komur það í ljós, að hægt er með allmiklu ör-
yggi að skipta bergristunum í fáeina flokka,
sem hver um sig táknar ákveðna gerð skipa.
Höfuðflokkarnir eru tveir, en þeim má síðan
skipta í minni deildir, bæði eftir stærð skip-
anna og gerð, en þó er allvandasamt að ákveða
slíkt með verulegri nákvæmni. Hinir tveir höf-
uðflokkar fornaldarskipa eru þessir:
I fyrsta lagi eintrjáningar, fleytur gerðar úr
einum trjástofni. í öðru lagi samsett eða smíðuð
skip. Eintrjáningarnir eru venjulega táknaðir
á bergristunum með einni, nokkurn veginn
beinni línu, en samsettu skipin með boglínum.
Við mjög umfangsmikla og ýtarlega könnun
á sænskum bergristum hefur komið í ljós, að
Vs hluti myndanna var af eintrjáningum, eil
% hlutar áttu að tákna samsett skip.
Myndir þær, sem til eru af eintjáningum eru
margar hverjar frumstæðar og svo illa gerðar
í einstökum atriðum, að þær segja fátt um þessa
báta. Sumar eru aftur á móti nákvæmari og
gefa ýmsar ágætar bendingar. Niðurstöður
rannsókna á þessari tegund báta eru þær, sem
nú skal greina:
Eintrjáningar hafa verið nokkuð algengir í
norrænum löndum á bronceöld, einkum fyrri
hluta hennar, tímabilinu frá 1800—1000 fyrir
Krist. Þeir hafa einkum verið af tveimur gerð-
um: í fyrsta lagi litlir eintrjáningar, 4—8 metra
langir, aðallega notaðir til veiðiskapar á ám og
vötnum eða með ströndum fram. í öðru lagi
stórir eintrjáningar, 10—15 metra langir eða
lengri, notaðir til hernaðar og í víkingaferðir
þeirra tíma. Til endanna hafa bátar þessir
ýmist verið sporöskjumyndaðir eða meitillaga,
og lítill munur á skut og stefni. Þeim hefur
verið róið með lausum árum, og hefur tala ræð-
ara farið eftir stærð bátsins. Má gera ráð fyrir,
að hinum stærstu hernaðarfleytum af þessari
gerð hafi róið 30 menn eða fleiri, 15 á hvort
borð. Á sumum þessara báta hefur verið komið
fyrir eins konar trjónu á stefni eða skut. Virð-
ist það gert til skrauts og til þess valin dýra-
höfuð eða þess konar. Er þar sjálfsagt um að
ræða fyrirrennara drekahöfðanna á skipum
Víkingaaldar.
í Lincolnshire-héraði í Englandi hafa fund-
izt leifar af eintrjáningi frá bronceöld, sem
fræðimenn telja um þrjú þúsund ára gamlan.
Er eintrjáningur þessi mjög svo sambærilegur
við hinar stærri bergristumyndir af eintrján-
ingum, sem fundizt hafa á Norðurlöndum. Bát-
urinn í Lincolnshire er 14,8 metra langur, gerð-
ur úr miklum eikarstofni, og hefur stofninn
verið mjög digur, eða 5^2 meter að ummáli.
Botn bátsins reyndist 10 cm. þykkur, en síð-
urnar 5 cm. Stefnið er tilhöggvið og allrenni-
legt. Fimmtán menn hafa getað róið á hvort
borð báts þessa.
Þótt eintrjáningar séu þeim lögmálum háðir,
að geta aldrei orðið nema ófullkomnir og frum-
stæðir farkostir, hljóti að hafa lítið burðarmagn
og erfitt sé að neyta þar mikilla segla, eru þeir
ekki svo lítilfjörlegar fleytur sem ætla mætti
í fljótu bragði. Víkinganökkvar af þessari gerð,
15 metra langir eða stærri, með 30—40 manna
áhöfn, hafa vafalaust farið allra sinna ferða í
góðu veðri, bæði um Eystrasalt, dönsku sundin,
Norðursjó og til Englands. Meira skal ekki full-
yrt. Skip þessi, svo löng, mjó og borðlág sem
þau voru, hafa sennilega ekki þolað mikinn sjó-
gang, enda trúlegt, að oft hafi orðið á þeim
mannskaðar. Annars er það ótrúlegt, hve langt
menn hafa stundum komizt á lélegum skipa-
kosti, og verður því seint staðhæft, að Skandin-
avar hinir fornu hafi ekki getað siglt víðar en
nú var talið.
Smíðuðu skipin, sem eru eins og áður segir,
% hlutar bergristumyndanna, hafa verið af ær-
ið mismunandi gerðum. Rannsakaðar hafa verið
nákvæmlega yfir 3000 sænskar bergristur, flest-
ar í Bohuslen og Austur-Gautlandi. Skiptust
myndir þessar í sex tegundarflokka. Þar af
var eintrjáningum skipt í tvo hópa, annars veg-
ar hinum litlu nökkvum, sem eingöngu hafa ver-
ið notaðir til fiskveiða og snattferða á fjörð-
um inni eða með ströndum fram, hins vegar
hinum stóru, margrónu hermannabátum. Ann-
ars skal látið útrætt um eintrjáningana, en vik-
ið að hinum fjórum flokkum smíðaðra eða sam-
settra skipa, og helztu einkennum þeirra, hvers
um sig.
Fyrsti flofckur bergristumyndanna virðist
tákna lítil skip, mjó og borðlág. Bendir allt til
V I K I N □ U R
75