Sjómannablaðið Víkingur

Árgangur

Sjómannablaðið Víkingur - 01.07.1954, Blaðsíða 21

Sjómannablaðið Víkingur - 01.07.1954, Blaðsíða 21
ferð þeirra. Samningar um sigling gátu ekki dregizt lengur en til sumarsins 1263, og þá hafa því hlotið að fara fram samningar um þetta, og viðbótarsamningur eða skildagi hefur verið gerður við Gizurarsáttmála um þessi efni. Óðara en fregnin um gerð Gamla sáttmála berst til Grænlands með þingfréttunum 1262, kemur samsumars að utan Ólafur Grænlendingabiskup og situr hér á landi fram yfir þing 1264, að öllum samningum var lokið. Erindi hans var án efa það, að gæta hagsmuna Grænlendinga við þessa samninga. Það virðist upplýst, að í skildaga þeim, sem gerður var 1263, hét konungur því, að 2 skip skulu ár hvert ganga til Grænlands, tvö til Suðurlands, tvö til Norðurlands, eitt í Vestfjörðu og eitt í Austfjörðu. kallar Gamla sáttmála, en er „Almúgans samþykkt“, A bls. 98—99 prentar Gizur upp skjal, sem hann þ. e. hyllingarskilyrði þau, sem Alþingi setti Hákoni hálegg 1301. Árfærir Gizur þetta skjal af vangá til áranna 1263—’64, þótt sjálft skjalið sýni, að það er úr tíð Jónsbókar. Áttu íslendingar í miklum brösum við Hákon hálegg um skeið. Hugði hann að brjóta á bak frelsi landsins. Hann krafðist m. a. að fá sér dæmda lögbókina til um- bóta, .í þeim hug, að innleiða norsku landslögin hér á landi og gera Island þannig að hjálendu Noregs og undirselda slíku konungsofríki, sem var í Noregi, og nálgaðist það, sem var síðar á einveldistímanum. Það er trúa mín, að ef þetta hefði þá náð fram að ganga, jafnvel þótt vér hefðum fengið að halda búnaðarbálk- inum eins og Færeyingar, mundi það ekki nú vera nokk- ur torráðin gáta fyrir Gizur Bergsteinsson, hvað í því fólst í þá daga, að samþykkja (ganga í) lög annars lands! Gizur hneykslast á því, að í þeim afritum Gamla sáttmála, sem nú eru til, skuli hvergi vera krafist skipagangs til Grænlands. Víst væri svo, ef fyrir lægju kærur um vanefndir á siglingum til Grænlands, en þær virðast ekki hafa hingað borizt. Grænlandsverzlunin var margfallt arðvænlegri en verzlunin til íslands, og hefur því án efa yfirleitt verið betur rækt. Sem veiði- land var Grænland ekki nándar nærri eins viðkvæmt fyrir misbresti í siglingu og landbúnaðurinn á íslandi. Grænlendingar voru og sjálfbjarga hvað trjávið snerti (frá Marklandi). Konungseinokunin á Grænlandi (frá Björgvin, en síðar Danmörku) lagðist niður vegna harðrar verzlunarsamkeppni frá Frökkum, Böskum, Portúgölum, Spánverjum og Bretum við Markland (Labrador), og þetta gerðist um eða upp úr 1500. Á íslandi gengu látlausar kærur yfir vanefnd á sigl- ingum. Og þegar konungshylling lá fyrir, reyndu menn að knýja fram leiðrétting með því, að ítreka þá sigl- ing, sem lofað hafði verið til íslands. Það mundi ekki hafa styrkt aðstöðuna til að fá leiðrétting, að kæra yfir verzlun, sem var í lagi eða menn höfðu ekki vísa vissu um, að vanefndir væru á. En þegar keyrði um þverbak í þessum efnum, kom kæra frá lögmanni ís- lands, er síðar verður getið. Það er ósönnuð staðhæfing hjá Gizuri (bls. 99—100), að utanstefnuákvæðið og ákvæðið um það, hverjir séu rétt bornir til að vera lögmenn og sýslumenn, hafi ekki tekið til Grænlands. Sömuleiðis er það ósönnuð fjar- stæða (bls. 100), að fleirtalan lönd stangist á við nokkurn skapaðan hlut í sáttmálanum. Á bls. 107 segir Gizur: „Erfitt er að kasta þessari heimild [frásög Sturlu um skattheitið 1261] fyrir róða, enda er ekki um aðra heimild að tefla“, þ. e. varðandi heit af Grænlendinga hálfu til konungs. Neðar á bls. 107 segir Gizur: „Virðist og, að Grænlendingar hafi gert einhvern slíkan samning við konung", þ. e. líkan þeim, sem íslendingar gerðu, og mun hann þá eiga við ártalið 1261. En texti Sturlu afneitar þessu gersamlega. „Þeir sögðu“, segir Sturla. Þeir höfðu ekki með sér nokkurn ritaðan staf um þetta, og í algerri vöntun heimilda. vitnar hann í vísu eftir sjálfan sig! En þetta hefur enn aðra hlið. Magnús konungur lagabætir skipaði Sturlu þann vanda, að rita Hákon- arsögu. Sagan var skráð undir umsjá Magnúsar kon- ungs- og annarra ráðamanna Noregs. Það mundi ekki hafa þurft jafnsnjallan mann á lög og Magnús konung- ur var, til að sjá, hverja þýðing það hefði, að fá fyllstu heimildir um rétt sinn yfir Grænlandi ritaðan inn í söguna. Hefði nookkur lögtaka skattsins átt sér stað á Grænlandi eða sáttmáli verið gerður, mundi lög- spekingurinn og sagnfræðingurinn Sturla ekki aðeins af sjálfsdáðum hafa ritað þetta inn í söguna, heldur mundi og Magnús konungur og hinir ágætlega lærðu menn hans hafa skipað Sturlu að gera það. Sturla mundi hafa gert þessu efni öll hin sömu skil á Græn- landi og á íslandi, ef um nokkra lögtöku skattsins eða nokkurn sáttmála milli Grænlendinga og konungs hefði verið að ræða. Og að lokum: Sturla, og heldur ekki nokkur annar, þekkir neitt til þess, að Grænlendingar hafi lofað öðru en skatti. Enginn annálaritari og eng- inn sagnaþulur íslendinga eða annarra þjóða hefur fengið nokkrar frekari spurnir af þessu. Öruggar heimildir greina frá viðbragði erkibiskups og konungs á 1. fjórðungi 16. aldar út af því, að Græn- landsverzlunina tekur undan. Var nú ástæða til að harma þetta um sinn, meðan menn vissu, að Græn- lendingar höfðu hagstæða verzlun við Markland. En endalaust gátu ekki íslendingar unað því, að hafa ekk- ert samband við Grænland, þótt konungurinn virðist hafa blundað vært. En veturinn 1567—1568 var Ormur lögmaður Sturluson í Kaupmannahöfn og í miklum metum og kærleikum hjá fornvini sínum Friðriki II. Það getur enginn annar verið en hann, sem sýndi kon- ungi sáttmála og skildag, er sýndi, að Grænland lyti honum sem Noregskonungi, og að honum bæri sam- kvæmt þessum skjölum að senda tvö kaupskip til Græn- lands árlega: „og sidan at vier vorum komner till vorar kongligrar rickissins stiornar formerttvm vier i san- leicka ath þar skylldi vera giordvr nockur sattmalli og skilldagi vppaa begia sidv, ath fra Norie til Græn- landzs, skyldi sigla tvo skip hvortt ar hier fra Norie til Grænlandzs, og færa þangat alla goda nyttsamlega vorv sem landinv og allmuga væri til besta ... “. Grönl. hist. Mind. III, 202, sbr. Réttarstaða Grænlands, bls. 485— 493). Bréfið sýnir stjórnskipun Jónsbókar á Grænlandi, og hversu margir voru heima í því utan íslands á 16. öld? Og hvar gátu þessi skjöl, sem enginn hafði áður VIKINEUR 147

x

Sjómannablaðið Víkingur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sjómannablaðið Víkingur
https://timarit.is/publication/335

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.