Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.1965, Qupperneq 14

TH ÓLAFSSON:
SAGA MÓTORANNA
Margt hefur verið skrifað í
Sjómannablaðið VlKING og SJÓ-
MANNADAGSBLAÐIÐ um
mótora, þó einkum nútímamót-
orinn, diesilvélina. Lítið hef ég
heyrt eða séð um fortíð þeirra,
sem er líklegast flestum hulin,
og hefur fallið í gleymsku með
uppfinningamönnunum sjálfum,
og seint kemst á prent. Hér
skal í fáum dráttum getið þess,
sem ég hef lesið og heyrt, er
gæti átt heima í sögu mótor-
anna, en þeir,. sem fróðir eru
um þessa hluti, ættu ekki að
láta það dragast að birta það.
Hafi það áður verið birt, væri
gaman að sjá það aftur, svo að
fleirum yrði miðlað þeim fróð-
leik; eins ef aðrir, sem betur
vissu og byggju yfir einhverju,
kæmu því á prent, því víða er
það, sem sjómannablaðið VÍK-
INGUR liggur frammi; umborð
í skipum, bátum og ekki sízt
inni á heimilum kaupenda hans.
Það mun hafa verið Hollend-
ingur, Huygens af nafni, sem
átti fyrstur manna hugmynd um
að nota sprengigas sem eldsneyti
til að knýja mótor. Hálfri ann-
ari öld seinna var verið að koma
fyrir og hagnýta gufuvélina sem
orkugjafa í námum og iðjuver-
um. Hafa þó sjálfsagt margir átt
við að finna upp mótor í þeim
tilgangi að létta manninum starf
í verksmiðjum og víðar,. en orð-
ið að víkja fyrir gufuvélinni.
Árið 1801 rofaði þó aftur til;
var þá Frakkinn d’Humbersin að
eiga við sinn tvívirka gasmótor.
Áríð 1838 notaði maður nokkur
kolvetni sem eldsneyti fyrir sinn
mótor, en fyrsti nothæfi mótor-
inn sá dagsins ljós árið 1860.
Var það gasmótor Etienne Len-
oirs. Etienne Lenoirs var þjónn
að atvinnu og af belgiskum ætt-
um. Notaði hann ljósgas bland-
að lofti, og sem kveikitæki, raf-
magnsneista. Árið 1863 setti
hann mótor sinn í farartæki,
sem náði um 15 km. hraða. Á
heimssýningunni í París 1867
vakti þessi mótor sétstaka at-
hygli.
Árið 1864 stofnsettu tveir
menn vélaverkstæði í Köln; voru
það verkfræðingur þar í borg,
Eugen Langen að nafni, og ung-
ur Rínarkaupmaður, Nikolaus
August Otto. Er talið, að upp-
haf mótorfræðinnar hafi orðið
til með byggingu mótors þeirra,
sem kallaður var „Nýi-mótor
Ottós,.“ og er fæðingarvottorð
hans talið vera línurit það, sem
er frá 9. maí 1876, og auglýst
var á heimssýningunni í París
árið 1878 sem stærsta uppgötv-
un, síðan á dögum James Watt.
Sá mótor var byggður með þeim
vinnuhring fjórgengisvéla, sem
heimurinn þekkir í dag; fjórum
bulluslögum. En þeir félagar
höfðu áður fengið gullverðlaun
fyrir mótor, sem þeir áttu á
heimssýningunni í París árið
1867. Þeirra mótor var spar-
neytnari og álagshæfari en mót-
or Etienne Lenoirs, enda þótt
mótor hans hafi veríð veitt sér-
stök athygli á þeirri sýningu
eins og fyrr getur.
Á þessu ári eru 100 ár frá því
að Eitenne Lenoir kom með
fyrsta bílinn á götu í París, og
ók með 15 km. hraða með mótor
sínum, sem þjappaði eldsneytis-
blöndunni lítið eða ekkert saman.
Litla verkstæðið þeirra Eug-
ens og Ottos var flutt nokkrum
árum eftir stofnun þess yfir á
hægri bakka Rínar, í námunda
við Deutz, og var þá farið að
smíða bíla og setja mótora í þá.
Árið 1930 var svo litla verk-
stæðið þeirra sameinað „Masch-
inenbauanstalt Humbolt A.G.“
Árið 1936 varð svo samsteypan
enn stærri og hét þá „Der Hum-
bolt-Deutz-Motoren A.G..“
Á þýzka safninu í Miinchen er
marmaraskjöldur í heiðurssal
safnsins, og er Nikolaus August
Otto þar talinn fæddur í Holz-
hausen, 10. júní 1832 og dáinn í
Köln 26. jan. 1891. Mótorar
hans, sem þjöppuðu saman elds-
neytisblöndunni, grundvölluðu
mótorfræði veraldarinnar. •—
Klöckne-Humbolt Deutz A.G.
heldur uppi heiðri þessa manns
með auglýsingum. Voru mótorar
þeirra félaga framleiddir í y2, 1,
2, 4, 6 og 8 hestöflum. Árið 1881
byggði Gasmotoren-Fabrik Deutz
mótor upp að 100 ha.
Dr. Rudolf Diesel, sem há-
þrýstimótorinn,, „dieselmótor-
inn,“ heitir eftir, er fæddur í
París 18. marz 1858. Faðirhans
var leðurkaupmaður í Augsburg
í Suður-Þýzkalandi. Rudólf Die-
sel ólst upp í París og gekkþar
í barnaskóla. Síðar hlaut hann
framhaldsmenntun í Þýzkalandi.
Eftir að hafa lokið prófi frá
tækniháskólanum í Miinchen,
sem var bezta próf, er nokkru
sinni hafði verið tekið við þann
skóla frarn að þeim tíma,. fór
hann út í framkvæmdalífið og
vann um árabil við ís- og kæli-
vélar. — En Diesel komst að
því á stúdentsárunum að vélar,
svo sem gufuvélin og gas-
vélar, sem þá voru farnar að
þjóna manninum víðs vegar,
voru yfirleitt eyðslusamar, þar
sem gufuvélin notaði aðeins 6-
10% af hita þeim, sem eldsneyt-
ið innihélt, og gasvélar um 23%
VÍKINGUR
184