Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.1965, Blaðsíða 26

Dýrkeypt
reynsla
Eftir Hallgr. Jónsson
Erindi flutt á Skrúfudaginn 1965
í Vélskólanum. Dálítið breytt.
Ýmsuni farast svo orð í ræð-
um og ritum, að nýtt landnám
hafi byrjað á íslandi með tuttug-
ustu öldinni. Má þetta vinsam-
lega til sanns vegar færast. Það
var véltæknin sem komin var til
scgunnar, á henni byggðist hið
nýja landnám. Á fyrstu árum
aldarinnar fóru Islendingar að
taka vélarnar í þjónustu atvinnu-
veganna, fyrst á sjónum og síðar
við iðnaðar- og landbúnaðarstörf.
Engum getur nú dulist hve stór-
fengleg áhrifin urðu á allt menn-
ingarlíf í landinu. Þá fór fyrst
að marka fyrir steininum í efna-
hagsmálunum svo um munaði.
Strit einstaklinganna varð arð-
meira, og þegar frá leið lærðu
menn að beita vélunum, ólíkt létt-
ara. Verðmæti fóru að safnast
fyrir í landinu, og landsmenn
urðu svolítið meira en matvinn-
ungar, svona almennt talað.
Framkvæmdahugur færðist al-
rnennt í aukana. Það er ekkert á
huldu um þetta landnám. Hið
stjórnmálalega sjálfstæði, eða sá
áfangi sem vannst á því sviði upp
úr aldamótunum, var að sjálf-
sögðu mikils virði, og glæddi
framfarahug manna, en hætt er
við að margt hefði orðið á ann-
an veg en varð, framfarirnar
torsóttari og sjálfstæðið ris-
minna, hefði sjósóknin t. d. verið
bundin við árar og segl, eins og
áður var.
Það sem ég hef einkum í huga
með þessu rabbi hér, er að minn-
ast á vélbátaflotann sem varð til
hér á Suður- og Vesturlandi
fyrstu 10—15 ár aldarinnar. Hér
196
SKRÚFU
Fyrir nokkrum árum var tek-
inn upp sú nýbreytni í Vélskól-
anum í Reykjavík, að kennarar
og nemendur gera sér dagamun
einu sinni á ári hverju í febrúar-
mánuði. Hafa nemendur sýni-
kennslu í vélasal, á þann veg að
eldri nemendur leiðbeina þeim
sem yngri eru. Fólk sem áhuga
hefur fyrir starfi skólans er vel-
komið, og þeir sem þess óska fá
vitneskju um það sem þar fer
fram. Nefnd manna, nemendur
ungir og gamlir, skrúfuráð, ásamt
forstöðumanni skólans, hafa
stjórn dagsins með höndum.
Eftir kennslu og fræðslu í véla-
sal, er safnast saman í hátíða-
sal skólans til ræðuhalda. Þar eru
flutt ávörp og ræður og sagt frá
ýmsu í starfsemi skólans. Er leit-
að eftir því að gamlir nemendur
var um hreina byltingu að ræða,
engu minni er. t. d. við tilkomu
togaranna, sem svo mikið hefur
verið ritað um. Ég var þá nokkur
ár við nám í vélvirkjun og gæzlu
véla í fiski- og flutningabátum,
áður en ég fór að starfa á tog-
urum og kynntist þessum málum
af eigin raun.
Ekkert nám er haldbetra en
nám reynzlunnar, og þeir voru
margir sem þannig kynntust vél-
unum í fyrstu fiskibátunum okk-
ar, og einnig í togurunum á þess-
um árum. Sumir þessara manna
stóðu að stofnun Vélstjórafélags-
ins á sínum tíma, og í framhaldi
af því var unnið að því að hér
væri tekin upp kennsla í vélfræði
að erlendri fyrirmynd.
Flestir þeirra vélstjórnar-
manna sem störfuðu á skipunum
um þær mundir er kennsla í vél-
fræði hófst, höfðu verið með frá
byrjun vélaaldar hér á landi.
Sumir starfað t. d. á norskum
skipum og kynnzt viðhorfum þar
á þessu sviði. Þessir menn gerðu
sér meira eða minna grein fyrir
því ófremdarástandi sem verið
DAGUR
komi þar fram og segi frá reynslu
sinni, ef verða mætti hinum yngri
til nokkurs fróðleiks. Eitt atriðið
á dagskránni er það að nemend-
ur hylla kennara sína og færa
einum þeirra verðlaun fyrir dugn-
að og vinsældir, er það málm-
skrúfa, haglega gerð. Fleira er
jafnan á dagskrá og meðal ann-
ars kosið í skrúfuráð fyrir næsta
ár.
Þá er opið hús í matsal skól-
ans, og eiga gestir og nemendur
þess kost að kaupa sér þar kaffi
með vægu verði, og spjalla um
landsins gagn og nauðsynjar.
Hefur nýbreytni þessi farið vel
af stað, og er líklegt að Skrúfu-
dagurinn verði fastur liður í
starfi skólans til kynningar á
starfi hans.
hafði og var á vélbátaflotanum
vegna vangæzlu vélanna þar.
Ákveðinn umbótavilji var fyrir
hendi hjá þessum mönnum, sem
ýtti undir þær framkvæmdir, er
ég nefndi hér að framan.
Þeir munu margir á mínum
aldri sem á árunum kringum 1910
og lengur fram eftir, veittu at-
hygli vélaræksnunum, sem lágu
hér á flestum fjörum veiðistöðv-
anna. Þar sem útgerð var mikil,
lágu þau í sjávarmálinu, á sjáv-
arkambinum, í geymsluhúsum út-
vegsmanna, en þó einkum í kring-
um viðgerðarverkstæðin, þar
mynduðust smám saman stórir
haugar af þeim.
Þetta var á þeim tíma, þegar
bullur duttu niður úr vélum af því
að slitið í sveifarlegunum var
komið yfir centimeter, og legu-
boltarnir þoldu ekki meira skrölt.
Þegar báturinn komst aðeins
hálfa leið út á fiskimiðin, sökum
þess að eldsneytisforðinn var þá
búinn, svo að dæmi séu nefnd
um aðgát og fyrirhyggju á fyrstu
árum vélaaldar hér á landi.
Nú er það svo, að erlendir vél-
VÍKINGUR