Sjómannablaðið Víkingur - 01.08.1972, Síða 16

tslenzka landhelgisgœzlan
eftir Pétur Sigurðsson, forstjóra
Greinin var samin árið 1958.
Samkvæmt gömlum heimildum
munu fiskveiðar erlendra skipa
hér við land hafa byrj að um 1408
eða 1409. Voru það Bretar sem
riðu á vaðið, — og síðan hafa
þeir verið óslitið á íslandsmiðum.
Aðrar þjóðir, eins og Þjóðverjar,
Hollendingar og Frakkar komu
fyrst alllöngu síðar. Fyrst í stað
voru fiskiskipin hér aðeins yfir
sumarmánuðina, en þó reyndu
erlendir fiskimenn fljótt að hafa
hér vetursetu, og þá að stunda
útræði frá landi, sem þó skjót-
lega var lagt blátt bann við.
Strax og þessar veiðar hófust
fóru landsmenn að kvarta undan
yfirgangiútlendinganna, enraun-
verulegt eftirlit með veiðum
þeirra, sem tiltölulega fljótlega
voru alveg bannaðar án sértaks
leyfis, var lengi vel ekki nema
nafnið tómt, þannig að lands-
menn urðu sjálfir að gæta réttar
síns eftir beztu getu. Urðu iðu-
lega af því ýmsar væringar og
jafnvel bardagar, eins og kunn-
ugt er úr Tslandssögunni, en
landsmenn virðast hafa gert mik-
inn mun á t. d. brezkum fiski-
mönnum og brezkum kaupmönn-
um, sem ávallt nutu hylli al-
mennings.
Eins og áður er sagt var á
fyrstu öldunum raunverulega
ekkert eftirlit með þessum veið-
um. Þau dönsku herskip, sem
við og við komu hingað á þeim
árum, voru hér yfirleitt í allt öðr-
um erindum. Árið 1670 tók þó
dönsk freigáta hollenzk skip,
sem gerð voru upptæk og síðan
seld á uppboði í Kaupmannahöfn,
og urðu út af þessu miklar deilur
milli Dana og Hollendinga.
Nokkru síðar, voru enn tekin
tvö frönsk skip, og 1774 var hér
dönsk freigáta á landhelgisgæzlu.
Landhelgisgœzlunnar.
En jafnframt því sem fjöldi
erlendra fiskiskipanna óx, þá
fjölgaði einnig kvörtunum lands-
manna undan ýmiskonar yfir-
gangi þeirra, enda virtu þau land-
helgina að engu. I bænarskrá er
Alþingi sendi konunginum árið
1859 er þess vegna beðið um
varðskip til gæzlu og komu þá
hingað Korvettan Hejmdal 1860
og briggskipið St. Thomas 1863,
en föst árleg gæzla byrjar fyrst
1865. Fyrst í stað önnuðust hana
ýmsar skonnortur, eins og Diana,
Fylla og Ingolf, en það voru segl-
skip með gufuvél, og þóttu því
góð skip á þeim tíma.
Af samtíma heimildum má
ráða, að stjórninni hefir þótt
réttara að fara varlega af stað
með þessa gæzlu, þar sem hún
var alveg ný, og fiskiskipin ó-
vön henni.
í erindsbréfi skipherrans, er
fyrstur hafði hana á hendi, er
hann t. d. vandlega áminntur um
að fara gætilega í sakirnar, og
hafa sem nánasta samvinnu við
yfirvöldin í landi, — sérstak
lega ef um töku skips sé að ræða.
Auk þess sem þessi skip áttu
að gæta landhel'ginnar, var þeim
oft einnig falið að mæla upp ýms-
ar hafnir eða siglingaleiðir, og
unnu þau á því sviði mikið starf.
Varð því oft lítið úr sjálfri gæzl-
unni, þar eð skipin voru hér að-
eins yfir sumarmánuðina.
Gekk þetta svo þar til um
1890, en þá gjörbreyttust allar
aðstæður, og bar ýmislegt til. I
fyrsta lagi óx sjávarútvegur hér
þá mjög ört. Skipum fjölgaði og
þau stækkuðu. Ennfremur fjölg-
aði erlendum fiskiskipum, — og
loks komu togararnir til sög-
unar.
Áður höfðu fiskimiðin verið
Pétur Sigurðsson,
forstjóri Landhelgisgæzlunnar.
nóg fyrir alla, bæði útlendinga
og landsmenn, og engin hætta á
að þau yrðu þurrunnin, né heldur
að skin eyðilegðu að neinu ráði
veiðarfæri hverra annara. Með
notkun botnvörpunnar breyttist
þetta algjörlega, því bæði mátti
eyða með henni takmörkuðum
grunnmiðum, og eyðileggja veið-
arfæri þeirra skina, sem þessi
mið sóttu, — ef ekki var að gætt.
Hvorttveggia virðist mönnum
hafa verið Ijóst frá því botn-
varpan var fyrst revnd hér við
land. því sama ár (1889) sam-
þvkkti Alþingi lög um bann gegn
botnvörpuveiðum í landhelgi við
Island. Var það Þjóðverji, sem
gerði fyrstu tilraunina hér í
Faxaflóa, en það voru Bretar
sem hófu hinar raunverulegu tog-
veiðar hér nokkrum árum síðar.
En það er ekki nóg að setja
lög og reglur, það þarf líka að
sjá um að þeim sé hlýtt. Svo
kom líka á daginn hér. Hinir
brezku togarar virtu botnvörpu-
lögin að engu, og fiskuðu þar
VlKINGUR
280