Sjómannablaðið Víkingur - 01.09.1998, Blaðsíða 21

Benedikt Valsson hagfræðingur og framkvæmdastjóri Farmanna- og
fiskimannasambands íslands skrifar.
Þvingað
fiskverð
Undir vetrarlok Iauk þriðja verkfalli sjó-
manna á fiskiskipum sem þeir hafa staðið fyr-
ir á þessum áratug vegna deilna um fiskverð.
I tvö skipti af þremur hafa stjórnvöld skorist
í leikin með því að banna tímabundið verk-
föll sjómanna. Samhliða þessum afskiptum
sínum af frjálsum samningum hlutaðeigandi
aðila hafa stjórnvöld beitt sér fyrir öðrum að-
gerðum til að draga úr langvarandi deilu milli
sjómanna og útvegsmanna, þar sem rót
vandans er að finna í einhliða fiskverðsá-
kvörðun útvegsmanna/fiskverkenda.
Aðgerðir stjórnvalda frá síðastliðnu vori
eru af tvennum toga. í fyrsta lagi er sett á
laggirnar Verðlagsstofa skiptaverðs sem hefixr
þann tilgang að fylgjast með fiskverði og
uppgjöri á aflahlut sjómanna. Verðlagsstofa
skal stuðla að réttu uppgjöri af hálfu útgerð-
armanna. í öðru lagi er stofnað kvótaþing til
að miðla kaupum og sölum aflamarks með
það markmið að gera kvótaviðskipti gegn-
umsærri og slíta óeðlileg tengsl milli sægreifa
og leiguliða í fiskveiðum. Hvort framantald-
ar aðgerðir stjórnvalda muni duga til þess að
leysa aðsteðjandi vanda vegna verðmyndunar
á fiski og réttu uppgjöri á aflahlut sjómanna,
getur tíminn einn leitt í ljós. Hins vegar er
þegar kominn upp ágreiningur milli samtaka
sjómanna og Verðlagsstofu um verkefni og
verklag stofimnar. Einnig hafa komið fram
sprungur í kvótaþingið, þar sem útvegsmenn
hafa skotið aflamarki framhjá þinginu með
því að leigja fiskiskip milli rekstraraðila.
Einhliða ákvarðað fiskverð er þvingað fisk-
verð. Slíkt verð er afsprengi af togstreitu um
tekjuskiptingu innan sjávarútvegsins þar sem
útvegsmenn/fiskverkendur hafa að undan-
förnu verið að færa sig upp á skaftið í ásælni
sinni til þeirra verðmæta sem myndast í fisk-
veiðum á kostnað sjómanna. Segja má að til-
raunin til að semja um svonefnt frjálst fisk-
verð milli einstakra áhafna fiskiskipa og út-
gerðarmanna hafi mistekist einfaldlega vegna
þess að margir af þeim síðarnefndu hafa mis-
notað aðstöðu sína til að þvinga niður fisk-
verð eða halda því niðri. Þessu til stuðnings
er vísað til misgengis milli þróun verðs sjávar-
afurða og hráefnis sem átt hefur sér stað á
undanförnum misserum. í töflu I er sýnd
breyting afurða- og hráefnisverðs helstu
botnfisktegunda á tímabilinu júní 1996 til á-
gúst 1998.
Eins og sést á töflu 1 vantar mikið upp á að
fiskverð í beinni sölu til fiskverkenda hafi
fylgt eftir breytingu afurðaverðs. Reiknað
misgengi sýnir hvað fiskverð í beinni sölu
þarf að hækka mikið til að ná sömu hlutfalls-
legu breytingu afurðaverðs eins og á tímabil-
inu sem hér er til umfjöllunar. Þannig þarf
þorskur að hækka strax að meðaltali um
19%, ýsa um 14%, karfi rúmlega 11% og
ufsi um 12%. Það skal tekið skýrt fram, að
þótt misgengi milli afurða- og hráefnisverði
yrði eytt með þeim hækkunum sem hér eru
tilgreindar, má alls ekki skilja málið þannig
að þá sé allt fallið ljúfa löð, hvað fiskverð
snertir. Hafa ber hugfast að fiskverð í beinni
sölu hefur verið og er meira og minna
“skakkt.” Og það verður áfram skakkt þrátt
fyrir leiðréttingu á því misgengi sem greint er
frá hér að framan. Skekkjan verður sennilega
ávallt til staðar svo lengi sem fiskverð í beinni
sölu er lægra en það verð sem fæst fyrir fisk af
sömu tegund og gæða á uppboðsmarkaði.
Hvers vegna er verð á karfa allt að helmingi
lægra í beinni sölu en á uppboðsmarkaði hér-
lendis? Svarið er augljóst, fiskverð í beinni
sölu er þvingað. Þessu til frekari staðfesting-
ar má vísa til nýlegrar (síðsumars sem ekki er
talinn besti sölutíminn) sölu Breka VE á
karfa í Bremerhaven, þar sem meðalverð var
165 krónur á kíló fyrir úthafskarfa (djúp-
karfi). A sama tíma er verð á karfa í beinni
sölu hérlendis þvingað í 36 krónur á kíló sem
gefur til kynna nálægt fimmfaldan verðmun
Þorskur*) Ýsa*) Karfi Ufsi*)
Breyting afurðaverðs landfrystingar og söltunar í íslenskum krónum, júní 1996 - ágúst 1998 19,5% 23,5% 15,1% 20,0%
Breyting fiskverðs í beinni sölu til fiskverkenda, júní 1996 - júní 1998 0,3% 8,6% 3,4% 6,9%
Misgengi milli afurða- og hráefnisverðs 19,1% 13,7% 11,3% 12,3%
*) Slægður fiskur.
Heimildir: Þjóðhagsstofnun og Fiskifélag íslands.
Sjómannablaðið Víkingur
21