Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.2004, Side 36

Heilsuhornið
Inga Valborg Ólafsdóttir hjúkrunarfrœðingur
Kransæðasjúkdómar
- áhœttuþœttir
Margra ára rannsóknir hafa sýnt að á-
kveðin líkamseinkenni og lífsvenjur
valda því að sumum er hættara við því
að fá kransæðasjúkdóm en öðrum.
Kallast þessir þættir áhættuþættir og
eru nú níu þeirra þekktir.
Áhættuþáttum er skipt í þrjá flokka:
1. Persónulegir þættir: Kyn, Erfðir, kyn-
þáttur
2. Þættir tengdir lifnaðarháttum og und-
irliggjandi sjúkdómsástandi, há blóð-
fita, hár blóðþrýstingur, sykursýki
3. Þættir tengdir liðnaðarháttum, reyk-
ingar, hreyfingarleysi, offita, streita
Lítið er hægt að gera varðandi per-
sónulegu þættina en hægt er að draga úr
áhrifum hinna þáttanna. Með því að losa
sig við áhættuþætti minnkar áhættan á
frekari æðakölkun og jafnvel kransæða-
stíflu.
Ekki er æskilegt að ætla sér að breyta
mörgum lífsvenjum í einu. Ef hætt er að
reykja er óheppilegt að fara í megrun á
sama tíma. Að taka á einum áhættuþætti
getur haft jákvæð áhrif á annan. Þannig
mun t.d.regluleg hreyfing leiða til þess
að viðkomandi léttist en það hefur aftur
áhrif á blóðþrýstinginn og blóðfituna.
Reglubundin hreyfing dregur auk þess úr
streitu og áhrifum hennar.
Kyn
Karlmönnum undir fimmtugsaldri er
hættara við að fá kransæðasjúkdóma en
konum á sama aldri. Það er m.a. vegna
þess að konur hafa meira af HDL, góða
kólesterólinu, sem verndar þær fyrir
kransæðasjúkdómi meðan þær eru á
barneignaraldri. Eftir tíðahvörf eykst
tíðni kransæðasjúkdóma hjá konum
verulega.
Erfðir
Ljóst þykir að líkur á kransæðasjúk-
dómi liggja í erfðum. Lítið er hægt að
gera í því annað en að draga enn frekar
úr áhrifum annarra áhættuþátta.
Hár blóðþrýstingur
Hár blóðþrýstingur einn og sér eykur
líkurnar á hjarta- og æðasjúkdómum, en
hættan margfaldast ef viðkomandi reykir
einnig, hefur hátt kólesteról og/eða er
með sykursýki.
Hár blóðþrýstingur getur varað í mörg
ár án þess að viðkomandi finni fyrir því.
Höfuðverkur getur verið einkenni um að
blóðþrýstingur sé hár en oftast er hann
án einkenna.
Blóðþrýstingur er mælikvarði á kraft-
inn sem hjartað þarf að beita til að dæla
blóði um líkamann.
Sá þrýstingur, sem hjartað beitir þegar
það dregur sig saman (dælir), er kallaður
slagþrýstingur eða efri mörk. Þegar hjart-
að slakar á, milli samdrátta, fellur þrýst-
ingurinn. Það er kallaður bilþrýstingur
eða neðri rnörk.
Blóðþrýstingur er einstaklingsbundinn
og breytilegur yfir sólarhringinn.
Þegar verið er að hlaupa, bera þunga
hluti, klippa trén, fara í kalda sturtu, æs-
ast eða reykja sígarettu, hækkar blóð-
þrýstingurinn. Hann lækkar þegar slapp-
að er af og er lægstur við svefn. Allt þetta
er eðlilegt en þrýstingurinn er talinn of
hár ef hann fer yfir ! 40/90 i hvíld við
endurteknar mælingar. Ein mæling nægir
ekki til að greina háþrýsting vegna þess
hve breytilegur hann er, til þess þarf
fleiri mælingar yfir ákveðinn tíma.
Þegar blóðþrýstingurinn er hár eykst
þrýstingurinn á slagæðaveggina og getur
valdið skemmdum i þeim. Hár blóðþrýst-
ingur eykur þannig líkurnar á æðakölk-
un og þar með líkurnar á blóðtappa í
hjarta (kransæðastiílu) eða heila. Hann
hefur einnig skaðleg áhrif á nýrun og
getur valdið hjartabilun.
Ef blóðþrýstingurinn er hár þarf hjart-
að að erfiða meira til að koma blóðinu
um líkamann. Það getur hjartað venju-
lega gert í mörg ár með því að vöðvinn
þykknar og styrkist en með tímanum
lætur hjartað undan álaginu. Einkenni
þess er þungur hjartsláttur, mæði við
áreynslu og bjúgur á fótum.
Margar ástæður geta verið fyrir of
háum blóðþrýstingi. Það gelur tengst
erfðum og/eða verið afleiðing lífsvenja
(lifnaðarhátta), t.d. kyrrsetu, offitu, lé-
legs mataræðis og streitu. Oftar en ekki
er orsökin ekki kunn. í flestum tilfellum
er hægt að lækka blóðþrýstinginn með
réttri meðferð og draga þannig úr hættu
á líffæraskemmdum.
Góð ráð til að halda blóðþrýstingi
niðri:
Fara reglulega í eftirlit.
Halda kjörþyngd.
Hætta að reykja.
Stunda reglubundna hreyfingu.
Draga úr spennu og streitu.
Gæta hófs í saltneyslu.
Gæta hófs í neyslu áfengis.
Taka lyf skv. fyrirmælum læknis, ef við á.
Forðast lakkris.
Sykursýki
Sykursýki eykur líkur á hjarta- og æða-
sjúkdómum. Hægt er að draga úr þeim
líkum með því að halda sjúkdómnum i
skefjum.
Sykursýki kemur vegna truflunar á
sykurefnaskipt-um og einkennist af of
miklu sykurmagni í líkamanum. Alvar-
legur fylgikvilli sykursýki getur verið-
myndun æðakölkunar.
Til eru 2 tegundir sykursýki. Tegund 1
(áður kölluð insúlínháð sykursýki)grein-
ist helst hjá ungu fólki. Tegund 2 (áður
kölluð insúlínóháð eða fullorðinssykur-
sýki) greinist oftast hjá fólki sem komið
er yfir fertugt. Flestir í þeim hópi eru of
þungir.
Einkenni sykursýki eru þorsti, mikil
þvaglát, þreyta, kláði við þvagrás, sjón-
truflanir, pirringur í fótum o.fl. Ef þess-
ara einkenna verður vart er æskilegt að
láta athuga blóðsykurinn.
Ef sykursýki er til staðar er nauðsyn-
legt að reyna að endur-skapa það jafn-
vægi á blóðsykrinum, sem hefur tapast.
Það er hægt að gera með mataræði,
hreyfingu og lyfjum. Mjög áríðandi er að
halda kjörþyngd og forðast offitu.
Reykingar
Við reykingar eykst áhættan á
kransæðastíflu. Hættan er álíka hjá þeim
sem reykja vindla og þeim sem reykja sí-
garettur.
Við reykingar berst töluvert af hættu-
legum efnum í líkamann. Eitt af þeim er