Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.2006, Qupperneq 32

Þórdís Bernharðsdóttir
RISAR HAFSINS
Isambard Kingdom Brunel við akkerisfestar Great Eastern drið 1857.
Um þúsundir ára hefur mað-
urinn siglt um höfin en
lengst af á heldur litlum skip-
um. Árið 1858 tók þetta að
breytast þegar breska skipinu,
Great Eastern, var hleypt af
stokkunum. Verkfræðingur með
óbeislað ímyndunarafl og kjark
á við hundrað ljón hafði sagt
náttúruöflunum stríð á hendur.
Tímabil stóru úthafsskipanna
var gengið í garð.
í upphafi límans voru Evrópumenn
varkárir siglarar og fram eftir öldum
hraus þeim hugur við að missa landsýn.
heir önduðu þó tiltölulega rólega á með-
an þeir gátu svamlað um Miðjarðarhafið
og Eystrasaltið enda þar hvergi mjög
langt í strönd, jafnvel þótl hún hyrfi úr
augsýn um hríð. Fyrir vikið gerðu þeir
ekki kröfu um sérlega stór skip og létu
sér nægja 10 til 40 metra skrokka.
Á Kyrrahafinu voru um þetta leyti
þjóðir sem létu sig hafa það að sigla dög-
um saman án landsýnar, jafnvel á milli
heimsálfa, á bátum sem í dag væru kall-
aðir skektur. Arabar voru líka á ferðinni
en skip þeirra voru einnig smá.
Þegar Evrópubúum óx loks kjarkur til
úthafssiglinga þá voru skip þeirra sömu-
leiðis af smærra taginu. Víkingarnir voru
frumkvöðlar i þessum efnum en þeir
lögðust í víking og héldu yfir Atlantshaf-
ið á litlum áraskipum.
Það voru hins vegar Kínverjar, sem þró-
uðu fyrstu stóru skipin, sem voru hönnuð
og byggð til að sigla um heimshöfin.
Dvergar og risar
Á árunum 1405-33 fór kínverski að-
mírállinn Zheng He, samkvæmt skipun
frá Yongle keisara, í nokkrar landkönn-
unarferðir til Indlands og Afríku. í flota
hans voru 62 stór skip og önnur 62
smærri en talið er skipin 124 hafi borið
allt að 27 þúsund hermenn. Tilgangurinn
var að afla nýrra skattlanda.
Deilt hefur verið um stærð þessara
kínversku vígdreka. Lengi vel var því
haldið fram að 80 metra skip væru það
allra lcngsta sem hægt væri að byggja úr
tré. Ætti skipið að vera lengra yrði ekki
hjá þvi komist að treysta bolinn með
járni eða stáli. Skipaverkfræðingar, sumir
að minnsta kosti, hafa á síðustu árum
dregið þessa fullyrðingu í efa. Þvert á
móti megi vel byggja lengri skip og
stærri þótt efniviðurinn sé eingöngu tré.
Því er það fullyrt í nýlegum fjölfræðibók-
urn að skip Zheng He hafi sum hver ver-
ið yfir 120 metrar á lengd.
En hvort sem þessi stríðsskip Kinverja
voru 80 metrar hin stærstu eða 120 þá
var það ekki fyrr en á 19. öld að Evrópu-
menn lærðu að byggja eitthvað viðlíka
stór skip. Þá voru Kínverjar löngu búnir
að missa áhugann á siglingum um úthöf-
in sem gerðist raunar um daga Zheng
He. Flotinn var látinn grotna niður og
þekking til skipasmíða týndist. Þetta er
kannski ekki alveg frábrugðið þeim
vanda sem íslendingar standa frammi
fyrir í dag. íslensk kaupför eru ekki leng-
ur til og því einsýnt að siglingaþekking
þjóðarinnar mun glatast ef ekki verður
brugðist við og það fyrr en síðar.
Hvernig væri nú að læra af sögunni?
Þegar dofnaði yfir Kínverjum atti ekki
lengur neinn kappi við Evrópumenn,
þeir gengu á lagið og urðu allsráðandi á
heimshöfunum.
Stökk út í hið óþekkta
Skipið Great Eastern gerði nýjar kröfur til evrópskra skipasmiða. Vegna stærðar
skipsins var ekki hægt að smíða skipið í venjulegum slipp og sjósetja á hefðbundinn
hátt. Isambard Kingdom Brunel leysti málið með því að þróa aðferð til að sjósetja
risaskip á hlið. Fyrstu tilrauninni lauk þó með ringulreið og kostaði einn áhorfanda
lífið.
Kjölurinn að Great Eastern var lagður í júlí 1854, og skipið sjósett í janúar 1858.
Þann 8. september 1859 fór skipið í jómfrúrferð sína. Á leiðinni sprakk einn af kötl-
um þess, fimm kyndarar létust og margir slösuðust.
Áætlaður kostnaður við Great Eastern hljóðaði upp á 377.000 pund. Þegar kom
loks að sjósetningu skipsins voru útgjöld vegna þess orðin nálega tvöföld sú tala. Og
enn áttu eftir að bætast við útgjaldaliðir.
Skipið fékk ekki nógu marga farþega fyrstu árin og 1864 fór útgerðin á hausinn.
Great Eastern var selt á uppboði og var notað eftir það til að leggja fyrsta sæstreng-
inn yfir Atlantshafið. Þessu næst var því breytt í skemmtigarð en seinast selt til nið-
urrifs árið 1888.
32 - Sjómannablaðið Víkingur