Náttúrufræðingurinn - 2005, Qupperneq 12

N áttúrufræðingurinn
3. mynd. Lindýraleifar úr Búlandshöfða og Stöð á norðanverðu Snæfellsnesi, ásamt
núlifandi gimburskel úr Faxaflóa. a-b. Fjörudoppa úr Búlandshöfða, IMNH 757. c.
Turnrósi úr Búlandshöfða, IMNH 794. d. Jökultodda (hægri skel) úr Búlandshöfða,
IMNH 779. e-f. Legskeljar (e. vinstri skel og f. hægri skel) úr Stöð, IMNH 795 og
IMNH 796. g. Gimburskel (hægri skel) úr Stöð, IMNH 797. h. Gimburskel (hægri skel)
úr Faxaflóa, IMNH 6682. Mælikvarðinn er 1 cm. - Marine molluscs from the Mid
Pleistocene deposits in Búlandshöfði and Stöð, Snæfellsnes, West Iceland, with a recent
specimen of Tridonta borealis from Southwest Iceland. a-b. Littorina littorea from
Búlandshöfði, IMNH 757. c. Tachyrhynchus erosus from Búlandshöfði, IMNH 794.
d. Portlandia arctica (right view) from Búlandshöfði, IMNH 779. e-f. Triodonta
placenta (left and right view) from Stöð, IMNH 795 and 796. g. Tridonta borealis
(right view) from Stöð, IMNH 797. h. Tridonta borealis (right view ofa recent valve)
from Faxaflói, Southwest lceland, IMNH 6682. Scale is shown by 1 cm bar. - IMNH:
Safn Náttúrufræðistofnunar Íslands/The Icelandic Museum ofNatural History.
svæðunum, en 30 þeirra finnast
einnig sunnan íslands og ná átta
þeirra suður fyrir Bretlandseyjar. Ef
fánan á hverjum stað fyrir sig er
skoðuð með tilliti til dreifingar
tegunda eftir sjávarhita virðist allt
benda til þess að ástand sem svarar
til sjávarhita í lok jökulskeiðs hafi
verið á svæðinu þegar neðri hluti
laganna í Búlandshöfða og Stöð
voru að hlaðast upp sem og lögin
við Fossá, í Innra-Klifi, Amarvarpi,
Ólafsvíkurgili, Tvífossagili og við
Skarðslæk. Aftur á móti virðist sem
umhverfisaðstæður hafi verið mild-
ari, eða svipaðar og við Norðurland
í dag, og hlýskeið að öllum líkindum
gengið í garð þegar lögin í efri hluta
Búlandshöfða og Skerðingsstaða-
fjalli vom að hlaðast upp. Dýptar-
dreifing fánusamfélaganna gefur til
kynna að setið hafi hlaðist upp á
gmnnsævi skammt undan strönd (e.
sublittoral), nema í efri hluta Bú-
landshöfða þar sem dýptardreif-
ingin bendir til setmyndunar á eða
við strönd (e. littoral). Af fánugerð
og fjölda tegunda að dæma er líklegt
að sjór hafi verið fullsaltur á
myndunartíma setlaganna, nema
helst er neðri hluti laganna í Bú-
landshöfða myndaðist því þar er
talsvert af jökultoddu og hallloku
(Macoma calcarea). Það gæti bent til
ferskvatnsíblöndunar og ísalts
sjávar, ef til vill í nánd við hopandi
jökul. í þeim setlögum sem rann-
sökuð voru mátti bæði finna
tegundir sem lifa á botninum
(áfánu) og tegundir sem grafa sig
niður í botnsetið (ífánu). ífánu-
tegundir em í öllum þeim setlögum
sem skoðuð vom, nema í Kirkjufelli
þar sem aðeins fannst eitt eintak af
hrúðurkarli, sem tilheyrir áfánu. Við
Fossá og í Tvífossagili fundust
einungis ífánutegundir, en annars
var um blönduð fánusamfélög að
ræða. Þrjár samfélagsgerðir fundust
í setlögunum. Halllokusamfélag er í
neðri hluta laganna í Búlandshöfða,
Stöð, Innra-Klifi, Arnarvarpi, Tví-
fossagili og Skarðslæk. Þetta sam-
félag lifir í dag í eðjubotni á
gmnnsævi á 4 til 60 m dýpi í flóum
og fjörðum. í efri hluta Búlands-
höfðalaga er tígulskeljasamfélag, en
það lifir í malar- eða skeljabotni við
ströndina eða í sandbotni á meira
dýpi. í Skerðingsstaðafjalli er síðan
kræklingasamfélag sem lifir oftast á
0 til 3 m dýpi við strendur landsins.
í neðri hluta setlagartna í Búlands-
höfða, Skerðingsstaðafjalli, Kirkju-
felli, Amarvarpi og Ólafsvíkurgili er
um að ræða samansafn af dýra-
leifum (dauðasamfélög) sem hafa
flust til vegna sjávarstrauma eða
jökla og skeljar eru því jafnan illa
brotnar og samlokur aðskildar í
vinstri og hægri skeljar. Það bendir
82