Náttúrufræðingurinn - 2005, Blaðsíða 16

N á ttú ru f ræðingu rinn
hafstraumum til íslands úr suðurátt.
Rek sviflirfa eða fullvaxinna dýra á
þara, rekaviði eða öðru braki, sem
og flutningur frá Norðursjávar-
svæðinu, Bretlandseyjum eða
meginlandi Evrópu með þrótt-
miklum sædýrum eins og fiskum
eða sjávarspendýrum, sem skel-
dýrin kunna að hafa fest við, gæti að
vísu hafa átt sér stað einstaka
sinnum. Líklegra er þó að dreif-
ingarleið dýra hafi legið meira til
norðausturs inn í Noregshaf.14
Ferðalag fjörudoppunnar um ísland
og ef til vill áfram til Norður-
Ameríku hlýtur að hafa verið
auðveldara á tertíertímabili meðan
hryggirnir vestan og austan við
landið stóðu hærra í sjó áður en sig
og rof lækkaði þá á efri hluta
tertíertímabils og jafnvel allt fram á
ísöld þegar roföfl urðu ennþá
kröftugri. Þótt ekki séu taldar miklar
líkur á að núverandi straumakerfi í
Norður-Atlantshafi dreifi grunn-
sjávartegundum frá austri til vesturs
eru vísbendingar um að þegar jöklar
tóku að hörfa í lok síðasta jökul-
skeiðs hafi aðstæður verið aðrar og
auðveldað slíka dreifingu.30'31 Slíkar
aðstæður gætu einnig hafa verið í
lok fyrri jökulskeiða í byrjun og um
miðbik ísaldar og gætu meðal
annars staðið í sambandi við mikla
lækkun sjávarborðs á jökulskeiðum,
þegar mikið vatn bast í jökulís. Þá
hefur vafalítið grynnkað á hryggjun-
um og ef til vill hafa þá dreifingar-
leiðir grunnsjávartegunda sem
þoldu þáverandi sjávarhita orðið
greiðfærari. Ljóst má hins vegar vera
að hlýr Irmingerstraumur hefur
leikið um Vesturland þegar fjöru-
doppa og aðrar hlýsjávartegundir
náðu til Snæfellsness og strauma-
kerfið við Island orðið svipað og nú
á dögum (5. mynd).
SUMMARY
Migration of marine molluscs to
Iceland at about 1.1 Ma
Four marine molluscan species that
migrated to Iceland during the
deposition af the sedimentary sequences
on the north side of Snæfellsnes, West
Iceland, at about 1.1 Ma, are not living in
Iceland today. Only one of them,
Portlandia arctica, is known elsewhere in
Icelandic sediments, older as well as
younger. Three of those species reached
the area during the final stages of a
glaciation and the fourth during the
following interglacial. The gastropod
species Tachyrhynchus erosus and the
bivalve species Portlandia arctica and
Tridonta placenta are all cold-water
species known to live in high arctic seas
today. T. placenta is here considered as a
distinct species, not as a variety or
subspecies of T. borealis. These species
probably migrated to Iceland from west
or northwest during the final stages of a
glaciation, apparently from East
Greenland. This indicates an eastward
shift of the cold East Greenland Current
to the Icelandic west coast and a weak
Irminger Current that could not keep it
from the coast. This was probably a
result of a weak North Atlantic Current
during heavy melting of ice in the
Greenland and Norwegian Seas as well
as in Scandinavia and increasing input of
fresh water northeast and east of Iceland.
The more thermophilic gastropod
species Littorina littorea reached Iceland
during the following interglacial. It obvi-
ously came from the south or southeast
when the warm Irminger Current along
the south and west coast of Iceland was
at least as strong as it is today. This indi-
cates a strengthening of the North
Atlantic Current during the initial stages
of the interglacial when the heavy ice
melting was over.
Þakkir
Við stöndum í mikilli þakkarskuld við Odd Sigurðsson sem myndaði
flestar samlokumar sem fjallað er um. Einnig viljum við þakka Náttúru-
fræðistofnun íslands fyrir lán á skeljum úr jarðlögum á Snæfellsnesi. Að
lokum er Rannsóknasjóði Háskóla Islands þakkað fyrir að styðja þessa
rannsókn.
Heimildir
1. Leifur A. Símonarson & Ólöf E. Leifsdóttir 2002. Jökultodda á íslandi.
Náttúrufræðingurinn 71 (1-2). 72-78.
2. Ólöf E. Leifsdóttir 1999. ísaldarlög á norðanverðu Snæfellsnesi. Setlög
og skeldýrafánur. Óbirt meistaraprófsritgerð við Háskóla íslands. 101
bls.
3. Haukur Jóhannesson 1982. Yfirlit um jarðfræði Snæfellsness. Árbók
Ferðafélags íslands 1982.151-174.
4. Björn S. Harðarson 1993. Alkalic rocks in Iceland with special reference
to the Snaefellsjökull volcanic system. Óbirt doktorsritgerð við
University of Edinburgh. 328 bls.
5. Þorleifur Einarsson 1977. Um gróður á ísöld á íslandi. í: Skógarmál, Sex
vinir, Reykjavík. 56-72.
6. Kristinn J. Albertsson 1976. K/Ar ages of Pliocene-Pleistocene
glaciations in Iceland with special reference to the Tjörnes sequence,
Northern Iceland. Óbirt doktorsritgerð við University of Cambridge.
268 bls.
7. Hospers, J. 1953. Paleomagnetic studies of Icelandic rocks. Óbirt
doktorsritgerð við University of Cambridge. 172 bls.
8. Ólöf E. Leifsdóttir & Leifur A. Símonarson 2000. ísaldarlög á
norðanverðu Snæfellsnesi - setlög og skeldýrafánur. Ágrip erinda og
veggspjalda. Vorráðstefna Jarðfræðafélags íslands 2000. 38-40.
9. Couthouy, J.P. 1838. Descriptions of new species of moIlusCa and shells,
and remarks on several polypi found in Massachusetts Bay. Boston
Journal of Natural History 2. 53-111.
10. Thorson, G. 1944. The zoology of East Greenland. Marine gastropoda
prosobranchiata. Meddelelser om Gronland 121 (13). 1-181.
11. Macpherson, E. 1971. The marine mollusca of Arctic Canada. National
Museums of Canada, Publications in Biological Oceanography 3.1-149.
12. Thorson, G. 1957. Bottom communities (sublittoral or shallow shelf). í:
Hedgpeth, J. (ritstj.), Treatise on marine ecology and paleoecology 1.
Geological Society of America, Memoir 67. 461-534.
13. MacNeil, F.S. 1957. Cenozoic megafossils of northern Alaska. United
States Geological Survey, Professional Paper 294-C. 99-126.
14. Leifur A. Símonarson 1981. Upper Pleistocene and Holocene marine
deposits and faunas on the north coast of Nugssuaq, West Greenland.
Bulletin Gronlands Geologiske Undersogelse 140. 1-107.
15. Helgi Pjetursson 1904. Om forekomsten af skalforende skurstensler i
Búlandshöfði, Snæfellsnes, Island. Oversigt over det Kongelige Danske
Videnskabernes Selskabs Forhandlinger 6. 375-396.
16. Guðmundur G. Bárðarson 1929. Nogle geologiske profiler fra
Snæfellsnes, Vest-Island. Det 18. Skandinaviske Naturforskermode
1929.177-182.
17. Jóhannes Áskelsson 1939. Kvartargeologische Studien auf Island II.
Interglaziale Pflanzenablagerungen. Meddelelser fra Dansk Geologisk
Forening 9. 300-319.
18. Morch, O.A.L. 1869. Catalogue des Mollusques du Spitzberg. Annales
de la Société Malacologique de Belgique. Tom 4.1-28.
19. Schumacher, C.F. 1817. Essai d'un Nouveau Systéme des habitations
des Vers Testacés. Schultz, Copenhague. 287 bls.
20. Jensen, A.S. 1912. Lamellibranchiata I. The Danish Ingolf Expedition 2
(5). 1-119.
21. Ockelmann, W.K. 1958. The Zoology of East Greenland. Marine
lamellibranchiata. Meddelelser om Gronland 122 (4). 1-256.
86