Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 2005, Side 26

Náttúrufræðingurinn - 2005, Side 26
Náttúrufræðingurinn 2. mynd. rRNA-sameind úr Escherichia coli. Tvívíð bygging sameindarinnar er sýnd. Ekki eru allir sammála um að snyrtileg flokkun á grundvelli rRNA-raða réttlæti þrískiptingu lífheims. Þróunarfræðingurinn Emst Mayr hefur t.d. mótmælt þessari flokkun og skrifað snarpa grein máli sínu til stuðnings.6 Hann vill að menn haldi sig við tvískiptinguna í dreifkjörnunga og heilkjörnunga enda sé frumuskipulag raunbaktería og fombaktería í aðalatriðum það sama. Woese7hefur andmælt og svo er að sjá sem þrískiptingin sé búin að festa sig í sessi innan líffræðinnar. Það er líka fleira ólíkt með raun- bakteríum og fornbakteríum en rRNA-raðimar. ÓLÍK VELDI Athugum samt fyrst það sem sér- staklega er líkt með raunbakteríum og fombakteríum og skilur hvorar tveggja frá heilkjömungum. Hvor- ugar hafa frumukjama umlukinn himnu né heldur innhimnukerfi. Þær hafa heldur ekki himnubundin fmmulíffæri á borð við hvatbera og grænukom heilkjömunga (3. mynd). Reyndar eru þessi frumulíffæri talin afkomendur dreifkjörnunga sem endur fyrir löngu tóku upp samlífi með heilkjarnafrumum eða fyrir- rennurum þeirra. Litningaskipulag raunbaktería og fombaktería er svipað. Litningurinn er yfirleitt einn og hringlaga en oft eru að auki í umfryminu litlar hringlaga DNA-sameindir, plasmíð, sem eftirmyndast óháð litningnum. Hjá báðum er genum oft skipað í genagengi sem umrituð em samfellt yfir í mRNA. Allt er þetta ólíkt í heilkjamafrumum. Þær hafa fleiri en einn litning í himnuluktum fmmu- kjama, oft marga. Litningamir eru ævinlega línulegir og hvert gen er yfirleitt umritað út af fyrir sig. Prótín eru mikilvægur hluti af byggingu litninganna en í dreifkjörnungum eru litningarnir gerðir úr nöktu DNA sem viss prótín geta þó tengst. Frumur heilkjörnunga skipta sér með mítósuskiptingu, sem er óþekkt hjá dreifkjömungum. En hvað er það auk rRNA-rað- anna sem einkum greinir forn- bakteríur frá raunbakteríum? Fyrst skal nefna ytra borð frumunnar. Fornbakteríur vantar alveg fjöl- sykru- og peptíðflókann múrín sem einkennir frumuveggi raunbaktería og í fmmuhimnu hafa þær etertengd kolvetni sem fyrirfinnast ekki hjá raunbakteríum. Ekki er síður at- hyglisverður sá munur sem er á umritunarkerfum fornbaktería og raunbaktería. Umritunarensím forn- baktería, RNA-fjölliðarinn, er líkt og fjölliðarar heilkjörnunga settur saman úr um 10 ólíkum undirein- ingum. RNA-fjölliðari raunbaktería er hins vegar mun einfaldari, undir- einingarnar einungis af fjórum gerðum.8 Reyndar em tvær stórar undireiningar sameiginlegar með RNA-fjölliðurum allra veldanna. Rót umritunarkerfa veldanna virðist því sú sama. Þetta bendir til þess að umritun hafi farið fram í sameigin- legum forföður allra núlifandi líf- vera og að DNA hafi því verið erfða- efni hans. Fombakteríur standa líka nær heilkjömungum en raunbakt- eríum, bæði hvað varðar gerð stýril- svæða framan við gen og skyldleika prótína sem þörf er á við upphaf umritunar. Þannig nota þær tvo upphafsþætti umritunar (prótínin TBP og TFB) sem samsvara nauð- synlegum upphafsþáttum heil- kjamafrumna en eiga sér enga hlið- stæðu í raunbakteríum.8'9 Prótínmyndunarkerfið er aftur á móti í meginatriðum það sama í veldunum þremur. Þróun þess hefur því verið komin mjög langt á veg þegar leiðir skildi.10 Frávik em þó hvað snertir upphafsþætti prótín- myndunar (prótín), sem em greini- lega skyldir í fombakteríum og heil- kjörnungum en ólíkir í raunbakt- eríum. en ólíkir í raunbakteríum.8,11 Eftirmyndunarkerfi veldanna Heilkjamafruma o Dreifkjörnungur I_______I 10 nm 3. mynd. Samanburður á dreifkjarnafrumu og heilkjarnafrumu úr dýri. Litningar eru ekki sýndir. Yfirborð dreifkjarnafrumunnar ber einkenni raunbaktería. 96

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.