Náttúrufræðingurinn - 1999, Side 33

ARI TRAUSTI GUÐMUNDSSON
LAND
ÚR LOFTI
Svínahraunsbruni og Vatnsdalshólar
Landið segir okkur sögu og það
víðast hvar jarðsögu, en ekki er
alltaf auðvelt að rekja hana. Stund-
um vantar til þess góða yfirsýn sem
ekki einu sinni nœsta útsýnisfjall
megnar að veita. í öðrum tilvikum
þarf verulegar rannsóknir og athug-
anir á staðnum til þess að sagan lifni
og verði skiljanleg. Loftmyndir
Landmœlinga Islands hafa verið
notaðar í marga áratugi til korta-
gerðar og t.d. í jarðfræðilegum
tilgangi. Loftmyndirnar eru jafnan
teknar beint niður og úr mikilli hœð.
Þœr birtast sjaldan í fjölmiðlum og
venjulegum tímaritum. Margir
minnast ef til vill bókar í tilefni þess
að 50 ár voru liðin frá stofnun
Landmœlinga Islands undir íslenskri
stjórn (Landmótun og byggð í 50 ár
1988). Þar birtust margar svart-
hvítar loftmyndir sem forvitnilegt er
að skoða.
Ari Trausti Guðmundsson (f. 1948) lauk cand.
mag.-prófi í jarðeðlisfræði frá Oslóarháskóla
1973 og nam jarðfræði við Háskóla íslands 1983-
1984. Hann var kennari við Menntaskólann við
Sund 1978-1988. Ari Trausti hefur m.a. unnið við
dagskrárgerð fyrir útvarp og sjónvarp frá 1978 og
ritað kennslubækur f stjörnufræði og jarðfræði.
Hann fæst nú m.a. við almenningsfræðslu.
Meðfylgjandi tvær ríflega 10 ára gamlar
loftmyndir Landmælinganna úr fórum
höfundar eru áhugaverðar. Þær eru hér
birtar með leyfi stofnunarinnar. Myndin úr
Vatnsdal nyrðra er tekin úr tæplega 6.000 m
hæð. Hin, af Svínahraunsbruna og vega-
mótum við Þrengslin, er úr stækkaðri mynd
og er hæðin rúmlega 4.000 m. En hvaða sögu
má lesa út úr myndunum?
■ kristnitökuhraun?
Sem kunnugt er hafa menn haft þá trú í heiðri
að sögnin um orðaskipti manna á Þing-
völlum við kristnitöku vegna eldgoss, sem
ógnaði bæ Þórodds goða á Hjalla í Ölfusi, sé
sönn. Segir sagan að ásatrúarmenn hafi sagt
goðin reiðast talsmönnum kristni með því að
láta koma upp jarðeld við Hellisheiði en hinir
síðarnefndu svarað með spurningu um
hverju goðin reiddust þegar Þingvallahraun
brann. Kristnitökuhrauns var leitað og lagði
Þorleifur Einarsson til að hið elsta og yngsta
af hraununum á Hellisheiði, úr sprungu-
gosum SV við Hengil. væri hraun úr
umræddu gosi (oftast nefnt Krislnitöku-
hraun, sjá t.d. Þorleifur Einarsson 1968).
Síðari athuganir og aldursgreiningar benda
aftur á móti til þess að yngsta hraunið á
Hellisheiði sé urn 1900 ára (Jón Jónsson
1977) og öll hraunin þar með of gömul til
þess að geta átt við sögnina. Hraun frá
Náttúrufræðingurinn 68 (3-4), bls. 175-181, 1999.
175