Náttúrufræðingurinn - 1999, Blaðsíða 38

bera rökstuddar brigður á þær bráðabirgða-
niðurstöður vettvangsathugana.
Agúst birtir loftmynd af hólunum í umræddri
grein. Sú loftmynd sem hér birtist er af stærra
svæði og tekin við önnur birtuskilyrði.
Tilgangurinn með hugleiðingunum hér á eftir
um þá mynd er sá að viðhalda svolítilli umræðu
um berghlaup og urðarjökla.
Höfundur þessarar greinar hefur ekki
rannsakað Vatnsdalshóla en skrifað um þá í
hefðbundnum dúr (Ari Trausti Guðmunds-
son 1990).
I framhaldi af þessum upplýsingum er
forvitnilegt að skoða loftmyndina. Þrennt
sést þar greinilega:
I fyrsta lagi eins konar flæðirákir og linsu-
laga setbunkar og greinist hvort tveggja
fram í útbreiðslustefnuna og til hliðar, líkt og
útglenntir fingur. Þetta sést vel við norð-
vesturenda vatnsins uppi í hlíðinni og líka í
meginþyrpingu hólanna.
í öðru lagi sést að jaðrar setsvæðisins,
nokkru utar en meginsetið, eru bogadregnar,
aðskildar og allsléttar, fremur þunnar tungur.
í þriðja lagi sést að setið, frá fjallsrótum að
norðvesturenda vatnsins, er þunnt og alsett
samsíða smáhryggjum. Hluti svæðisins,
væntanlega með svipuðum ummerkjum, er
líklega á kafi í vatninu. Samt sést nægilega
mikið til þess að álykta megi að þarna sé
setið alldreift.
Ef nærtækustu ályktanir eru dregnar af
lögun og legu ofangreindra landslags-
myndana og ekki stuðst við annað er líklegt
að Vatnsdalshólar geti talist skriða, þ.e.
berghlaup.
Fjaðurlaga landformin benda til hreyfing-
ar (úr austri til vesturs) og það hraðrar ferðar
(flæðis) á setinu. Berghlaup eru enda blanda
af mylsnu, lofti og vatni. Setmyndin
(ásýndin) er lík því sem sést þegar fjarar
undan seti er berst með straumvatni út á
sléttlendi. Ágúst Guðmundsson (1997) lítur
svo á að farvegirnir geti verið merki um
rennandi vatn frá jökuljaðri. Þetta gæti átt
við suma farvegina, t.d. þann greinilegasta.
En ef litið er á rásirnar í heild sýnast sumar
ekki hafa réttan vatnshalla. Gleymum því
heldur ekki að einhverjar vatnsrásir, einkum
sú greinilegasta, kunna að hafa sorfist í
setið áður en Flóðið varð til. Væntanlega
myndaðist stöðuvatn við hlaupdreifina
stóru og hækkaði í því uns vatn fann sér
farvegi um setbunkann. Núverandi útrás
Flóðsins þarf ekki að hafa verið upprunaleg
vatnsrás úr þessu gamla stöðuvatni. Því má
frekar líta á hryggina en rásirnar og lúlka þá
sem setgeira, aflanga í hreyfistefnu hlaups-
ins. Sveigðir geirar til hægri og vinstri við
meginskriðstefnuna samsvara því að
hlaupið æði út á sléttlendi og breiðist þar út
(blævængsmynstur).
Bogmyndaðir og bungulaga jaðrar benda
líka til hreyfingar á vatnsósa (og/eða loft-
þrungnu) efni út úr meginmassanum sem
æddi niður hlíðina. Þegar grófari hluti
hlaupsins settist, þrýstist vatnsblandinn
fínmassi, sandur og leðja, út úr jöðrum grófa
setbunkans. í þunna jaðarsetinu er ekki að
sjá neinar rásir sem telja mætti vatnsrásir.
Loks gæti bálkurinn, nálægt Flóðinu, með
hinum fremur þunna (og sundurslitna eða
öllu heldur lítils háttar mishæðótta) set-
bunka bent til þess að þar hafi hlaup farið
um með ofsahraða næst brekkurótum og
bergmylsnan í því ekki náð að setjast fyrir
alvöru fyrr en þó nokkuð vestar.
Erfitt er að sjá að setlagaformin á þessari
mynd geti einungis bent til jökulættar
setsins. Skoðun loftmynda einna getur þó
seint skorið úr um eðli og myndunarferli
setlaga. Hugleiðingarnar bera fyrst og
fremst vott um nokkrar efasemdir um að
kenningar um jökulættir setsins eigi við
Vatnsdalshólana. Eina færa leiðin til þess að
skera úr um slikt, og reyndar í mörgum
öðrum skyldum tilvikum, er nákvæm
kortlagning jarðlaganna og greining á
innihaldi þeirra (lagskiptingu, legu, ásýnd,
kornastærð, greiningu bergmylsnunnar og
samanburði við umhverfið o.fl.). Greinar-
kornið á líka að hvetja lesendur til þess að
skoða loftmyndir af þessu tagi.
■ HEIMILDIR
Ari Trausti Guðmundsson 1990. Á ferð um
hringveginn. Líí'og saga, Reykjavík. 256 bls.
Ágúst Guðmundsson 1995. Berghlaup eða
180