Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 1999, Qupperneq 44

Náttúrufræðingurinn - 1999, Qupperneq 44
3. mynd. Erasmus Darwin, koparstunga Houghtons eftir málverki Rawlingtons. (Radio Times Hulton Picture Library.) félagsmál, sum í ljóðum. Hann kom víða við, allt frá lofgerð um vísindaafrek Linnés (77/e Botanic Garden, ,,Grasgarðurinn“) að tillög- um um menntun kvenna í heimavistarskólum (A Plan for the Conduct of Female Educa- tion in Boarding Schools). Arin 1794 og 1796 sendi Erasmus Darwin frá sér í tveimur bindum (í óbundnu máli) ritið Zoonomia or the Laws of Organic Life („Lögmál lifandi náttúru“). Þetta var að uppistöðu læknisfræðirit en í því birti höf- undur þróunarkenningu sent um margt líkist þeirri kenningu sem Lamarck setti fram 1809 og brátt verður vikið að. Eins og Lamarck taldi Erasmus að tegundirnar mótuðust með því að aðlagast umhverfinu. Kjarninn í þróunarkenningu hans er sagður í Zoo- nomia með þessum orðum (í þýðingu Steindórs Steindórssonar frá Hlöðum): Vér veltum fyrir oss í fyrsta lagi þeim miklu breytingum, sem náttúran veldur á dýrunum eftir að þau fæðast, svo sem hið skrautvængjaða fiðrildi, er verður til úr skríðandi tólffótungi, eða fullvaxinn frosk, er andar með lungum úr lirfu, sem lifir f vatni, og hinn kvenlega dreng, sem vex upp og verður að skeggjuðum manni. í öðru lagi þeim margvíslegu breytingum margra dýra, sem fram koma við ræktun þeirra eða af hendingu. Lítum t.d. á hestana, sem vér höfum tamið í misjöfnum tilgangi allt eftir styrkleika þeirra og flýti, til áburðar eða kappreiða, eða þá hundana, sem menn hafa ræktað í næsta ólíku skyni, t.d. bolabítana vegna afls þeirra og hugrekkis, fuglahundana (spaniels) vegna þefvísi þeirra, gráhundana vegna fráleika þeirra, og enn aðrir eru svo ræktaðir af því, að þeir synda svo vel, eða geta dregið sleða í snjó, eða þá hina kafloðnu, norrænu hunda. Til viðbótar þessu er svo öll tilbreytnin í lil og vaxtarlagi, sem fram kemur á hinum smærri dýrum og vér höfum daglega fyrir augum, þegar farið er að rækta þau, svo sem kanínur og dúl'ur. Þá má ekki gleyma áhrifum loftslags og árstíðaskipta. Þannig eru sauðkindur stríhærðar í heitum löndum en ullaðar f köldum, og í norrænum löndum, sem eru snævi þakin tímum sarnan verða rjúpur og hérar hvít á vetrum. 1 þriðja lagi má telja breytingar þær, er fram koma á dýrunum fyrir fæðingu, svo að þau líkjast að lit og skapnaði foreldrunum, sem tekið hafa breytingu við ræktun eða af tilviljun, en þær breytingar haldast hjá afkvæmunum. í fjórða lagi þegar vér hugleiðum, hversu mikil líking er í gerð allra blóðheitra dýra, hvort heldur það eru ferfætlingar, luglar, sem lifa ýmist í vatni eða á landi eða jafnvel mannsins sjálfs. Mús og leðurblaka annars vegar og fíll og hvalur hins- vegar hafa svo margt sameiginlegt, að það fær oss til að álykta, að þessi dýr hafi orðið til á líkan hátt af einsgerðum lífsþræði. í fimmta lagi: Frá fyrsta upphafi sínu til enda- dægurs verða öll dýr fyrir stöðugum breytingum, sem að nokkru leyti verða f'yrir tilverknað sjálfra þeirra, sem afleiðing af óskum þeirra eða óbeit, ánægju eða sársauka, hermihneigð eða vegna félagsskapar. Og mörg þessara áunnu forma eða tilhneiginga ganga í erfðir til alkomendanna. (Chancellor 1981, bls. 36-39.) Þróunarhugmyndir Erasmusar virðast hvergi hafa vakið teljandi athygli. Charles Dar- win heldur því til dæmis fram að þær haft ekki - fremur en kenningar Lamarcks - mótað hugsanir sínar um uppruna legundanna. Lamarck Jean-Baptiste de Monet, riddari af Lamarck (1744-1829), var fjölmenntaður franskur náttúrufræðingur (4. mynd). Hann lagði upphaflega einkum stund á grasafræði og 186
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.