Náttúrufræðingurinn - 1999, Qupperneq 45

4. mynd. J.B. de Lamarck. (Radio Times
Hulton Picture Library.)
gaf meðal annars út franska flóru í þremur
bindum (1778), þar sem hann vék talsvert frá
flokkunarkerfi Linnés, og var þá tekinn í
frönsku akademíuna. Hann barðist fyrir
endurbótum á náttúrugripasöfnum, sem
hann vildi breyta úr ósamstæðum samtín-
ingi í skipulegar stofnanir með rannsókna-
aðstöðu fyrir vísindamenn, þar sem sér-
fræðingar önnuðust flokkun allra gripa.
Þegar Franska náttúrugripasafnið (Musée
Nationale d’Histoire Naturelle) var stofn-
að 1793 var Lamarck ráðinn forstöðumaður
hryggleysingjadeildar þess, enda hafði
hann þá getið sér gott orð fyrir braut-
ryðjandastörf við flokkun hrygglausra dýra,
sem Linné hafði skilið við í hálfgerðu upp-
námi. Hann hélt svo áfram á söntu braut og
birti á árunum 1815 til 1822 eitt meginrit sitt,
Histoire naturelle des animaux sans
vertébres, „Náttúrufræði hryggleysingja“.
Það flokkunarkerfi sem hann setur þar fram
stendur enn fyrir sínu þótt sumu hafi að
sjálfsögðu verið breytt.
Undir lok átjándu aldar fékkst Lamarck við
rannsóknir í efnafræði, einkum á eðli bruna.
Um það og í fleiru snerist hann gegn hug-
myndum Lavoisiers, landa síns og samtíma-
manns, en hafði ekki erindi sem erfiði að mati
síðari tíma fræðimanna. Arið 1802 birti Lamarck
Hydrogéologie, „Lagarjarðfræði", þar sem
hann túlkar jarðsöguna í ljósi sveiflna á sjávar-
stöðu. I ritinu kemur fram skilningur á eðli
steingervinga sem var þá sjaldgæfur, auk þess
sem ljóst er að Lamarck skynjar þann óratíma
sem saga jarðar spannar:
Tíminn vefst aldrei fyrir náttúrunni. Hann er
henni ávallt til reiðu og veitir henni ótakmarkað
vald til að leysa sérhvern vanda, jafnt hinn
stærsta sem hinn minnsta. (Tilvitnun sótt í
Encyclopædia Britannica.)
A fæðingarári Darwins, 1809, birti
Lamarck þróunarkenningu sína í riti sem ber
nafnið Philosophie zoologique eða „Dýra-
fræðileg heimspeki". Eins og þá var títt gekk
Lamarck út frá því að líf kviknaði af sjálfu
sér. Hann deildi samt ekki hugmynd Ágúst-
ínusar kirkjuföður um það að skapandi andi
drottins kveikti krókódíla í eðju Nílar en taldi
að einungis hin einföldustu lífsform yrðu til
við sjálfskviknun. Þar sem allt líf væri gætt
„innri þörf‘ til fullkomnunar hlyti það að
þróast, þannig að af hinum einföldustu líf-
verum þróuðust smám saman æ flóknari
form. Flóknustu (þróuðustu) lífverurnar
væru þannig komnar af lífsformum sem
kviknað hefðu í öndverðu og aðrar lífverur
væru því flóknari sem þeim hefði gefist
lengri tími til að þróast frá því að forfeður
þeirra kviknuðu. Einföldustu lífsformin
væru nýkviknuð (5. mynd).
Af þessu leiðir að Lamarck gerði ekki ráð
fyrir sameiginlegum uppruna allra ltfvera.
Hann skýrði gangverk þróunarinnar með því
að líkamspartar stækkuðu og þroskuðust
við notkun eða rýrnuðu og hyrfu við
notkunarleysi. Þessir áunnu eiginleikar
gengju að erfðum og þannig breyttust líf-
verurnar smám saman uns nýjar tegundir
yrðu til.
Um gíraffann skrifar Lamarck:
... lifir í innsveitum Afríku þar sem jörð er nær
ávallt uppþornuð auðn. Hann verður því að
nærast á trjálaufum og leggja sig í sífellu fram við
að ná til þeirra. Þessi venja, sem allt hans kyn
187