Náttúrufræðingurinn - 1999, Qupperneq 55

HELGI HALLGRÍMSSON
LæK)ASKOTT
Hydrurus foetidus
Vatnaþörungar hafa verið ótrúlega
afskiptir í rannsóknum á náttúru
Islands og það litla sem gert hefur
verið í þeim efnum hefur mest verið
unnið af útlendingum. Þrír núlifandi
Islendingar hafa þó lagt fyrir sig
þörungafrœði, svo mér sé kunnugt.
Tveir þeirra fást eingöngu við sœ-
þörunga, og hefur annar verið bú-
settur erlendis allan sinn staifsaldur,
en sá þriðji, sem mest hefur fengist við
vatnaþörunga, sinnir nú öðrum
störfum. Á árunum 1970-1980 fékkst
höfundur dálítið við að skoða og
greina vatnaþörunga og hefur áður
rítað nokkrar greinar um það efiti. Hér
verður sagt frá lœkjaskottinu, sem er
ein algengasta þörungategund lands-
ins.
kottþörungur eða lækjaskott
(Hydrurus foetidus (Vill.) Trev.)
er þörungategund sem vex í
straumhörðum lækjum og ám í
köldum löndum um alla jörðina og í heitari
Helgi Hallgrímsson (f. 1935) er líffræðingur að
mennt, nam við háskólana í Göttingen og Ham-
t>org en lauk ekki prófi. Helgi var forstöðumaður
Náttúrugripasafnsins á Akureyri í aldarfjórðung og
ntstjóri Týlis - tímarits um náttúrufræði og
náttúruvernd - í 15 ár. Hann hefur mest fengist
við rannsóknir á íslenskum sveppum og vatnalífi
°g ritað bækur um þau efni auk fjölda tímarits-
greina. Helgi er nú búsettur á Egilsstöðum og fæst
við ritstörf og grúsk.
Náttúrufræðingurinn 68 (3-4), bls. 197-200, 1999.
löndum hátt til fjalla. Það myndar gulbrúna
eða grágulgræna, hlaupkennda bólstra,
tægjur og ilyksur, á steinum og klettum í
vatninu. Stundum eru þær með greinóttum
aðalstofni, sem minnir á loðið skott. Af
ferskum þörungunt leggur sérkennilega
sýrukennda lykt og er eftirnafnið foetidus
(lat. = illa þefjandi) af því dregið, en kvíslar-
nafnið er líklega leitt af latnesku orðunum
hydra eða hydrus, sem merkti sæ- eða vatna-
sknmsli.
■ LÝSING
Lækjaskottið er ekki fjölfrumungur, eins og
þeir eru venjulega skilgreindir, heldur eins
konar sambýli (coloni) stakra frumna,
óreglulega dreifðra um hlaupkenndan
massa, sem þær framleiða sjálfar. Þæreru þó
jafnan þéttastar í toppi og endum greina, en
aðeins þar fer frumuskipting og vöxtur sam-
býlisins fram, og má því segja að það vaxi í
endann eins og hver önnur fjölfrumuplanta.
Frumur skottþörungs hafa enga skýrt
afmarkaða frumuhimnu, svo þær eru stund-
um kallaðar „berar“. Þær hafa heldur enga
fasta lögun, en í upphafi eru þær sem næst
kúlulaga, eða þó oftar kubbslaga vegna
þrengsia, en verða með tímanum egglaga
eða perulaga, og vísar breiðari endinn þá
niður. í mjórri (efri) enda er einn gulbrúnn
litberi (grænukorn), með einuin „pyrenoid .
í breiðari enda eru safabólur og forðanæring
frumunnar, ásamt frumukjarna.
Kynæxlun er ekki þekkt hjá skottþör-
197