Náttúrufræðingurinn - 1999, Qupperneq 72

■ SKELJALÖGIN Á
STOKKSEYRI OG
EYRARBAKKA
Fyrir nokkrum árum fundu starfsmenn Vega-
gerðar ríkisins allþykk skeljalög rétt innan
við fjörukambinn og sjóvarnargarðinn á
Stokkseyri. Lögin komu vel í ljós í gryfju
austast í þorpinu, en nú er búið að slétta yfir
hana (3. mynd). Vorið 1986 voru þessi
jarðlög mæld í gryfjunni og safnað úr þeim
skelja- og setsýnum (Ólöf E. Leifsdóttir
1994). Sumrin 1993 til 1997 var síðan út-
breiðsla þessara laga um neðanverðan Flóa
kortlögð (Matthildur B. Stefánsdóttir 1996,
Fljörleifur Sveinbjörnsson 1997). Má rekja
þau í jarðlagasniðum á um 10 km löngum
kafla meðfram ströndinni, frá 3 km suð-
austan við Stokkseyri og rétt norðvestur
fyrir Eyrarbakka. Þau ná um 300 m inn í
landið rétt austan við Litla-Hraun og allt upp
í tæplega 7 m hæð yfir núverandi sjávarmál.
Þykkust eru þau á Stokkseyri, eins og áður
sagði.
í gryfjunni austast á Stokkseyri var
yfirborð Þjórsárhraunsins í 2,2 m hæð yfir
sjó og á því tæplega 20 cm þykkt mólag (4.
mynd). Þá tekur við 3,5 m þykk lagasyrpa úr
skeljamulningi og heilum skeljum, með ein-
staka blágrýtisvölum og misvel afmörkuð-
um lögum eða linsum úr grófri blágrýtismöl
og sandi. I lögunum er sums staðar töluvert
af vikurmolum. Skálögun er víða í setinu og
áberandi roffletir og augsýnilega hafa þau
hlaðist upp í orkumiklu umhverfi. Sýni til
tegundagreiningar voru tekin bæði úr neðri
og efri hluta laganna og einnig úr miðhluta
þeirra, en úr efri hlutanum var og tekið sýni
til aldursákvörðunar með geislakolsaðferð.
Ofan á skeljalögunum er um 30 cm
þykkur dökkgrár og moldarborinn sandur
og fínkornótt möl. Lagmótin eru víða
afmynduð og sums staðar hafa myndast
rennur ofan í skeljalögin, allt að einum
metra á dýpt, og þær síðan fyllst seti af
sömu gerð og í moldarborna laginu.
Rennurnar stefna meira eða minna beint á
ströndina og eru að öllum líkindum
upphaflega rofrennur sem sjórinn hefur
grafið í skeljalögin (5. mynd).
Efst í sniðinu er um 70 cm þykkur moldar-
borinn sandur, blandaður möl og skelja-
ntulningi, ljósgulbrúnn á litinn með einstaka
vikur- og gjóskulögum, en allra efst rennur
hann yfir í um 10 cm þykkt jarðvegslag með
gróðurþekju.
í jarðlagasniðum frá svæðinu má víða sjá
allgreinilegt, grásvart, gjóskublandað lag (6.
og 7. mynd). Á Eyrarbakka er lagið í um 110
cm hæð yfir Þjórsárhrauninu (Matthildur B.
Stefánsdóttir 1996), rétt austan við Litla-
Hraun er það í um 90 cm hæð yfir hrauninu
(Hjörleifur Sveinbjörnsson 1997) og utan
við fjörukambinn á Stokkseyri er gjóskan í
270 cm hæð yfir hrauninu (Ólöf E. Leifsdóttir
1994).
í jarðlagasniði um 300 m frá strönd, í
skurði rétt austan við Litla-Hraun, eru engar
greinanlegar skeljar, en þar er um 60 cm
þykkt sandlag, blandað örsmáum skelja-
brotum og því að öllum líkindum myndað í
eða við sjó (6. mynd). Sjávarset yngra en
Þjórsárhraun hefur ekki fundist lengra inn til
landsins á þessu svæði.
■ FÁNAN í
SKELjALÖGUNUM
Allmörg sýni hafa verið tekin úr
skeljalögunum í neðanverðum Flóa til þess
að greina úr þeim lífveruleifar. Langmest er
af leifum lindýra, einkum snigla og sam-
lokna, en hrúðurkarlar eru einnig algengir.
Þar að auki fundust leifar kalkpípuorma og
ígulkera. Engir götungar eða skeljakrabbar
voru sjáanlegir í sýnunum, en örfá mosadýr
fundust sitjandi á skeljum og eru þau
ógreind ennþá.
Flestar tegundir fundust í sýni úr miðhluta
skeljalaganna innan við fjörukambinn á
Stokkseyri (1. tafla). Þarfundust 20 tegundir
snigla, 12 samlokutegundir og ljórar tegund-
ir af hrúðurkörlum. í sýnum úr jarðlaga-
sniðum 750 m austan við Litla-Hraun (2. og
3. tafla) og á Eyrarbakka (4. tatla) fundust
færri tegundir, en þar voru hins vegar til
viðbótar bæði svampdýr, kalkpípuormar,
mosadýr og ígulker. Allt eru þetta vel-
þekktar núlifandi tegundir.
214