Náttúrufræðingurinn - 1964, Blaðsíða 34

28
N ÁT T Ú R U F RÆ ÐI N G U R I N N
sé óbrotinn og óhaggaður einnig undir hrauninu. Kem ég þá loks
að minni skýringu á myndun eldfjallsins Leggjabrjóts.
Hann lilóðst upp í ísaldarlokin um þær mundir, er enn lá þykk-
ur jökulskjöldur yfir Miðsuðurlandi og náði fast upp að rótum
þess fjalllendis, sem Langjökull þekur nú að miklu leyti. En á
þessu fjalllendi var þá ekki öllu meiri jökull en þar er nú.
Á austurjaðri fjalllendisins, þar sem nú er Leggjabrjótur, en þá
var sennilega jökullaust svæði eða a. m. kosti ekki hulið þykkum
jökli, verður mikið og sennilega langvinnt hraungos, sem hleður
upp dyngju. En af því að þetta gerist utan í halla til austurs, verð-
ur dyngjan nokkuð skökk, og hraunið rennur mest austur af. Þar
kemur það niður á jökulbreiðuna. Það breiðist lítið út yfir jökul-
inn, heldur bræðir sig niður úr lionum. Þó eru sigdældirnar og
brotsárin í hrauninu til vitnis um það, að sums staðar bráðnaði
ísinn ekki undan því, fyrr en eftir að það var storknað.
Sennilegt er, að jaðar jökulsins við hallann, sem hraunið rann
ofan, hafi þá surns staðar verið á floti í djúpu lóni, sams konar
því, sem strandlínurnar vitna um, að þarna var eftir myndun
Leggjabrjóts. Slíkt lón hefði komið í veg fyrir, að hraunið rynni
út á jökulinn. En hvort sem þá var þarna lón fyrir eða ekki, þá
liefur jökullinn stöðvað útbreiðslu hraunsins til suðurs og austurs
og valdið því, að það staðnæmdist þarna í mjög óvenjulega hárri
hraunbrún. Og er þá komið að kjarna málsins: Hin bratta hlíð
Leggjabrjóts upp af Karlsdrætti og Eróðárdal er hraunbrún að
uppruna.
Hamrarnir efst í þessari brún eru úr lrrauni með venjulegri
gerð dyngjuhrauna. En á þeim fáu stöðum neðar í hlíðinni, þar
sem sér á fast berg fyrir urð og skriðu, þá er það bólstraberg og lítið
eitt af móbergi. Þessar berggerðir benda til storknunar í vatni.
Ekki er ólíklegt, að yfirborð jökulbreiðunnar — og ef til vill
jökullóns — liafi legið í þeirri hæð, sem nú er mörkuð af efstu
strandlínunni í þessari brekku, eða jafnvel nokkru hærra. En eins
og fyrr var getið, vantar á Leggjabrjót allra efstu og gleggstu strand-
iínuna á Kili, þá senr er 630 m y. s. og jafnhá vatnaskilunum. Hún
ætti að liggja nokkuð ofan við hraunbrúnina uppi í flata hrauninu
vestan við Fróðárdal. Vöntun hennar þar stafar að sjálfsögðu af
jrví, að Leggjabrjótur varð ekki til fyrr en jökullónið á Kili —
hið ,,forna Hvítárvatn" — hafði fengið afrennsli suður af og var