Náttúrufræðingurinn - 1964, Blaðsíða 28

22
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
þykkari og þar a£ leiðandi hærri yfir Suðurlandi en Norðurlandi.
()g frá hábungu hans, sem að minnsta kosti stundum, og einkum
þegar á leið, var drjúgan spöl fyrir sunnan Kerlingarfjöll, skreið
jökullinn norður yfir miðbik landsins, norður yfir Kjöl og einn-
ig norður yfir Sprengisand og Vonarskarð. En í þessa átt hefur
mér nú á síðustu missirum tekizt að rekja ljósgrýtisdreifina úr
Kerlingarfjöllum norður yfir austanverðan Kjöl og út endilanga
Eyvindarstaðaheiði. Þessi dreif er nú til marks um, að Kerlingar-
I jöll voru þegar orðin til meðan ísöld var í algleymingi. Hún úti-
lokar þó ekki þann möguleika, sem Jóhannes heitinn taldi senni-
legan, að eitthvað af fjöllunum hafi ýtzt upp síðar.
Hæstu tindar Kerlingarfjalla eru á 15. hundrað metra yfir sjó.
En líkur eru til, að yfirborð jökulskjaldarins á þessum slóðum
hafi aldrei orðið hærra en eitthvað um 1500 m (sbr. Bláfell). Tind-
arnir hafa eflaust jafnan staðið upp úr, enda ber hið hrjúfa yfir-
bragð þeirra það með sér, að þeir voru aldrei sorfnir af neinum
meginjökli, heldur aðeins smájöklum, sent hafa myndazt á þeim
sjálfum og í hvilftum og skörðum á rnilli þeirra og eru þar raunar
enn.
Hér á eítir verður að lokum getið nokkurra eldfjalla á Kili, sem
ísaldarjökullinn hefur átt drjúgan þátt í að móta, en eru einnig
fróðleg um háttu hans.
Jökulsorfnar dyngjur.
Kjalhraun, sem þegar hefur verið að nokkru getið, er gott
dæmi um eldfjallagerðina dyngju, en er þó í ílatasta lagi. En Kjal-
hraun er nútímamyndun, ósnortið af jökli, og skal því ekki lýst
nánar hér. Á sjálfum Kili er aðeins ein dæmiger jökulurin dyngja.
Hún heitir Baldheiði og er sunnan við Hrútfell, en skammt
norðaustur frá Hvítárvatni. Baldheiði er kringlótt bunga, ákaflega
regluleg ekki síður en Kjalhraun, en miklu krappari, því að hæð
beggja yfir jafnsléttu er svipuð (um 250 m), en Baldheiði nærri
helmingi minni að þvermáli, aðeins 6 km. Eins og aðrar dyngjur
er Baldheiði eingöngu úr basalthrauni. En það hraun er allt jökul-
sorfið og því ekkert „hraun“ i þrengri merkingu orðsins, og mundi
t. d. engum fjallmanni úr Biskupstungum detta í hug að kalla það
því nafni. Raunar sér heldur óvíða á klappir á Baldheiði, því að