Náttúrufræðingurinn - 1964, Blaðsíða 27

NÁTT Ú Rl J FRÆÐ I N G U RI N N
21
þar sem hann lá npp að austurhlíð Bláfells. E£ til vill var þetta sitt
á hvað.
Ég he£ ekki orðið var við verksummerki eltir slíkt útfall uppi í
fjallshlíðinni, enda lítið leitað. En niðri við rætur Bláfells, um
slakka milli þess og Lambafells, liggur einkar snotur þurr farvegur
eftir fornt útfall suður úr Hvítárvatni. Varpið í þessum slakka er
flatt og liggur í 14 m hæð yfir Hvítárvatn. En fast sunnan við það
hefst dálítið gljúfur með fossstalli efst og liyl undir, en bröttum
klettaveggjum á báðar hliðar. Meðan Hvítá rann þarna úr Hvítár-
vatni, hefur enn legið jökull yfir núverandi útfall hennar, og hef-
ur það verið nyrzta tota Suðurlandsjökulsins. Sjá 5. mynd.
Kerlingarfjöll.
Kerlingarfjöll eru þyrping hárra og hrikalegra l'jalla suður af
Kili austanverðum. Eins og mörgum mun kunnugt orðið, stinga
þau mjög í stúf við önnur fjöll á þessu svæði, bæði að lit og lögun.
Þau eru úr súru bergi, líparíti eða fjósgrýti og skyldum bergteg-
undum. Jóhannes heitinn Áskelsson, sem manna mest og bezt
liefur fjallað um jarðfræði Kerlingarfjalla, taldi þau eins konar
liraungúla að uppruna: ljósgrýtiskvikan hefði troðizt neðan úr
djúpinu upp í gegnum móbergsmyndunina, sem fyrir var, sveigt
upp á við liin efri móbergslög, en sums staðar brotizt alla leið upp
úr og turnazt upp á yfirborði jarðar, þar sem nú eru tindar Kerl-
ingarfjalla (Jóhs. Ásk. 1942 og 1946).
Jóhannes taldi þetta hafa gerzt í lok síðasta jökulskeiðs ísaldar
og sennilega að nokkru leyti eftir ísöld. Ég hef áður tekið undir
|)á kenningu, að Kerlingarf jöll væru svona ung, og rökstuddi hana
þá með þeirri heldur lauslegu athugun minni, að í jökulruðningn-
um á Hrunamannaafrétti, svæðinu suður og vestur af Kerlingar-
fjöllum, finnst varla líparítvala eða nokkurt annað sýnishorn af
hinum sérkennilegu bergtegundum Kerlingarfjalla (Guðm. Kj.
1943, bls. 136—137). Mér virtist þá einsætt, að um allt þetta svæði
hefði ísaldarjökullinn skriðið í suðvestur, undan halla-, og ldyti að
liafa dreift um það hinu litskrúðuga grjóti þessara fjalla, ef það
grjót hefði þá verið komið upp úr jörðunni. Ég vissi ekki þá, það
sem síðar hefur komið í Ijós, að á síðasta jökulskeiði lágu ísaskil
langt fyrir sunnan núverandi vatnaskil. Jökulskjöldurinn var miklu