Náttúrufræðingurinn - 1964, Blaðsíða 21

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
15
engar rákir né aðrar jökulminjar. Þó er þessi tindur einnig úr grá-
grýti, og á þeirri bergtegund varðveitast jökulrákir yfirleitt vel.
Þetta er eindregin vísbending um, að við Bláfell hafi yfirborð síð-
asta ísaldarjökulsins aldrei orðið að neinu ráði hærra en um 1200 m
y. s. og mesta þykkt hans yfir jafnlendinu suðaustur þaðan hafi verið
um 850 m. Samt er varlegra að líta á allar framangreindar tölur um
jökulþykkt sem lágmörk, því að ærin reynsla er lyrir því, að jökul-
rákir getur vantað — af óskýrðum ástæðum — á klappakolla, sem
voru örugglega á kafi í síðasta ísaldarjökli.
Kjalfell og jafnlendið á Kili.
Á kortinu (2. mynd) er sýnd stefna jökulráka á Kili, alls staðar
þar sem ég hef fundið þær skýrar og einhlítar. Allar eru þær örugg-
lega frá síðasta jökulskeiði, en vitaskuld misgamlar. Elztar þeirra
allra munu þær, sem þegar er getið, á norðurbungu Bláfells, ristar
þegar jökullinn var nálægt hámarki. — Næst ber að telja mjög
sterkar jökulrákir uppi á grágrýtiskolli Kjalfells, um 1000 m y. s.
og 400 m y. jafnsléttu á Kili. Þær stefna norður (athugað með átta-
vita á þremur klappabungum í niðaþoku 7. sept. 1958). Þótti mér
sú stefna nokkrum tíðindum sæta við fyrstu sýn, því að Kjalfell er
þó sunnan vatnaskila.
Ekki þarf miklu að muna á aldri rákanna á Kjalfelli og þeirra,
sem stefna í því nær gagnstæða átt á Bláfelli. Á þeim tímum, sem
hvorar tveggja voru ristar, hefur hábunga ísaldarjökulsins — isa-
skilin milli Norðurlands og Suðurlands — legið á sunnanverðum
Kili, milli Bláfells og Kjalfells og þó sennilega nær hinu síðar-
nefnda.
Um allan Kjöl fyrir norðan Kjalfell stefna þær jökulrákir, sem
þar finnast, norður af, rétt eins og við er að búast og ekki þarf að
eyða að fleiri orðum. En um sunnanverðan Kjöl og raunar um
stóran hluta miðhálendisins sunnan Hofsjökuls er stefna jökulrák-
anna önnur en margur hefði getið sér til að óreyndu. Þar er hún
yfirleitt einnig norðlæg og norðvestlæg (sbr. 1. mynd). Þegar þessar
rákir voru grafnar, hljóta ísaskilin að hafa legið drjúgan spöl fyrir
sunnan núverandi jökla og t. d. nokkru fyrir sunnan Kerlingar-
fjöll.
Þar, á afréttunum austan Hvítár, er bersýnilega um að ræða ann-