Náttúrufræðingurinn - 1970, Síða 6

100
NÁTTÚRU FRÆÐINGU RIN N
örugglega mun yngri en móbergslögin í Há-Hánni, eins og glöggt
sést á samskeytum. Fjörusandinn á 37—40 m dýpi túlka ég sem
forna, lága strönd við aðal-Hána og Skiphella, en basaltið ofan við
svarar þá sennilega til gossins á Austurhá; það hefur orðið við þessa
lágu sjávarstöðu.
Þessi lága sjávarstaða svarar nú mjög vel til mikilvægs atriðis í
formum Eyjanna. Þær eru gerðar úr all-hörðu móbergi, sem mynd-
ar lóðrétt standberg, ekki aðeins ofansjávar heldur nær bergið
áfrarn niður á nokkurra tuga metra dýpi. Margir sjávarhellar hafa
grafizt inn í móbergið og er hyldýpi í þeim. Þetta verður ekki skýrt
á annan hátt en þann, að aðaleyðing Uteyja og Norðurkletta hafi
átt sér stað, er móbergið var orðið vel hert og sjór stóð tugum metra
neðar en hann gerir nú. 30—40 m djúpur flatur eyðingarflötur
er og greinilegur á sjávarbotninum. Borholan kveður nú skýrar á,
og bendir til strandar á 37—40 m dýpi. Sú sjávarstaða um lengri
tíma skýrir ágætlega hin djúpu standberg og dýpið í sjávarhell-
unum, því varla þarf að taka fram hér, að djúpt niður fyrir sjávar-
borð grefur sjórinn ekki. Það er einnig athyglisvert, að engar telj-
andi eyðingarræmur liggja meðfram klettum við núverandi sjávar-
borð og hefur fyrri sjávareyðingin því verið miklu meiri en hin
síðari við núverandi sjávarflöt.
Innan Hafnar má sjá leifar af hinum slétta, lóðrétta vegg sunnan
í Heimakletti, er myndazt hefur við lágt sjávarborð. Eru þessar
leifar þaktar grænbrúnni veðrunarhúð, en á milli þeirra er mikið
af hvilftum eða kórum, sem vindur hefur étið, og sést þar hið
ferskara, ljósbrúna berg. Hinn forni veggur stendur því sem næst
óhreyfður frá því að Helgafellshraun runnu og girtu þarna fyrir
sjávareyðingu. Hamarinn hefur verið búinn að fá fulla hörku, er
hraunin runnu og bendir það vissulega til allmiklu liærri aldurs
en er á hinu rnjúka gosöskulagi C, sem drekkti gróðrinum á Garðs-
enda og mun rúmlega 5000 ára gamalt.
Fyrir 18000 árum var sjávarborð í heimshöfunum um 100 m
neðar en nú, sökum bindingar vatns í jöklum ísaldar. En um þetta
leyti hófst veruleg rýrnun jökla og sjór tók að hækka. Var hann
fullrisinn fyrir um 6000 árum. En þar sem jökulfarg hafði þvingað
lönd niður, eins og liér á landi átti sér stað, er saga sjávarborðsins
flóknari. Og ef einstakar jarðspildur við ströndina hreyfðust einnig
upp eða niður á þessum tíma, vandast málið fyrst fyrir alvöru; en