Náttúrufræðingurinn - 1970, Blaðsíða 14

108
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
m á stóru svæði og vestan hugsuðu misgengislínunnar þar er fjöldi
smáhóla á sjávarbotni og Þrídrangar og Einidrangur ofansjávar-
Ieifar gígaklasa, sem ekki hefur lyf/t eins og aðalspildan. Að mis-
gengisins gætir ekki skýrt að vestan, stendur sennilega í sambandi
við mikinn framburð stóránna Ölfusár og Þjórsár, sem fyllti upp
að stallinum. Lyfta Eyjaræman hefur verið hindrun fyrir austur-
flutningi þessa framburðar á þeim tíma er hún stóð um 40 m
hærra en nú.
Surtsey liggur eftir þessu á suðvesturhorni misgengisræmunnar
og er það ekki óeðlilegur gosstaður. Þetta gos þarf því engan
veginn að boða frekari eldsumbrot í náinni framtíð á sjálfri
Eyjaspildunni, þótt ekki sé hægt að fortaka neitt um slíkt.
Nú er fróðlegt að líta á nákvæm kort af svæðinu suðvestur af
Reykjanesi og á Reykjanesið sjálft (5. mynd). Á landi höfum við
skástíga röð af lyftum, aflöngum spildum, svo sem Sýrfell-Stapafell,
Núpshlíðarháls og Austurháls eða Sveifluháls. Og á 70 km langri
ræmu til suðvesturs sjáum við á landgrunninu svipaða skástíga röð
af 10—20 km flötum hryggjum, sem mjög sennilega eru flestir lyft-
ar spildur, þótt sumir kunni að vera afskornir eldgosahryggir. Hér
eiga eldgos sér enn stað, en aðalatriðið er hitt, að hið marflata
yfirborð neðansjávarhryggjanna er á allt að 100 m dýpi — og mun
tákna sjávareyðingu, er sjór stóð hér lágt á ísöld, því ferging undan
ís hefur verið lítil á þessu svæði. Hér eru þá misgengisræmur á
Reykjanes-Þingvalla eldgoslínunni, sem myndast hafa á ísöld, en
Vestmannaeyjasvæðið er liluti og framhald af eldgosalínunni eystri,
sem gengur fyrst með norðaustur og síðan norðlægari stefnu þvert
í gegnum landið. Sú lína hefur vissulega verið; virk fyrr en á nú-
tíma, enda bera borholugögnin það með sér, að því er Eyjasvæðjð
snertir. Hér er því ekkert óeðlilegra að finna bæði gos frá ýmsum
tímum, svo og ýmist lyftingu eða sig aflangra spildna. Eins væri
ekki óeðlilegt að búast við framhaldi slíkra skástígra spildna og
eklfjallaraða á hafsbotninum suðvestur frá Eyjaspildunni, en sjó-
mælingar eru enn ónógar til að slíkt verði séð greinilega.
6. Hraun í Úteyjum og jarðvegsþverskurðir. Áður var það ljóst
orðið, að gosið hefur á ýmsum tímum á Heimaey og í næsta ná-
grenni hennar. Slíkt hefði og getað gerzt í Úteyjum. Þannig er
það ekki fyrirfram sjálfsagt, að hraungígur á miðri Bjarnarey, sem